Ebedi dönüş mitosu
Yüklə 3,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
| [libatwn]uyguîam ası v e
bu ayla yağmur arasındaki ilişki ta rafından yeterince kanıtlanmaktadır. "Dünya Tişrit'de ya ratıldı", der Haham Eliezer, "Nisan'da" diye yazar Haham Josua. Bu iki ay da yağışlı aylardır.10 Haymeler Bayramı sırasında gelecek yılın yağış miktarı, yani, gelecek ayların "yazgısı" belirlenir.11 îsa Epifani'de suları kutsar, Paskalya ile Yılbaşı da ilkel Hıristiyanlıkta ananevi vaftiz tarihleri dir (vaftiz yaşlı adamın ölümü ve ardından yeni doğumun gelişi ayinine eşdeğerdir. Kozmik düzeyde, tufana, yani, sı nırların yokoluşuna, tüm biçimlerin kaynaşmasına, biçimsize dönüşe eşdeğerdir.) Ephraem Syrus Yaratılış'm bu şekilde yû- 67 Iık tekerrürü gizemini doğru biçimde o: taya koymuş ve açık lamaya çalışmıştır: "Gökleri baştan yarattı, çünkü günah karlar göksel varlıklara tapıyordu; Adem tarafından bozul muş olan dür\yayı baştan yarattı, salyasından yeni bir Yara tılış doğdu."12 Tanrının, kaosun bedene bürünmesi olan deniz canavarı ile savaşıp zafer kazanmasına dair eski senaryonun bazı izleri Yeruşalim kültünde sürgelen biçimiyle Yahudilerin Yeni Yıl töreninde de görülebilir. Son zamanlarda yapılan incelemeler (örneğin Miwinckel, Pedersen, Hans Schmidt, A. R. Johnson) M ezmurların ayinsel unsurlarıyla kozmolojik-eskatolojik uzantılarını tanımlamış ve ışık güçlerinin lideri Yehova'mn karanlık güçleri (denizin kaosu, ilksel canavar Rahab) karşı sındaki zaferini kutlayan Yeni Yıl bayramında kral tarafın dan üstlenen rolü göstermiştir. Bu zaferin ardından Yehova' nın kral olarak tahta çıkması ve kozmogonik eylemin tekrarı gelmektedir. Canavar Rahab'ın öldürülmesi ve sulara karşı zafer kazanılması (bu, dünyanın örgütlenişi anlamına gelmek tedir) kozmosun yaratılışına ve aynı zamanda insanın "se- lamef'e ermesine ("ölüm” karşısında zafer, gelecek yılın be sininin sağlama alınması, vb.) eşdeğerdi. Arkaik kültlerin bu çeşitli kalıntıları arasında, şimdilik sadece Yaratılış'ın periyodik tekrarını ("senenin sonunda", Çıkış 34:22, "yılın sonunda" 23:16) akılda tutalım; zira, Ra hab ile döğüş ilk kaosun yeniden güncelleştirilmesini varsa yarken sular karşısında kazanılan zafer ancak "istikrarlı biçimler"in kuruluşu, yani Yaratılış anlamına gelir. İbrani kavminin bilincinde bu kozmogonik zaferin o andaki ve gele cekteki yabancı krallara karşı kazanılan zafer halini al dığını ileride göreceğiz; kozmogoni Mesihçiliği ve Kıyamet’i haklı çıkarmakta ve böylece bir tarih felsefesinin temelini atm aktadır. İnsanın dönemsel "selameti"nin dolaysız muadilinin gele cek yılın besininin sağlama alınması (yeni hasadın kutsallaş tırılması) olması bu törenin ilkel birtarım bayramının kalın 68 tısından ibaret olduğu gibi bir izlenime kapılmamıza yol aç mamalıdır. Beslenme, gerçekten, tüm arkaik toplumlarda ay insel bir anlam taşımıştır; bizim "hayati değerler" dediği miz şey aslında biyolojik terimlerle ifade edilmiş bir ontoloji dir; arkaik insan için hayat mudak bir gerçekliktir ve bu şekliyle kutsaldır. Öte yandan, Yeni Yıl, Haymeler Bayramı denilen bayram (hag hasuk-kol), Yehova bayramı (Hakimler 21:19, Levililer 23:39 vb.) yedinci ayın onbeşinci gü-nünde (Tesniye 18:13; Zekerya 14:16), yani, yom ha-kippurim (Levi liler 16:29) ve günah keçisi töreninden beş gün sonra ya pılıyordu. İmdi, bu iki dinsel uğrağı, topluluğun günahlarının ayıklanması ve Yeni Yıl bayramını bibirinden ayırmak güç tür, özellikle de Babil takviminin benimsenmesinden önce ye dinci ayın Yahudi takvimindeki ilk ay olduğunu akılda tu tarsak, Yom ha-kippurim zamanında kızların dans etmek ve eğlenmek için köy ya da kasaba sınırları dışına gitmeleri adet olmuştu ve evlilikler bu sırada yapılıyordu. Ama aşırı ölçülerde, hatta kimi zaman orjiye varan özgürlükler de bu günde tanınıyordu ki bu bize hem (aynı şekilde kasaba dı şında kullanan) akitu'nıın son evresini hem de Yeni Yıl tören leri çerçevesinde "Kemen hemen her yerde uygulanan çeşitli serbestlik biçimlerini hatırlatmaktadır. Evlenmeler, cinsel serbestlik, günah keçisinin sürülmesi yo luyla kollektif arınma, yeni hasadın kutsallaştırılması, Ye- hova’nın tahta çıkışı ve "ölüm" karşısında kazandığı zaferin kullanması da kapsamlı bir törensel sistemin değişik uğrak larıydı. Bu episodların ikircimi ve kutupsallığı (oruç ve tef rit, keder ve sevinç, umutsuzluk ve orji) aynı sistem içinde bir birlerini tamamlayıcı işlevlerini göstermektedir sadece. Ama baş uğrak, kuşkusuz, günah keçisi yoluyla arınma ve Yeho- va'nın kozmogonik eyleminin tekrarıdır; geri kalanlar aynı arketipik jestin farklı düzlemlerde, farklı ihtiyaçlara yanıt veren uygulamalarından ibarettir: yani, dünya ve hayatın kozmogorinin tekrarı yoluyla yeniden doğuşu. 69 |