ƏCNƏBİLƏRƏ azərbaycan diLİNİn təDRİSİNDƏ oxu dərsləRİNİn təŞKİLİ VƏ yazili rabiTƏLİ NİTQİN İNKİŞafi
Yüklə 238,56 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Model .
122
Elza İsmayılova
dərsin maraqlı keçməsinə səbəb olur. Tələbələr verilmiş model əsasın- da söz və ifadələr düzəldirlər. Model cümlələr tələbələrin şifahi nitqini inkişaf etdirir. Model cümlələrə aid tapşırıqlar proyektorla ekranda canlandırılır: 1. Şəkildə gördüyünüz adamlara ad verin. Give the people in the picture names: Model. Onun adı Melisadır.
( khazar.org)
2. Aşağıda verilmiş suallara cavab yazın. Write full answers to the following question: – Bu, anadır? – Bəli, bu anadır. – Bəli. –
– Bu, bacıdır? __________________ – Bu, nənədir? ___________________ – Bu, Nigardır? __________________
Yazın. Write: Model . –
Selin nə yeyir ? –
Selin alma yeyir. –
Nuray nə yeyir? (üzüm) –
Aydan nə yeyir? (çörək) İngilis dilində azhecalı sözlərdə vurğu, əsasən, ilk hecanın üzərinə düşür. Ona görə də əcnəbilər vurğunu sözlərin ilk hecanın üzərinə salaraq, Azərbaycan sözlərini səhv tələffüz edirlər. Azərbaycan dilində elə sözlər də var ki, vurğunun yerini dəyişdikdə sözün mənası dəyişir. Əcnəbilər Azərbaycan dilində olan bu cür sözlərin vurğusunu yerində Əcnəbilərə azərbaycan dilinin tədrisində Oxu dərslərinin təşkili və yazili rabitəli... 123
123
deyə bilmirlər. Buna görə də müvafiq sözlər yazılıb hazırlanır və onla- rın vurğusu qırmızı rənglə işarə edilir. Sonra hazır material proyektorla lövhədə göstərilir. Məsələn:
alma´ (apple) a`lma (don`t buy) alı`n (forehead) a`lın (buy) gəli`n (daughter-in law, bride, fiancé) gə`lin (come)
Tələbələrlə bu cür işlədikdə vurğunun yerini dəqiq yadda saxlaya bilirlər. Texniki vasitələrlə də tələbələrin vurğu ilə bağlı nöqsanlarını tez- liklə aradan qaldırımaq olar. Şübhəsiz ki, bu, vurğu dəyişikliyinin əsasında duran qrammatik qaydanı da yada sala bilər (isim və fel…). Dərslərdə epidiaskopdan istifadənin də müsbət nəticəsi olur. “Ailə” mövzusunu tədris edərkən ailə üzvlərini əks etdirən şəkillər epidiaskop vasitəsilə ekranda canlandırılır. Tələbələr ailə üzvlərinin adlarını öyrənirlər.
baba
grandfather bacı
sister
nənə grandmother qardaş
brother
ata father qız
daughter
ana mother oğul
son
Sonra tələbələr bu sözləri cümlələrdə işlədirlər. Hər bir tələbənin ailə üzvlərinin işi, sənəti barədə söhbət aparıla bilər. Bu, mövzunun əhatəli mənimsənilməsinə, Azərbaycan dilinə aid müxtəlif sözlərin fəal nitqə daxil olmasına kömək edir. “Ərzaq məhsulları” mövzusunu da epidiaskop vasitsilə tədris et- mək olar. Bu zaman ərzaq məhsullarının şəkli ekrana verilir, onların adları öyrədilir. Tələbələrdə nitq vərdişlərini formalaşdırmaq məqsədilə texniki təlim vasitələrindən biri olan diafilmlərin tətbiqi yaxşı nəticə verir. Diafilmdə material ekranda canlandırılır. Diafilmdən istifadə tələbələri kinofilmdən istifadəyə hazırlayır.Ondan ən çox təmsil və nağıllarda istifadə etmək olar. Bu zaman tələbələr əsərin qəhrəmanlarını – perso- najlarını öz gözləri ilə görürlər. Onların bu personajlar haqqında olan təsəvvürü genişlənir. Əgər göstərilən material uzun olarsa, müəllim 124
Elza İsmayılova
diafilmin ayrı-ayrı kadrlarını ekranda saxlayıb, şəkil əsasında tələbə- lərlə sorğu apara bilər. Misal üçün, “Qırmızı papaq”, “Qızıl balıq”, “İki dost” və s. mövzularının tədrisi zamanı bu üsuldan istifadə mü- hüm əhəmiyyət kəsb edir. Tələbələr belə mətnləri həvəslə danışırlar.
