ƏCNƏBİLƏRƏ azərbaycan diLİNİn təDRİSİNDƏ oxu dərsləRİNİn təŞKİLİ VƏ yazili rabiTƏLİ NİTQİN İNKİŞafi
Yüklə 238,56 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ( Şəkilli bir mətn verilir. Tələbələr mətni yazılı şəkildə tərcümə edirlər. Müəllim tələb edir ki, hər tələbə mətnin bir cümləsinin tər
112
Elza İsmayılova
müəyyənləşdirmək olar. Tərcümə zamanı tələbələrin linqvistik təfək- kürü inkişaf etdirilir, lüğət ehtiyatı zənginləşdirilir. Tərcümə iki yolla aparılır: (1) Azərbaycan dilindən ingilis dilinə tərcümə; (2) ingiliscədən azərbaycancaya tərcümə. Birinci yol asan olduğu üçün xarici tələbələr çətinlik çəkmirlər. Onlar Azərbaycan dilində mətni oxuyur və başa düşdükləri dərəcədə tərcümə edirlər. Ancaq tələbələr ana dilindən Azərbaycan dilinə tərcü- mə zamanı çətinliklərlə qarşılaşırlar, çünki hər iki dildə cümlədə söz- lərin sıralanmasında fərqlər vardır. Bu tərcümədə əsas məqsəd tələbə- lərin düzgün cümlə qurmaq vərdişlərini yoxlamaqdır. Tərcümə üçün material sözdən, cümlələrdən və rabitəli mətndən ibarət ola bilər. Məsələn:
Mən həkiməm. Mən oxuyuram. Sən rəssamsan. Sən alırsan. O, müəllimdir. O yeyir. İdmançılar oynayırlar.
Bu gün ır. yağış yağ Dünən dı.
Araz yur. kitab oxu Elnur du. 3. Eşidəcəyiniz sualların cavabını azərbaycanca yazın. –
What is your name? Mənim adım Zaurdur . –
_________________ –
How are you? _________________ –
_________________ –
How old are you? _________________ Əcnəbilərə azərbaycan dilinin tədrisində Oxu dərslərinin təşkili və yazili rabitəli... 113
113
Mətni Azərbaycan dilinə tərcümə edin. Translate the text into Azerbaijani. (Şəkilli bir mətn verilir. Tələbələr mətni yazılı şəkildə tərcümə edirlər. Müəllim tələb edir ki, hər tələbə mətnin bir cümləsinin tər- cüməsini lövhəyə yazsın. Sonra səhvlər üzərində iş aparılır). Məsələn: 5. Şəklə baxıb cümlələr qurun. Sonra həmin cümlələr əsasında mətn düzəldin və mətnə ad verin.
(http:///bw_clipart_sick.gif...)
6. Şəkillərin adını tapın və cümlələri yazılı şəkildə ingilis dilinə tərcümə edin. Biz
doqquzda məktəbə gedirik. Stolun üstündə var. Nigar
içir. Mən mağazadan alacağam. Nurlan
yedi.
Bu cür çalışmalardan istifadə zamanı tələbələrin tərcümə işinə marağı daha da artır. Onların hamısı çalışır ki, dərsdə fəallıq gös- tərsinlər. Cümlələrin genişləndirilməsi və tamamlanması
Yazılı rabitəli nitqdə ən çox istifadə olunan yazı növlərindən biri də cümlələrin genişləndirilməsi və tamamlanması üzərində aparılan 114
Elza İsmayılova
etdirilir, onlar ifadə və inşa yazıya hazırlanırlar. Bu yazı növündən tez-tez istifadə edilir. Bu məqsədlə müxtəlif çalışmalar üzərində iş aparılır. Məsələn:
Rauf iş… gedir. Mən Amerika… gəlirəm. Nənə divan… oturur. Sona kino… baxır.
