Ebedi yol islam kohne indd

103

N

o

İP

Ə

KYOLU N

ƏŞ

R

İYY

AT

I

Bunlardan başqa Yaradıcı hər şeyi eşitməli, görməli və istədiyi hər şeyi 

et məyə gücü çatmalıdır.  Bu şəkildə bütün üstün və kamil vəsflərə sahib, 

bü tün əskik və nöqsan sifətlərdən də uzaq olmalıdır.

“Yorulub dincəlmək”, “cənnətdə gəzinmək”, “Şəhəri və qülləni görmək 

üçün enmək”

51

, “peşman olmaq”

52

, “bəşər kimi qısqanmaq”

53

 və buna bən-

zər, izah edilməsi çox çətin olan antropomorfik ifadələr və ya Yaradıcının 

bə  şərləşməsi növündən tövhidə zidd düşəcək düşüncə və inanclar, ağıl və 

mən tiqlə qəbul edilə bilməz..

54

Bəs bütün kamil və uca vəsflərə sahib olan bir Yaradıcı, son də-

rə cə nəhəng olan bu kainatı və çox üstün vəsflərə sahib edib, çox 

ne mətlərlə ucaltdığı insanı  nə üçün yaratmışdır? Və bu insandan 

nə gözləyir? Yaradıcının insandan istədiyi şeyləri necə öyrənə bi lə-

rik? Digər tərəfdən insanlar ölümə bir çarə tapa bilməmişdirlər. Elm 

dünyası ölümsüzlk genindən ümidini birdəfəlik kəsmişdir. Yəni hər 

canlı istər-istəməz ölümü dadacaqdır. Heç bir canlının bundan bo-

yun qaçırması mümkün deyildir. Ölümdən sonra insanın vəziyyəti 

ne cə olacaqdır? Məhz bu və bütün bu kimi suallara ancaq “vəhy 

qay naqlı bir din” cavab verə bilər:

4. İnsan və Din

Din insanın Yaradıcısı ilə  və digər varlıqlarla münasibətlərini 

tən zimləyən qanun, nizam və yol deyə  tərif edilir. Buna görə din, 

Ya radıcı tərəfindən insana, ölümdən əvvəlki və sonrakı həyatda yol 

gös tərmək üzrə öyrədilən bilgiləri əhatə edir.

Bu dünyaya gələn insan bir ağacın kölgəsində kölgələnmək üçün 

oturan müsafir kimidir. Bu müsafir ağacın kölgəsində o qədər da ya-

na caqdır. İnsanın əsl həyatı, gəldiyi və gedəcəyi həyatdır. Məhz din 

də insanın o ağacın kölgəsində oturarkən heç kimə zərər vermədən, 

haq qa, hüquqa riayət edərək oturması, o qısa müddəti də rahat bir 

şə kildə və geri qalan həyatını təhlükəyə atmadan keçirməsi üçün bir 

sıra qaydalar qoymuşdur.

55

 Bu nöqteyi nəzərdən baxıldıqda din, tarix 

boyunca fərd və cəmiyyətin rahatlığı üçün daima zəruri bir müəssisə 

51 

Tekvin, 1-2, 3:8; 11:5.

52 

Çıxış, 32:14; II, Samuel, 24:16; Yeremya, 18:8, 10; 26:3, 13, 19; 42:10 və b.

53 

Çıxış, 20:6; 32:12; Tekvin, 6;6 və b.

54 

Prof. Dr. Bekir Topaloğlu, “Allah” mad., DİA, II, 489.

55 

Prof. Dr. Ali Bardakoğlu və digərləri, Gənclik və din, səh. 7.

İnsan və Kainat

---

104

Əbədi Yol Xəritəsi İSLAM

N

t

İP

Ə

KYOLU N

ƏŞ

R

İYY

AT

I

olmuş, ona hər zaman ehtiyac duyulmuş və heç bir za man ondan 

uzaq qalınmamışdır.

56

Ramazan əl-Buti insanın dinə olan ehtiyacını belə ifadə edir: Al lah-

Tə ala kainatda çox müxtəlif varlıqlar yaratmışdır. Ancaq, bunların 

için də insanın çox fərqli bir yeri vardır. İnsan bütün varlıqlardan üstün 

qı lınmışdır. Bütün yaradılmışlar insanın əmrinə və sərəncamına ve-

ril mişdir. Bundan əlavə insana digərlərində olmayan ağıl, iradə, elm, 

id rak, malik və hakim ola kimi üstün qabiliyyətlər lütf etmişdir. Lakin 

bu qabiliyyətlər iki tərəfi də kəsən bir bıçaq kimidir. Bunların müsbət 

tə rəfi istifadə edilərsə, kainata sağlam nizam, bəşəriyytə bol xeyir və 

bə rəkət gətirər. Mənfi tərəfi istifadə edilərsə ağla gəlməyəcək bəlalar 

gə tirər və bir çox qorxunc anarxiyalara səbəb ola bilər. dəhşət verici 

zül mlərə və böyük müharibələrə yol açar.

İnsana lütf edilən sifətlərin bu qədər təhlükəli və ağır nəticələrə 

yol açmasının əsl səbəbi, həqiqətdə bunların rübubiyyət sifətləri ol-

masıdır. Məsələn, elm, qüdrət, hakimiyyət, mülk sahibi olma kimi 

sifətlərin hamısı da uluhiyyətin xüsusiyyətləri və uca Rəbbin si fət lə-

ridir. Bu sifətlər həqiqi mənalar ilə Allaha aid olmaqla yanaşı, tə sir lə-

ri, zühurları və kölgələri insana da əks etdirilmişdir.

Elə isə bu sifət və qabiliyyətlərin doğru istiqamətə yönəldilməsi 

üçün başqa bir sövqedici gücə ehtiyac vardır.  O da doğru bir dindir. 

An  caq onu da unutmamaq lazımdır ki, Allah-Təala insanın dindar ol-

ma sına möhtac deyildir və insanın ilahi əmrlərə bağlanması Allaha 

heç bir fayda verməz. Ancaq biz insanlar, axirət səadəti bir yana, 

dün ya xoşbəxtliyini qazana bilməyimiz üçün belə, mütləq dinin əmr-

lə rinə riayət edərək yaşamalıyıq. 

57

İlahi din ənənəsinə nəzər saldığımız vaxt da insanın, yaradıcısını 

ta nıyıb, bilmək və Ona bəndəlik etmək üçün yaradıldığını gö rü rük.

58

Bu səbəblə din, tarixin bütün dövrlərində və bütün cəmiyyətlərdə 

da ima var olan ümumbəşəri bir hadisə olmuşdur.  İnsan tarix bo-

yun ca daima özünün fövqəlbəşər əlaqələrinin var olduğunu və eh-

tiyacları üçün özünü aşan uca bir qüdrətə üz tutmalı olduğunu dü-

şünmüşdür.

59

 Bununla yanaşı, Qədim Yunanlarda, Hinduizmin mü-

qəddəs dili Sanskritcədə, Çinlilərin və Yaponların dillərində “din”i 

56 

Hans Frayer, Din Sosiologiyası, səh. 77.

57 

Prof. Dr. M. S. R. əl-Buti, İslam Akaidi, səh. 71-76.

58 

əz-Zarfiyat, 56; Çıxış, 20:2-3; Təsniyə, 6:4-5; Matta, 4:10; Rəsulların İşləri, 17:26-28.

59 

Prof. Dr. Günay Tümer, “Din” mad.,DİA, IX, 317;

---