“ İki dost” mətninin diafilmi göstərilir. Ekranda aşağıdakı kadr saxlanılır: Müəllim kadra aid sorğu aparır: 1.
Şəkildə nədən danışılır? 2.
Siz şəkildə neçə uşaq görürsünüz? 3.
Şəkildə gördüyünüz heyvanın adı nədir? 4.
Uşaqlar ayını görcək nə etdilər? 5.
Ayı nə üçün yerdə uzanmış uşağı iyləyir?...
(http:///www.learnamericanenglishonline.com....)
Sonra tələbələrə təklif etmək olar ki, diafilmin məzmununu nağıl etsinlər. “Ev heyvanları” diafilmində tələbələr ev heyvanlarının adlarını öyrənirlər. Öyrəndikləri sözləri cümlələrdə işlədirlər. Dərslərdə tədris diafilmlərdən istifadə olunarsa, dərs çox canlı ke- çər. Bunun üçün tədris diafilmləri çəkilməlidir. Bu əcnəbilərin Azər- baycan dilində sərbəst danışmalarına kömək edər. Ən yeni texnika vasitələri – kino, kompüter, radio və televiziya dərsdə geniş tətbiq edilməlidir. Texnika vasitələri içərisində kompüter mühüm yer tutur. Heç bir texniki vasitə öz didaktik imkanları ilə kom- püterlə müqayisə edilə bilməz. Xarici dillərin öyrədilməsində kompüterin rolu xüsusi bir tədqiqat mövzusudur. Televiziyanın ”Azərbaycan dilinin təd-
etmək olar. Yaxud da auditoriyada olan dis- kussiyaları kameralara çəkdirmək, sonra o mövzuya yenidən qayıtmaq olar.
Videoyazıdan istifadə qısa zaman sərf etməklə çevik, operativ işlə- məyə imkan verir.Videoyazının əhəmiyyəti ondadır ki, tələbələr çə- Əcnəbilərə azərbaycan dilinin tədrisində Oxu dərslərinin təşkili və yazili rabitəli... 125
125
kilmiş materiala istədikləri qədər baxa bilərlər. Əgər qrup materialı ikinci dəfə görürsə, onlar tanış mövzunu böyük məmnuniyyətlə mü- zakirə edəcəklər. Bəzən tələbələr özlərini videoda görməyi və eşitməyi çox xoşlayırlar. Özlərinin Azərbaycan dilində danışıqlarına qıymət verirlər. Əcnəbilərə Azərbaycan dilinin tədrisi üçün telekurslar açmaq vax- tı gəlib çatmışdır. Əgər belə telekurslar açılarsa, müəllimin işi asanla- şar. Qrup müəllimi bu kurslar zamanı göstərilən materialları və yaxud hissələri götürüb danışıq praktikasına material kimi verə bilər. Məsələn: Əgər telekurs vasitəsilə “Say” mövzusu tədris edilərsə, qrup müəllimi tələbələrə aşağıdakı kimi suallar verə bilər:
Qrupda neçə tələbə var? Tələbələrdən neçəsi oğlan, neçəsi qızdır? Otağın neçə pəncərəsi var? Otaqda neçə stol var? Qrupda neçə müəllim var? Stolun üstündə neçə kitab var? Fərid neçənci sırada oturur?