Nihat - - - . Səninlə - - - olmağıma - - - . Gülşən - - - oxuyur. - - - pəncərəni bağladı. Sözlər: Aysel, tanış, yatır, kitab, şadam
dirin. Emil ... alma yeyir. Atam ... ayaqqabı aldı. Mən ... çay içdim. Anam ... xörək bişirir.
– Aylan, hara gedirsən? – Xəstəxanaya. – Xəstələnmişsən? – …
5. Məktubu tamamlayın. Əziz dost! Üç gündür ki, Bakıdayam. Burada hər şey gözəldir. Dünən...
6. Aşağıdakı cümlələrə sözlər artırmaqla onları genişləndirin. Ruslan yazır. Aydan baxır. Mən gedəcəyəm. Mənim kitabım var. Rəna aldı. Atam işləyir.
Bu cür çalışmalar üzərində lövhədə də işləmək olar. Əvvəlcədən hazırlanmış cümlələr lövhəyə yazılır. Müəllim tələbələrdən tələb edir Əcnəbilərə azərbaycan dilinin tədrisində Oxu dərslərinin təşkili və yazili rabitəli... 115
115
ki, bir-bir gəlib cümlələrdə buraxılmış sözləri rəngli təbaşirlə yerinə yazsınlar. Tələbələrin orfoqrafik vərdişlərinin möhkəmləndirilməsində və inkişaf etdirilməsində bu tip çalışmaların müstəsna əhəmiyyəti vardır. Tələbələr Azərbaycan dilindən öyrəndikləri nəzəri biliyi təcrübəyə tətbiq etmək imkanı da əldə edirlər.
Tələbləri düzgün yazmağa alışdırmaq üçün imlalardan geniş istifadə olunur. İmla yazıların qarşısında duran vəzifələrdən biri də tələbələrə düzgün və savadlı yazı vərdişləri aşılamaqdır. İmla yazı üçün aşağıdakı tələblər qoyulur: 1. İmlanı lüğət materialı, rabitəli və rabitəsiz mətnlər üzrə yazdırmaq lazımdır. 2. İmla üçün tələbələrin söz ehtiyatını əhatə edən və linqvistik biliyinə uyğun mətn seçilməlidir. 3. Mətn həcmcə kiçik olmalıdır. 4. İmla yazı üçün əvvəlcə tələbəyə tanış olan, sonra az tanış olan, daha sonra isə tanış olmayan materialdan istifadə edilməlidir. Müəllim imlanı bir nəfərə lövhədə, yerdə qalanlara isə dəftərində yazdıra bilər. İmla qurtardıqdan sonra lövhədə yazılmış cümlələr və ya mətn üzərində iş aparılır, səhvlər düzəldilir. Tələbələr isə öz səhvlərini lövhədə düzəldilmiş mətn əsasında düzəldirlər. Yaxud da tələbələr bir- birilərinin yazılarını da yoxlaya bilərlər. Bu cür yoxlanılmış imlaları müəllim yenidən yoxlamalıdır. İmlanı maqnitofon vasitəsilə də yazdırmaq olar. Mətn əvvəlcə aydın diksiya ilə maqnitofon lentinə yazılır. Maqnitofondan istifadə zamanı tələbələr bir-birilərindən köçürə bilmirlər. İmla yazının bir növü də əzbərlənmiş mətnin yazdırılmasıdır. Əzbərlənmiş mətnin yazdırılması üçün şeirlər, kiçik həcmli nəsr par- çaları, dialoqlar, atalar sözləri, lətifələr və s. seçilə bilər. Mətn əvvəlcə tələbələrə tapşırılır. Onlar həmin mətni əzbərləyir- lər. Mətni tələbələrə müəllim yox, özləri özlərinə diktə edirlər. Tələbə- lər əzbərlənmiş mətnin yazdırılmasında yazılışı ilə deyilişi arasında fərq olan sözlərin yazılışını tezliklə öyrənirlər.
Yüklə 238,56 Kb. Dostları ilə paylaş:
|