ƏCNƏBİLƏRƏ azərbaycan diLİNİn təDRİSİNDƏ oxu dərsləRİNİn təŞKİLİ VƏ yazili rabiTƏLİ NİTQİN İNKİŞafi
Yüklə 238,56 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Model
106
Elza İsmayılova
kasının Dövlət himni”, ”Bakı” və s.) bəstələnmiş mahnıları dinləyirlər. Bu , tələbələrdə milli musiqi mədəniyyətimizə olan marağı daha da artırır. Belə dərslər tələbələrə estetik zövq aşılayır. Oxu dərslərində dərslikdə olmayan materiallardan, qəzet və jur- nal məqalələrindən də istifadə etmək olar. Bunun üçün müəllim əv- vəlcədən hazırlaşmalıdır. O, mətn ilə tanış olmalı, mətnin oxusu za- manı qarşıya çıxa biləcək səhvləri aradan qaldırmaq üçün tədbirlər dü- şünməlidir. Mətndəki yeni söz və ifadələri müəyyənləşdirməli, onların tərcüməsini (yaxud da lüğətin mənasını) hazırlamalıdır. O, oxunacaq dialoqları, şeirləri, mətnləri əvvəlcədən seçməlidir. Müəllim çalışma- lıdır ki, tələbələr müxtəlif qəzet və jurnal məqalələri gətirərkən seçilən mətn tələbələrin bilik səviyyəsinə uyğun olsun.
İlk mərhələdə müəllim tərcümə edə bilər. Sonraki mərhələlərdə müəllim mətni tərcümə etməməlidir. Yalnız mətndəki yeni sözlər tər- cümə edilə bilər. Belə olarsa, söz üzərində tələbələr özləri düşünürlər. Tələbələr mətni tərcümə etməklə onun məzmununu mənimsə- məyə nail olurlar.Mətn çətin olarsa, müəllim tələbələrə kömək edə bilər. Bundan sonra bütün tələbələr mətnin məzmununu başa düşürlər. Belə ki, tərcümə dərslərində müxtəlif çalışmalardan istifadə et- mək olar: – tələbənin biri oxuyur, o birisi isə tərcümə edir; –
–
tələbələr müxtəlif söz, cümlə və ya mətnə ingilis dilində qulaq asıb onları Azərbaycan dilinə tərcümə edirlər və ya əksinə. Müəllim oxu zamanı tələbələrin səhvlərini nə vaxt düzəltməlidir? Mənim fikrimcə, tələbələrin səhvlərini oxu qurtardıqdan sonra düzəltmək lazımdır. Bu yol daha məqsədəuyğundur. Çünki izahat və düzəliş vermək oxu prosesini pozar. Bəziləri qeyd edirlər ki, səhvlər yerindəcə, yəni tələbəni dayandırıb düzəltmək lazımdır. Mən bunun əleyhinəyəm.Tələbənin səhvini həmin an düzəltməyə çalışanlar onu çaşdırır, əsas məqsəddən – mətni tam oxumaq və anlamaqdan uzaqlaş- dırır, onun müstəqilliyini məhdudlaşdırır. Səhv oxunan sözləri axırda lövhədə yazdırmaq, təkrarən tələffüz etdirmək və yenidən oxutdurmaq lazımdır. Yaxud da zəif tələbə oxuyarkən güclü tələbələr onların səhvlərini dəftərlərində qeyd edirlər. Oxu qurtardıqdan sonra həmin səhvlər müzakirə edilir. Səhvlər düzəldilir və həmin sözləri tələbələr Əcnəbilərə azərbaycan dilinin tədrisində Oxu dərslərinin təşkili və yazili rabitəli... 107
107
cümlələrdə işlədirlər. Oxu dərslərinin əhəmiyyəti çoxdur:
Bu prosesdə tələbələr yalnız mətnin məzmununu öyrənmir, eyni zamnada onların lüğət ehtiyatı artır, söz birləşmələri və ifadələrin quruluşunu yadda saxlayır, yaddaşlarını zənginləşdirir və düzgün cümlə qurmaq vərdişlərini inkişaf etdirirlər;
kəmlənir;
Oxu dərsləri tələbələrdə oxuya maraq oyadır, bu dili öyrənmə- yə həvəsi artırır;
nitq nümunəsinə çevrilir.
