Е. S. C ə f ə r o V f I z I k a
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəkil 114. Tarazlığın növləri. Dayanıqlı tarazlıq. Əgər cismin tarazlıq vəziyyətindən azacıq
- Şəkil 115 . Dayanıqsız tarazlıq.
- Fırlanma mərkəzi
- Şəkil 116.
- Fərqsiz tarazlıq. Əgər cismin tarazlıq vəziyyətindən azacıq meyli zamanı onu əvvəlki
- Kütlə mərkəzi
- MOLEKULYAR FIZIKA MATERİYA. MADDƏ. Kainatı dolduran hər şey materiya adlanır
- Maddə və ya materiyanın maddə forması dedikdə onun elə forması başa düşülür ki, o bizim hiss orqanlarımıza təsir edərək duyğu əmələ gətirə bilsin
- ‡ Maddələr bərk, maye və qaz halında olmasından asılı olmayaraq, həddən artıq kiçik ölçüyə və kiçik kütləyə malik zərrəciklərdən (atom və ya
93 Məsələn, yükü mail müstəvinin köməyi ilə maşina qaldırarkən və yaxud da dik yamaca qalxarkən və s. biz yolu uzatmaqla, qüvvədə qazanmış oluruq (şəkil 114). Şəkil 114. Tarazlığın növləri. Dayanıqlı tarazlıq. Əgər cismin tarazlıq vəziyyətindən azacıq meyli zamanı onu əvvəlki vəziyyətinə qaytaran qüvvə meydana çıxırsa, tarazlığın belə halı dayanıqlı tarazlıq adlanır (şəkil 115). Fırlanma oxu olmayan cisim çökük səth üzərində olarkən onun tarazlığı dayanıqlı olur. Fırlanma mərkəzi Fırlanma oxu olan cismin isə dayanıqlı tarazlıq halında ola bilməsi üçün onun fırlanma Kütlə mərkəzi mərkəzi kütlə mərkəzindən yuxarıda yerləşməlidir. Dayanıqlı tarazlıq halı Yerin səthindən Hesablanan hündürlüyün və yaxud da potensial enerjinin minimum qiymətinə uyğun gəlir. Şəkil 115. Dayanıqsız tarazlıq. Əgər cismin tarazlıq vəziyyətindən azacıq meyli zamanı onu əvvəlki vəziyyətindən daha da uzaqlaşdıran qüvvə meydana çıxırsa, tarazlığın belə halı dayanıqsız tarazlıq adlanır (şəkil 116). Fırlanma oxu olmayan cisim qabarıq səth üzərində olarkən onun tarazlığı dayanıqsız olur. Başqa sözlə desək, kiçik təkan nəticəsində cisim bu vəziyyətdən çıxaraq, öz tarazlığını Kütlə mərkəzi itirəcəkdir. Fırlanma oxu olan cismin isə dayanıqsız tarazlıq halında ola bilməsi üçün onun Fırlanma mərkəzi fırlanma mərkəzi kütlə mərkəzindən aşağıda yerləşməlidir. Şəkil 116. 94 Dayanıqsız tarazlıq halı potensial enerjinin maksimal qiymətinə uyğun gəlir. Oturucaq sahəsi olan cismin ağırlıq qüvvəsinin istiqaməti oturacaq sahəsindən kənara çıxan halda onun tarazlığı dayanıqsız olur. Fərqsiz tarazlıq. Əgər cismin tarazlıq vəziyyətindən azacıq meyli zamanı onu əvvəlki vəziyyətindən nə uzaqlaşdıran, nə də əvvəlki vəziyyətinə qaytaran qüvvə meydana çıxmırsa, tarazlığın belə halı fərqsiz tarazlıq adlanır (şəkil 117). Fırlanma oxu olmayan cisim üfüqi səth üzərində olarkən onun tarazlığı fərqsiz olur. Fırlanma oxu olan cismin isə fərqsiz tarazlıq halında ola bilməsi üçün onun fırlanma mərkəzi kütlə mərkəzi ilə üst-üstə düşməlidir. Kütlə mərkəzi Fırlanma mərkəzi Şəkil 117. Fərqsiz tarazlıq halında cismin potensial enerjisi dəyişməz qalır. 95 MOLEKULYAR FIZIKA MATERİYA. MADDƏ. Kainatı dolduran hər şey materiya adlanır. Materiyanın maddə və sahə kimi formaları vardır. Belə çıxır ki, kainat maddə və sahə ilə doludur. Maddə və ya materiyanın maddə forması dedikdə onun elə forması başa düşülür ki, o bizim hiss orqanlarımıza təsir edərək duyğu əmələ gətirə bilsin. Materiyanın hiss orqanlarımıza təsir edib, duyğu yarada bilməyən forması onun sahə forması adlanır. Materiyanın sahə forması da onun maddə forması kimi bizim şüurumuzdan, istəyimizdən, onun haqqındakı təsəvvürlərimizdən asılı olmayaraq real mövcuddur. Biz hələlik materiyanın maddə forması ilə tanış olacağıq. Maddənin bərk, maye və qaz kimi növləri vardır. Öz həcm və formasını saxlaya bilən maddələr bərk, həcmini saxlayıb, formasını asanlıqla dəyişə bilən maddələr maye, həcm və formasını saxlaya bilməyən maddələr isə qaz maddələr adlanır. MADDƏ QURULUŞU HAQQINDA ƏSAS POSTULATLAR (Molekulyar kinetik nəzəriyyənin əsas müddəaları) ‡ Maddələr bərk, maye və qaz halında olmasından asılı olmayaraq, həddən artıq kiçik ölçüyə və kiçik kütləyə malik zərrəciklərdən (atom və ya molekullardan) təşkil olunmuşlar. Bu zərrəciklər arasında müəyyən məsafələr mövcuddur. Bu məsafələr maddənin bərk halında kiçik, maye halında nisbətən böyük, qaz halında isə daha da böyükdür. Dediklərimizə aydınlıq gətirmək üçün “zərrəciyin ölçüsü” və “zərrəciklər arasındakı məsafə” anlayışlarını dəqiqləşdirək. Zərrəciyin ölçüsü dedikdə – zərrəciyi kürə formasında qəbul etməklə, həmin kürənin diametri başa düşülür və “ ” ilə işarə olunur (şəkil 118). Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|