Ebedi yol islam kohne indd

108

Əbədi Yol Xəritəsi İSLAM

N

t

İP

Ə

KYOLU N

ƏŞ

R

İYY

AT

I

Axi rət inancı insanın içindəki  əbədiyyət duyğusuna cavab vermək 

ba xımından da əhəmiyyətə malikdir. Sıxıntılardan xilas olub əbədi 

səa dətə çatma, Allahın rizasını qazanma idealı insanda yaşama se-

vin cinə yol açar, dünyanın iztirablarına qarşı təhəmmül gücü verər. 

Ke çici dünyəvi arzular əslində insan ruhunu doyura bilmədiyi üçün 

din ona ən yüksək və ülvi zövqlər, mənəvi həzzlər daddırar.

65

Mədəniyyət tarixi araşdırılıdıqda, bəşəriyyətin mənəvi və zeh ni 

in kişafında dinin nə qədər geniş bir paya/rola sahib olduğu dər hal 

nə zərə çarpar. İlahi vəhyin peyğəmbərlər tərəfindən təlqin və təb liğ 

edil məsi ilə insanlar bəzi adət və alışqanlıqlardan xilas olaraq da ha 

əsa lətli və daha ülvi fikirlərə yüksələ bilmişdirlər. Bəşər övladının 

ən yük sək həyat səviyyəsinə çatması üçün fəaliyyəti  əsas gö tür-

mə yən heç bir gerçək dini doktrina yoxdur. Dinin istədiyi ideal hə yat 

bu dünyada yaşanacaq, bu dünya şərtləri içində  əldə ediləcək dir. 

Gü nümüzdə insanlara ülvi duyğular ilham edən ənənənin, digər bir 

ifa də ilə onlara ilham verən ülvi duyğuların kökü peyğəmbərlər və 

on ların izindən gedən alimlər, mütəfəkkirlər və mürşidlərin hikmət li 

təl qinlərinə və örnək həyatlarına istinad edir. Bəşər övladının mənə vi 

və əxlaqi sahədə indiki vəziyyətə çatdıran inkişaflar, din ilə müm kün 

ola bilmişdir. Din insan cəmiyyətlərini hər zaman pozulmaq dan, çü-

rüməkdən, məhv olmaqdan qurtaran bir mədəniyyət memarı dır. An-

caq din sayəsində insan məncillikdən və özünə pərəstiş etmək dən 

qur tulub insana və insanlığa xidmət etmək imkanı qazana bilmiş dir. 

Haqq din, sevgi, ehtiram və nəzakəti təlqin edir. Bəzi dindarlarda kı 

ba yağı duyğu və təmayüllər dini prinsiplərə baxmayaraq subyek tiv 

şə kildə şişirdilmiş səhvlərdən ibarətdir.

66

Din insana mərhəməti, dürüstlüyü, ədaləti, heç kimin haqqı na 

tə cavüz etməməyi, insanlara daima yaxşılıq etməyi, heyvan la ra 

şəfqət ilə davranmağı, dünyanı gözəlləşdirməyi, pisliklərə ma ne ol-

ma ğı və bu yolda canını belə fəda etməyi... öyrədir. Beləcə dün ya 

yaşanacaq hala gələr. Əks təqdirdə dünya bir qurdlar süfrəsi nə çev-

ri lər ki, bütün insanlar bundan zərər görər.

65 

Prof. Dr. Süleyman Uludağ, İslamda əmr və qadağaların hikməti, səh. 54.

66 

Bax. Prof. Dr. Günay Tümer, “Din” mad.,DİA, IX, 317-318; Uludağ, a.k.ə., səh. 

51-71.

---

109

N

o

İP

Ə

KYOLU N

ƏŞ

R

İYY

AT

I

6. Peyğəmbərlər Bir-birilərini Təsdiq Edərək və Müjdələ yə-

rək Gəlirlər

Din və Tanrı inancı olmayan bir cəmiyyətin olmadığı, dinin ilk 

in sandan bəri mövcud olduğu hər kəsə məlum olan bir həqiqət dir. 

Bəs, ilahi bir din insanlara necə çatdırılmışdır?

İnsan ağlı  tək başına hər doğrunu qavraya biləcək gücdə 

deyildir. Tarix boyunca, xüsusilə  də  filosofların bir-birini inkar 

edəcək mahiyyətdə görüş və fikir bəyan etmələri, birinin ağ dediyinə 

digərinin qara deməsi, bunun açıq bir dəlili deyildirmi? Məhz bu 

səbəblərə görədir ki, Allah-Təala insanlar azmasın, yanılmasın, 

doğru olanı, yaxşını, gözəli asanca tapa bilsinlər deyə peyğəmbərlər 

göndərmişdir.

6749

Peyğəmbərlərə iman bəzi fərqliliklərə baxmayaraq bütün ila hi 

din lərdə mövcuddur. Yəhudilikdə tanrının peyğəmbərlər vasitə si lə 

da nışdığı, Həzrət Musadan əvvəl və sonrakı peyğəmbərlərin varlı ğı 

xü susi bir inanc əsasıdır. Xirstianlıq özündən əvvəlki peyğəmbərlə ri 

qə  bul edir. İslam da eyni şəkildə bütün peyğəmbərləri təsdiq edir, 

on  lara iman etməyi müsəlman olmağın şərtlərindən sayır.

