Ebedi dönüş mitosu

BÖLGELERİN, TAPINAKLARIN VE KENTLERİN
GÖKSEL ARKETİPLERİ
Mezopotamya inançlarına göre Dicle’nin bir modeli Anunit 
yıldızında ve Fırat'ın bir modeli Kırlangıç yıldızında bulu­
nur.2 Bir Sümer metni "sürüler ve tahılların [tanrısının]" yaşa­
dığı "tanrıların yaratılış yeri"nden söz etmektedir.3 Ural- 
Altay halklarına göre aynı şekilde, dağların ideal prototip­
leri göktedir.4 Mısır'da yerlerin ve yeryüzünün belli başlı böl­
gelerinin adları göksel "tarlalar"dan gelir: önce göksel tarla­
lar bilinir sonra da yersel coğrafyada bunlann karşılıkları 
bulunur.5 
.
İran Zarvani geleneğinin kozmolojisinde gerek soyut gerek­
se somut her yersel fenomen bir göksel, aşkın görünmez var­
lığa, Platon tarzı bir "idea"ya tekabül eder. Her nesnenin, her 
kavramın iki veçhesi vardır: menok ve getik. Bir görünür gök 
varsa bir de görünmez menok göğü vardır ( Bundahişn I. bö­
lüm). Yaşadığımız dünya bir göksel dünyaya tekabül eder. 
Aşağıda uygulanan her edimin bir de yukarıda, asıl 
gerçekliği temsil eden göksel bir karşılığı bulunmaktadır... 
Yılın, duanın ... kısacası getan'da tezahür eden ber şeyin aynı 
zamanda m enok’-da bir karşılığı vardır. Yaratılış her zaman
21

---

çifttir. Kozmogonik bakış açısından; merıok denilen kozmik 
aşama getik aşamasından önce gelir.6
Özellikle de tapınağın -h er şeyin öncesinde kutsal olan 
m ekanın- göksel bir prototipi vardır. Sina Dağı'nda Yehova 
Musa'ya kendisi için inşa etmesini istediği mihrabın "bi- 
çim”ini gösterir: "Meskenin örneğine ve bütün takımlarının ör­
neğine, sana göstermekte olduğum her şeye göre, öyle yapa­
caksınız. ... Bak, ve dağda sana gösterilen örneklerine göre 
yap." (Çıkış 25:9, 40). Ve Davud, oğlu Süleyman'a tapmak bi­
nalarının, büyük çadırın, tüm takımlarının planını verirken 
ısrarla belirtir ki: "Bunun hepsi, bu örneğin bütün işleri Rab 
tarafından bana yazı ile anlatıldı" (Tarihler 28:19). Demek 
ki o göksel modeli görmüştür.7
Bir mihrap arketipine gönderme yapan ilk b elg e Gudea’nın 
Lagaş'da inşa ettiği tapınağa ilişkin yazılıdır. Kral rüya­
sında, üzerinde hayra alam et yıldızların adları yazılı bir 
tableti kendisine gösteren tanrıça Nidaba'yı ve tapmağın plan­
larını açıklayan bir tanrıyı görür.8 Kentlerin de ilahi proto­
tipleri vardır. Tüm Babil kentlerinin arketipleri burçlarda 
gösterilmiş bulunmaktadır: Sippara'runki Yengeç'de, Mine- 
veh'inki Büyükayı içinde, Assur'unki Arkturus'da, vb.dir.9 
Sennacherib Nineveh’i "yıldızlar semasının yazısıyla uzak 
çağlardan bugüne gelen ... biçim "e göre inşa ettirmiştir. Bir 
model yersel mimariden önce gelmekle kalmaz, aynı zamanda 
sonsuzluğun ideal (göksel) bölgesinde yer alır. Süleyman’ın 
bildirdiği de budur: "Kutsal dağında bir tapmak kurulmasını 
buyurdun ve ikamet ettiğin şehirde bir sunak, başlangıçta 
hazırladığın kutsal çadırın bir taklidi."10
Semavi bir Kudüs, Tanrı'tarafından, kent insan eliyle ku­
rulmadan önce yaratılmıştır; Baruch II nin Süryanice Vahiy 
Kitabı,
4:2-7’de peygamberin sözünü ettiği kent bu ilkidir: 
"Sanıyor musun ki Kendi avucuma kazıdım seni’ derken 
sözünü ettiğim bu şehirdir? Sizlerin kurduğu bu bina Benimle 
vahyedilen, Cennet kurmadan ve Adem günah işlemeden önce, 
ona göstermeden önce hazırlanmış olan bina d eğild ir..."11
22

---

Göklerdeki Yeruşalim tüm İbrani peygamberlerin esin kay­
nağı olmuştur: Tobias 13:16; İşaya 59:11 ve devamı; Hezekiel 
60, vb. Tanrı Hezekiel'e Yeruşalim kentini göstermek için onu 
vecd haline sokup çok yüksek bir dağa götürür. Sibil Kehanet­