Ebedi dönüş mitosu
Yüklə 3,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Brhadaran yaka Upanişad,
VI, 4, 20). Vedalar döneminde bile kan-koca gökyüzü ve yeryüzüne benzetilmektedir (A t- harva Veda, XIV, 2, 71), bir başka ilahide ise (Atharva Ve da, XIV, 1) her nikah jesti mitsel zamanlardaki bir prototiple haklılaştırılmaktadır. "Agni bu yeryüzünü sağ elinden tuttu, ben de senin sağ elini tutuyorum... Tanrı Savitar senin elinden tutsun... Tvaştar giysiler sundu şairlerin güzelliği için, Brhas- pati’nin, şairlerin buyruğuyla; Savitar ve Bhaga da bu kadını sarsınlar. Surya gibi, zürriyet için '8, 49, 52)."41 B rh a- daranyaka Upanişad tarafından aktarılan üreme ritüelinde çoğalma eylemi kozmik boyutlarda, tanrıları tümüyle hare kete geçiren bir kutsal evlilik halini alır: "Vişnu rahmi ha zırlasın! Tvaştar çeşitli biçimler biçimlendirsin! Prajapati dolsun içine! Dhatri tohumu senin için yerleştirsin!" (VI, 4, 21)42. Dido Aeneas ile yaptığı evliliği şiddetli bir fırtınanın ortasında kutlar (Vergilius, Aeneas, VI, 160); birleşmeleri el ementlerin birleşmesine denk düşmektedir; gökyüzü gelinini kucaklar, toprağı dölleyen yağmurunu yağdırır. Yunan istan'da evlilik ayinleri Hera ile gizlice birleşen Zeus ör r 37 neğini taklit etmiştir (Pausanias, II, 36, 2). Diodorus Siculus, Girit kutsal evliliğinin bu ada sakinleri tarafından taklit edildiğini söylemektedir; başka bir deyişle, törensel birleşme in illo tempore vuku bulmuş bir ilk olayla haklılaştırılmak- tadır. Burada vurgulanması gereken tüm bu evlilik ayinlerinin kozmogonik yapısıdır: bu sadece bir örnek modeli, gökyüzü ile yeryüzü arasındaki kutsal eşleşmeyi taklitten ibaret değil dir; esas olan bu kutsal evliliğin sonucu, yani kozmik Yaratı- lış'dır. Bunun için Polinezya'da kısır bir kadın döllenmek is tediğinde illo tempore büyük Tann lo tarafından toprağa ya tırılan ilk Anne’nin davranışını taklit eder. Ve ayru durumda kozmogonik mitos tekrarlanır. Boşanma sırasındaysa, tam tersine, "gökyüzü ile yeryüzünün ayrılması"nı canlandıran bir dua okunur.43 Evlilik durumunda kozmogonik mitosun ritüel tekrarı bir çok halk arasmda yaygındır ve ileride buna döne ceğiz. Şimdilik, kozmik mitosun sadece evlilik için değil, bü tünlüğün restorasyonunu amaçlayan her türden tören için örnek model olduğunu belirtelim; Dünyanın Yaratılışı mitosunun sağaltım, doğarganlık, doğum, tarımsal etkinlikler, vb. ile bağlantılı olarak tekrarlanmasının nedeni budur. Demeter ilkbaharın başlangıcında yeni sürülmüş toprak üzerinde Iasion ile birlikte yatar (Ödysseus, V, 125). Bu bir leşmenin anlamı açıktır: toprağın verimliğine, tellürik ya ratılış güçlerinin şahlanışına katkıda bulunur. Bu uygulama kuzey ve orta Avrupa'da geçen yüzyıla kadar görece yaygındı - çiftler arasında tarlalarda simgesel birleşmeye ilişkin çe şitli ananelerin sürdüğüne tanık oluyoruz.44 Çin'de ilkbahar da genç çiftler açık havaya çıkar ve "kozmik yeniden doğum" ve "evrensel filizlenme"yi hızlandırmak için otlar üzerinde birleşirlerdi. Aslında her insani birleşmenin modeli ve haklı- laştırılışı, kutsal eşlemede, elementlerin kozmik birliğinde bulunmaktadır. Li Chi, "Yüeh Ling” (Aylık îşler Düzenleme-- ler Kitabı) in IV. Kitabı, imparator eşlerinin ilkbaharın ilk ayında, gök gürlemesi duyulduğunda imparatorla birlikte ol- 38 \ m alan gerektiğini yazmaktadır. Böylece kozmik örnek ülkenin hakimi ve bütün halk tarafından izlenmiş olmak tadır. Evlilik birliği