İfadəli oxunun orfoepik cəhətdən düzgünlüyünün təşkil edilmə- si tələbələrin şifahi nitqində də həmin cəhətin düzgünlüyünü təmin edir. Bir oxu dərsinin tədrisini nəzərinizə çatdırırıq:
Acgöz it Bir it çayın üstün- dəki körpüdən ke- çirdi. Onun ağzında sümük var idi.O, suya baxdı. Orada öz şəklini gördü. Elə bildi ki, başqa itdir, onun da ağzında sümük var. İt sümüyü almaq istədi. Ona görə özünü suya atdı. İt öz ağzındakı sümüyü də itirdi. Müəllim əvvəlcə şəkilləri tələbələrə paylayır. Tələbələr şəkillə tanış olduqdan sonra şəkil üzrə söhbət aparılır. Arxasınca mətnin yeni sözləri tərcüməsi ilə birlikdə proyektorla ekrana salınır, yaxud lövhədə yazılır. Yadda saxlayın Remember! acgöz-greedy sümük – bone çay-river atmaq-to throw körpü-bridge tapmaq-to find başqa-other itirmək-to lose
108
Elza İsmayılova
Tələbələr sözləri oxuyub lüğət dəftərlərinə yazırlar . Mətni müəl- limin özü oxuyur (Maqnitofon lentindən, ya da kompakt diskdən də istifadə etmək olar). Oxu qurtardıqdan sonra yazılışı ilə tələffüzü fərqlənən sözlər seçilib lövhəyə yazılır , tələffüzü də qarşısında verilir:
Müəllim bu sözləri tələbələrə tələffüz etdirir.Sonra tələbələrdən biri mətni oxuyur, o biri isə sinxron tərcümə edir. Oxu qrupdakı tələbələr qurtarana kimi beləcə davam edir. Mətnin oxusu üzrə işi onun tərcüməsi ilə sintez şəklində aparmaq olar. Oxu ilə tərcümə eyni vaxtda olmalıdır. Bu üsuldan istifadə edil- dikdə vaxta qənaət olunur.Oxu qurtardıqdan sonra mətnə aid sorğu aparmaq olar. Məsələn: İtin ağzında nə var idi? O, suda nə gördü? İt özünü niyə suya atdı? O, ağzındakı sümüyü niyə itirdi?...
Sual-cavabdan sonra tələbələrə bu mətnin ingilis dilində olan variantı verilir ki, tələbələr həmin mətni ingilis dilindən Azərbaycan dilinə çevirsinlər. Müəllim tələb edir ki, hər tələbə mətnin bir cümləsinin tərcümə- sini lövhəyə yazsın. Sonra səhvlər üzərində iş aparılır. Bu metoddan istifadə etdikdə tələbələr mətni asanlıqla nağıl edə bilirlər. Tərcümədən sonra mətn nağıl edilir və bir neçə tələbə mətni hissə-hissə danışır. O birisi tələbələr mətni danışanlara suallar da verə bilərlər.Mətn üzrə şəkil də çəkdirmək olar. Dərs beləcə sona çatır. Hər bir müəllim ingilisdillilərdə Azərbaycan dilinə şifahi şəkildə olduğu kimi, yazılı şəkildə də yiyələnmə bacarığının yaranmasını tə- min etməlidir. Ona görə də müəllim savadlı yazı vərdişlərinin aşılan- masını diqqət mərkəzində saxlamalıdır. Bu məqsədlə nitq fəaliyyətinin yazı növündən də istifadə edilir. Yazı təlimi oxu təlimi ilə paralel ge- dir.
Yüklə 238,56 Kb. Dostları ilə paylaş:
|