Ebedi dönüş mitosu

RİTÜELLERİN İLAHİ MODELLERİ
Her ritüelin bir ilahi modeli, arketipi vardır; bu olgu çok ) 
iyi bilindiğinden bir kaç örneği hatırlatmamız yeterli olacak. 
"Tanrılar başlangıçta ne yaptıysa onu yapmalıyız" (S a t a p a - 
tha Brahmana,
VII, 2, 1, 4). "Tanrılar böyle yaptılar; insan­
lar da böyle yapacak" ('Taitiriya Brahmana, 1, 5, 9, 4). Bu 
Hint deyişi bütün ülkelerdeki ritüellerin temelinde yatan teo­
riyi özetlemektedir. Bu teoriyi gelişmiş kültürlerde olduğu 
kadar ilkel denilen halklar arasmda görürüz. Örneğin, güney­
doğu Avustralya yerlileri bir taşla sünnet edilirler, çünkü ata­
ları onlara böyle öğretmiştir; Ama Zulu zencileri de aynı şey 
yapar, çünkü Unkulunkulu (medenileştiren kahraman) in illo 
tempore
şöyle buyurmuştur: "insanlar sünnet olsunlar ki yeni- 
yetmelikten çıkabilsinler."38^Pawnee Kızılderililerinin h a k ıı 
töreni, zamanın başlangıcında en büyük tanrı Tikawa tarafın­
dan rahiplere vahyedilmiştir£ Madagaskar'daki Sakalava- 
lar arasmda "tüm ailevi, toplumsal, ulusal ve dinsel ananele­
rin lilin-draza'ya, yani atalardan tevarüs edilmiş anane ve 
yazılı olmayan yasalara uygun olarak yürütülmesi gerekmek­
tedir...^)39 Örnekleri çoğaltmaya gerek yok; tüm dinsel eylem­
lerin temelinin tanrılar, medenileştirici kahramanlar ya da
35

---

mitsel atalar tarafından atılmış oldu; u yönünde bir inanış 
vardır.40 Geçerken şunu da belirtelim, ilkeller arasında mitsel 
modelleri olan sadece ritüeller değildir, her türden insani ey­
lem zamanın başlangıcında bir tanrı, bir kahraman ya da bir 
ata tarafından icra edilen bir eylemi tamı tamına tekrarla­
dığı
ölçüde geçerlilik kazanır.İnsanların tekrar edip durduk­
ları bu model eylemlere bu bölümün sonunda yeniden dönece­
ğiz.
Ancak, söylediğimiz gibi, böyle bir "teori” sadece ilkel 
kültürlerdeki ritüelleri açıklamaz. Örneğin, sonraki yüzyıl-- 
larda, Mısır'da ayinin ve. rahiplerce kullanılan sözün gücü, 
söz gücüyle dünyayı yaratan tanrı Toth'un ilk jestinin takli­
dinden kaynaklaruyordu.îran geleneğine göre dini bayramlar 
Hürmüz tarafından bir yıl boyunca süren kozmik Yaratılış'm 
aşamalarını anmak etmek için başlatılmıştı. Sırasıyla gök­
yüzünün, suların, yeryüzünün, bitkilerin, hayvanların ve in­
sanların yaratılışını temsil eden her dönemin sonunda Hürmüz 
beş gün dinlenmiş ve belli başlı Mazda bayramları bu dinlen­
me dönemleri üzerine kurulmuştu (bkz. Bundahişn, I, A, 18 ve 
devamı). İnsanın yaptığı sadece Yaratılış eylemini tekrarla­
maktır; dinsel takvim ab origine vuku bulan tüm kozmogonik 
evreleri bir yıllık bir zaman yarışı içinde sırayla anar. Kut­
sal yıl hiç durmaksızın Yaratılış’ı tekrarlar; insan kozmogoni 
ve antropogoni ile çağdaştır, çünkü ritüel onu başlangıçtaki 
mitoslar çağına atmaktadır. Bir Bacchus izleyicisi,işret ayin­
ler yoluyla Dionisos'un çektiği acıyı taklit eder; Bir Orpheus 
izleyici topluluğa katılma töreniyle Orpheus'un ilk jestlerini 
tekrarlar.
Musevi-Hıristiyan Sebt'i de bir imitatio dei'dir. Sebt günü 
istirahati, Rabb'in ilk jestini yeniden üretmektedir, çünkü 
Tanrı Yaratılış'm yedinci gününde "... yaratıp yaptığı bütün 
işlerden ... istirahat etti" (Tekvin 2:2). Mesih’in çağrısı her 
şeyden önce taklit gerektiren bir örnektir.îsa havarilerinin 
ayaklarını yıkadıktan sonra onlara şöyle demiştir: "çünkü be­
nim size ettiğim gibi, siz de edersiniz diye size bir örnek ver-
36

---

dim" (Yohanna 13:15). Alçakgönüllülük bir erdemdir sadece, 
fakat Mesih'i örnek alarak yapılan alçakgönüllülük bir din­
sel eylem ve bir selamet aracıdır: .... sizi sevdiğim gibi siz de 
birbirinizi seviniz" (Yohanna 13:34; 15:12). Bu Hıristiyan sev­
gisi îsa örneğiyle kutsallaştınlmıştır. Güncel uygulanışı insan 
durumunda varolan günahı ortadan kaldırır ve insanı kutsal­
laştırır. Isa’ya inanan kişi onun her yaptığını yapabilir; 
sınırlılık ve yetersizlikleri yok olmuştur." ... Bana iman eden, 
ettiğim işleri kendisi de edecektir..." (Yohanna 14:12). Ce­
maatle birlikte dua, tamı tamına Mesih’in hayatı ve çilesi­
nin anılışıdır. Bu-anmanın, aslında o günlerin yeniden güncel­
leştirilmesi olduğunu ileride göreceğiz.
Evlilik ayinlerinin de bir ilahi modeli vardır ve insan­
ların evliliği kutsal evliliği [hierogam ie], özellikle gök ve 
yer arasındaki birleşmeyi yeniden üretmektedir. "Ben Gökyü- 
züyüm", der koca, "sen de Yeryüzü" (dyaur aham, pritivi tvam