kozmik ritm ile bütünleşen ve bu bütünleşmeyle geçerlilik kazanan bir. ayindir. Evliliğe ilişkin tüm bu Eski Doğu simgeciliği göksel mo dellerle açıklanabilir. Sümerler Yeni Yıl gününde elementle rin birleşmesini kutlarlardı; o gün, Antik Doğu’nun her yerin de şaşaasını sadece kutsal evlilik mitosundan değil aynı za manda kralın tanrıça ile birleşme ayinlerinden almaktadır.45 Yeni Yıl gününde Iştar, Tammuz ile yatar ve kral dai tanrıça nın zifaf yatağının bulunduğu tapınağın gizli bir odasında tanrıçayla (yani onu yeryüzünde temsil eden nedimesiyle) ri- tüel birleşme gerçekleştirerek bu mitsel kutsal evliliği yeni den üretir. İlahi birleşme yeryüzünün doğurganlığım sağlar, Ninlil ile Enlil birlikte yattıklarında yağmur başlar.46 Bu doğurganlık kralın, yeryüzündeki çiftlerin, vb. törensel birleş mesiyle de sağlama bağlanır. Kutsal evliliğin her taklit edi lişinde, yani her nikah birleşmesinde dünya yeniden doğar. Almanların H och zeit'i H och g ezit’den, yani Yeni Yıl bayra mından gelmektedir. Evlilik "yıl"ı yeniden doğurur ve bunun sonucunda doğurganlık, servet ve mutluluk elde edilir. Cinsel edimin tarım işleriyle bir tutulmasına bir çok kül türde rastlanmaktadır.47 Satapatha Brahm atıa’da (VII, 2, 2, 5) yeryüzü dişi üreme organı (yont) tohum da semen virile ile benzeştirilir. "Kadınlarınız sizin tarlanızdır, nasıl isterseniz öyle girin tarlanıza", (Kur'an, II, 223).48 Kollektif orjilerin ço ğunluğunun ritüel gerekçesi bitkisel büyüme güçlerinin canlan dırılmasıdır: bunlar yılın belli kritik dönemlerinde, söz geli- mi tohum filizlendiği veya hasat olgunlaştığında düzenlenir ve mitsel modelleri daima kutsal'evliliktir^ Örneğin, Ewe ka bilesi (Batı Afrika) mensuplarının arpa büyümeye başladı ğında düzenledikleri orji böyledir; orji kutsal eşleşme ile meş- rulaştırılmaktadır (gençlcızlar piton tanrıya sunulur). Aynı meşrulaştırmayı Oçaolılar arasında da görüyoruz; bunların orjileri Mayıs ayında, güneş tanrısının yeryüzü tanrıçası ile 39 birleşme zamanında olutf)Qum bu orjiastik ifrat şu veya bu şe kilde, bir kozmik ya da biyo-kozmik eylemle haklılık ka zanır: yılın yeniden doğumu, hasadın kritik dönemi, vs. Floria (28 Nisan)'da Roma sokaklarında çıplak geçit yapan veya Lupercalia'da kısırlıklarını tedavi etmek için kadınlara do kunan genç erkekler; Holi bayramı nedeniyle Hindistan'da tanınan serbestlik; orta ve kuzey Avrupa'da hasat şenliği sı rasında ortalığı saran ve kilise yetkililerinin boşu boşuna en gellem eye çalıştıkları sefahat49 - tüm bu tezahürlerin in sanüstü prototipleri vardı ve evrensel verimlilik ve bolluğu kurmayı hedefliyorlardı.50> Bu incelemenin amacı açısından evlilik ayinleri ve orjileri haklı çıkaran m itosların ne dereceye kadar bunlar tara fından yaratılmış olduklarını bilmek önem taşımıyor. Önemli olan gerek orji gerekse evliliğin, kozmosun kutsal dramasının belirli bölümlerine özgü ilahi jestleri taklit eden ritüeller oluşturmalarıdır - yani, insan eylemlerinin insandışı bir mo del aracılığıyla meşrulaştırılmasıdır. Kimi zaman mitos ayin den sonra gelse de - örneğin, evlilik öncesi törensel birleşmeler Hera ile Zeus'un evlilik öncesi ilişkilerine dair mitostan, on ları haklı çıkaran mitosdan önce ortaya çıkmıştır - bu durum ritüelin kutsallığını azaltmaz. Mitosun formüle edilmesi "geç" olmuştur sadece; ama içeriği arkaiktir ve dinsel edimlere - yani, mutlak bir gerçeklik, insandışı bir gerçeklik varsayan eylemlere gönderme yapar. 40 |