Dövlət televiziyasının ingilis, fransız dillərini öyrətmək üçün xü- susi proqramları var. Ancaq təəssüflər olsun ki, əcnəbilərə Azərbay- can dilinin öyrədilməsi üçün belə bir proqram hazırlanmayıb. Belə proqramlara müəllimlərin çox ehtiyacı var. Televiziyada əcnəbilər üçün “Azərbaycan dili” verlişi nümayiş etdirilməlidir.Onlar üçün tədris filmləri göstərilməlidir.Əcnəbilər belə verilişlərə baxarlarsa, təkcə Azərbaycan dilini yox, Azərbaycan mədəniyyətinin müəyyən xüsusiyyətlərini də görər və ondan diskussiya materialı kimi istifadə edə bilərlər. Əcnəbilərə Azərbaycan dilinin öyrədilməsində filmlərin yeri ayrıcadır. Kinofilmlərdə əks etdirilən əhvalatlar tələbələrdə müstəqil fikir yürütmək, təəssüratları başqalarına söyləmək ehtiyacı doğurur. Kinofilmdən istifadə zamanı dərs əyaniləşir, maraqlı mübahisələr başlanır, müxtəlif fikirlər söylənir.Tələbələr filmə baxdıqda düzgün tələffüz qaydalarını, dilin qrammatik quruluşunu öyrənir, onların lüğət ehtiyatı artır. Eyni zamanda, Azərbaycan adət-ənənələri, mədəniyyəti, Azərbaycanın mentaliteti ilə yaxından tanış olurlar. 126
Elza İsmayılova
Hər hansı bir filmin kasetini gətirib televiziya vasitəsilə göstərmək də olar. Film qısa olmalıdır. Əgər uzun olarsa, tələbələr yorular, fikri yayına bilər. Tələbələrin yaşına, marağına, Azərbaycan dilini bilmək səviyyəsinə uyğun sözlər seçilməlidir. Film göstərilən zaman tələbələr qeydlər götürməlidirlər. Müəllim filmi həm səsli, həm də səssiz göstərə bilər.Müəllim “Azərbaycan”, “Bakı”, “Səməd Vurğun” və s. mətnləri tədris edərkən filmlərdən istifadə edə bilər. Tutaq ki, “Bakı” mətni ilə bağlı film göstərilir. Filmə baxdıqdan sonra tələbələrə suallar verilir. Məsələn: I cərgə II cərgə Bakıya neçənci səfərinizdir?
Bakının hansı tarıxi yerlərində olmusunuz? Bakı xoşunuza gəlirmi? ...
Bakıya nə məqsədlə gəlibsiniz? ...