İslam inancına görə peyğəmbərlər arasında bir bütünlük və da-

vam lılıq mövcuddur. Peyğəmbərlər özlərindən əvvəl gələnləri təs diq 

et miş, sonra gələcək olanları da müjdələmişdir.

68

 Qurani-Kərim  də 

Al lah-Təala belə buyurur:

“(Ey kitab əhli!) O vaxtı yadınıza gətirin ki, Al lah pey ğəm bər-

lərdən: “Sizə verdiyim kitab və hikmətdən sonra, sizdə ola nı 

təs diq edən bir peyğəmbər gəldikdə ona mütləq inanıb yar dım 

edə cəksiniz”, - deyə  əhd almış  və onlara: “Bunu təsdiq edib, 

ağır olan əhdimi qəbul etdinizmi? – demişdi. Onlar da: “Təs-

diq et dik!” – deyə cavab vermişdilər. (Bu zaman) Allah: “Elə isə 

(bir-bi rinizə) şahid olun! Mən də sizinlə bərabər şahidlərdənəm”, 

- de yə buyurmuşdu!” 

(Ali İmran, 81)

“Onu da xatırla ki, bir vaxt Məryəm oğlu İsa belə demiş di: 

“Ey İsrail oğulları! Həqiqətən, mən özümdən əvvəl nazil ol muş 

Töv ratı təsdiq edən və məndən sonra gələcək Əhməd adlı bir 

pey ğəmbərlə (sizə) müjdə verən Allahın elçisiyəm!” Sonra (İsa, 

67 

Dos. Dr.Yener Öztürk, Yeni bir Yorumla İslam İnanc Əsasları, səh. 29.

68 

Prof. Dr. Ö. F.  Harman, “İslam” mad., DİA, XXIII, 4.

İnsan və Kainat

---

110

Əbədi Yol Xəritəsi İSLAM

N

t

İP

Ə

KYOLU N

ƏŞ

R

İYY

AT

I

ya xud Muhəmməd  əleyhissəlam) onlara açıq-aşkar möcüzə lər 

gə tirdikdə onlar: “Bu, açıq-aydın sehrdir!” – dedilər”. 

(Saff, 6)

İslam alimləri Yuhanna İncilində parakletos

6951

  kəlməsinin bu 

ayə də bəyan edilən müjdəyə dəlalət etdiyini ifadə etmişdirlər. Yuhan-

na İn cilinə görə Həzrət İsa belə demişdir: “Mən də ataya yalvaraca-

ğam və o sizə başqa bir parakleti Ruhul-Qüdüsü verəcəkdir, Ta ki, 

da ima si zin ilə birlikdə olsun”, deyilir. 

(14:15-16)

“Mənim getməyim sizin üçün xeyirlidir, çünki getməsəm parak-

let si zə gəlməz, ancaq getsəm onu sizə göndərərəm”.

 (16:7)

“Ancaq o həqiqət ruhu gəlincə sizə hər həqiqətə yol göstə rə cək, 

çünki özlüyündən danışmayacaqdır, ancaq ona vəhy olaraq nə eşit-

di rilsə onu deyəcək və gələcək şeyləri sizə bildirəcəkdir”. 

(16:13)

Bu ifadələrdəki “eşitmək” və “söyləmək” kəlmələri konkret feillə-

ri ifa    də edir. Bir sözlə bu işlər ancaq eşitmə və danışma orqanları na 

sa hib olan bir varlıqdan gözlənilə bilər. elə isə bu vəsfləri Ru hul-

Qüdüsə aid etmək doğru deyildir. Çünki Ruhul-Qüdüs vəhy və il-

ham mələyidir.  İlham üçün isə bu orqanlara ehtiyac yoxdur. Ye nə 

Yu hannaya görə Həzrət İsa, “mən də ataya qovuşacağam, O si zə 

baş qa bir paraklit göndərəcəkdir” deyir. O halda paraklet Müqəd dəs 

Ruh olmayıb, Həzrət İsa kimi bir insandır. Mətndəki “Ruhul-Qu düs” 

ifa  dəsi isə sonradan edilmiş bir əlavədir”.

70

Bu günkü İncillərin ən qədim nüsxələri Yunan dilində yazıl mış-

dır. Həzrət  İsa isə Arami dilində danışmışdır.  İbn Hişam, Sürya ni 

di lindəki “əl-Munhamməna” kəlməsinin “Muahmməd” məna sı na 

gəldiyini və bu kəlmənin Yunan dilində “əl-Baraqlitis” olduğu nu ifa də 

etmişdir.

71

 Abdüləhad Davud isə Kitabi-Müqəddəsin Süryani dilin də-

ki tərcüməsində istifadə edilən “paraqleita” kəlməsinin Arami dil in də 

qarşılığının “mhamada” yaxud da “hamida” olduğunu və Yu nan di-

lindəki “perikleitos” mənasında olduğunu, İncildəki “parakli tos” kəl-

məsinin “perikleitos”un deformasiya olmuş halı olduğunu ifa də et-

miş dir.

72

 

69 

Yuhanna, 14:16-26; 15;26; 16:7.

70 

Maurice Bucaille, la Bible le Coran et la Science, Paris 1976, səh. 108-109; 

Prof. Dr. Mehmet Aydın, “Faraklit”,DİA, XII, 165; Prof. Dr. Ö. F. Harman, “İsa” 

mad., DİA, XXII, 465-472.

71 

İbn Hişam, I, 251.

72 

Abdüləhad Davud, Muhammad in the Bible, Doha 1980, səh. 287-288.

---