Sorğudan sonra müəllim filmin ümumi mövzusu ətrafında müza- kirə aparır. Müzakirədən sonra filmi bir də göstərmək olar. Yaxud da başqa vaxtda yenidən filmə baxıla bilər. Sadə danışıq dilini əcnəbilərə mənimsətmək üçün Azərbaycan te- leviziyası vasitəsilə uşaqlar üçün verilən maraqlı cizgi filmlərinin din- lənilib, müzakirə edilməsinə geniş yer vermək lazımdır. “Tıq-tıq xa- nım”, “Ayı və şir”, “Qarğa və tülkü”, “Tülkü və durna”, “İki dost” və s. adlı cizgi filmlərini videokasetə köçürüb auditoriyada televiziya vasitəsilə göstərmək olar. Bu, tələbələrdə Azərbaycan dilini öyrən- məyə marağı daha da artırır, onları bu dildə öz fikir və düşüncələrini ifadə etməyə hazırlayır. Az vaxtda əcnəbilərə Azərbaycan dilinin öyrədilməsində tədris filmlərinin, kinofilmlərin, cizgi filmlərinin böyük əhəmiyyəti var. Filmlərdən istifadə etdikdə tələbələr filmdə əks etdirilən əhvalatlar haqqında müstəqil fikir yürüdə bilirlər. Bu zaman müəllimin dərsi əyaniləşir. Dərs çox maraqlı keçir.Tələbələr görür və tanış olurlar. Radio dinləmək, televiziya və kinofilmlərə baxmaqla onlar yeni sözlər öyrənirlər.Texniki vasitələrdən səmərəli istifadə olunması nəticəsində ingilisdillilər Azərbaycan dilində daha sərbəst danışa bilirlər. Dərslərdə texniki təlim vasitələrindən istifadə etməyin müstəsna əhəmiyyəti var: –
Əcnəbilərə azərbaycan dilinin tədrisində Oxu dərslərinin təşkili və yazili rabitəli... 127
127
– Bu zaman vaxta qənaət edilir. –
–
Tələbələr özlərini sərbəst hiss edirlər. –
Dərs kollektiv şəraitdə keçir. Dərslərdə flash-oyunlardan istifadə də maraq doğurur. Bu zaman müxtəlif növ işlərdən: labirintlər, mətn üzrə suallara cavab, cizgi filmləri fraqmentləri ilə işləmə, testləşdirmə, məntiqi məsələlər və s. istifadə olunur. Bir sözlə, İnformasiya-Komunikasiya Texnologiyalarından (İKT) istifadə zamanı dərs yüksək estetik və emosional bir səviyyədə keçir, əyanilik təmin edilir. İKT-nin tətbiqi ilə tələbələr dərslərdə müstəqil işləyir və tədqiqat işləri aparırlar. Hazırda tətbiq olunan interaktiv təlim üsullarının bir çoxunda müəllim elektron bazadan istifadə edir. Bu isə öz növbəsində bir dərsdə tələbələrlə görülən işin həcmini bir neçə dəfə artırır.
1.
metodikası. – B.: Maarif, 1988. 2.
İsaxanlı H., İsmayılova E., Nəsirova F. The Azerbaijani language – Azərbaycan dili. – B.: Xəzər Universitəsi, 1997. 3.
Azərbaycan dilinin tədrisi, I hissə. – B.: Maarif, 1976. 4.
Əfəndizadə Ə., Əhmədov N., Kəlbəliyev Ə., Vahidov S. Orta məktəbdə Azərbaycan dilinin tədrisi, II hissə. – B.: Maarif, 1977. 5.
published USIA reprinting, 1992. 6.
Curry, Dean. Easy does it. – Pie de İmprenta:Washington, US. ..., 1976. 7.
Marianne Celce-Murcia, Lois Mclntosh, Editors. Teaching English as a second or foreign language. – 1979. 8.
Г.Б. Learing to read Russian, Russky Yazuk Publishers, Moskow, 1988.
* Məqalədə İnternet materiallarından da istifadə edilmişdir. 128
Elza İsmayılova
Summary
INTEGRATIVE COMMUNICATION DURING TEACHING THE AZERBAIJANI LANGUAGE FOR FOREIGN STUDENTS Elza Ismailova Khazar University
Today, the Republic of Azerbaijan is an independent state. They make exchange of experience with the citizens of foreign countries, and establish friendly and fraternal relationships. Foreigners need to learn the azerbaijan language and communicate directly. The foreigners should learn the azerbaijani language not a theoretical point of view, but from a practical point. They have a less time to learn the language as a living spoken language. The article deals with the enrichment of vocabulary fund, the foundation of practical speaking skills, the development of coherent speech of foreign students like, replying to questions, translation, to bend deformations over the texts, also to develop students’ listening comprehension, speaking and reading skills, the organization of reading classes, telling of texts and the importance of reading classes to students. Yüklə 238,56 Kb. Dostları ilə paylaş:
|