ƏCNƏBİLƏRƏ azərbaycan diLİNİn təDRİSİNDƏ oxu dərsləRİNİn təŞKİLİ VƏ yazili rabiTƏLİ NİTQİN İNKİŞafi
Yüklə 238,56 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Aylin müəllimə
Əcnəbilərə azərbaycan dilinin tədrisində Oxu dərslərinin təşkili və yazili rabitəli... 103
103
ki, ingilis dilini yaxşı bilən Azərbaycan dili müəllimləri bu üsuldan daha çox istifadə edirlər.
Müəllim yeni sözləri əyaniliklə öyrətdikdə ya əşyanın özünü, ya da şəklini gətirə bilər. Əgər müəllim bacarırsa, özü də şəkil çəkər. Əyaniliklə öyrədilən yeni sözlər oxudan əvvəl izah olunmalıdır. Çünki oxu prosesində əşyanın özünü, modelini və ya şəklini göstərmək oxu- nan mətndə tələbələrin diqqətini tamamilə yayındırar. Müəllim yeni sözlərin izahında sinonim və antonimlərdən də isti- fadə etməlidir. O, lövhədə yeni sözləri yazarkən onun qarşısında sino- nim və antonimlərini də yaza bilər. Sinonimi tapanda tanış söz tanış olmayan sözlə qarşılaşdılır. Məsələn: yavaş asta
üz sifət
gül çiçək
gen enli
kiçik balaca
adam insan
mahnı nəğmə
Yeni sözlərin izahında antonimlərdən də istifadə olunur. Müəllim ta- nış olan sözlərin qarşısında onun antonimini də yazır. Məsələn: gözəl
çirkin isti
soyuq quvvətli zəif qalxmaq
oturmaq ağ
qara kök
arıq gecə
gündüz
Müəllim tələbələrə başa salır ki, sözlərin qarşısında yazılanlar əksmənalı sözlərdir. Antonimlərin bu cür qarşılaşması nəticəsində tələbələr çirkin, soyuq, zəif, qara, oturmaq , arıq sözlərinin mənasını onlara əvvəlcədən məlum olan sözlərin köməyi ilə daha tez və daha asan yadda saxlayırlar. Mətn üzərində işin başlıca istiqamətlərindən biri də onun məzmu-
mənimsədikləri sözləri daha möhkəmlətməyə kömək edən mühüm bir 104
Elza İsmayılova
vasitədir. Mətnin məzmunu üzərində iş apararkən, birinci növbədə, oxu zamanı tələbələrin yadlarında qalan faktları xatırlatmaq lazımdır. Ona görə də mətnə aid suallar üzərində iş aparılır. Mətn oxunduqdan sonra ona aid suallar verilir. Bu suallar mətnin məzmununu əhatə etməlidir. Tələbələr də bir-birilərinə suallar verə bilərlər. Bir tələbə mətni oxuyar, o birilər isə mətnə aid suallarr verirlər. Mətnin məzmununu açan sual-cavaba aid bir nümunəni nəzərdən keçirək: Aylin müəllimə
Aylin müəllimənin otuz üç yaşı var. O, Xəzər Universitetində işləyir. Onun iyir- mi yeddi tələbəsi var. Tələbələrdən on beşi oğlan, on ikisi qızdır. Aylin xanım tələbələrini çox sevir. Tələbələri də onu sevirlər. O, səbirli və səmimi müəllimədir. Aylin xanım tələbələ- rinə həmişə kömək edir.
l. Siz nə öyrəndiniz? Aşağdakı suallara cavab verin. What did you learn? Answer the following questions: Müəllimənin adı nədir? Onun neçə yaşı var? O, harada işləyir? Onun neçə tələbəsi var? Onlardan neçəsi oğlan, neçəsi qızdır? Aylin xanım tələbələrini sevirmi? Tələbələri də onu sevirlərmi? Niyə?
2. Nə görürsünüz? Şəklə baxın və aşağıdakı suallara cavab verin. What do you see? Look at the picture and answer the following ques- tions:
Neçə oğlan və neçə qız görürsünüz? Müəllimə qocadır, ya cavan? Müəllimə nə edir? Tələbələr nə edirlər? Əcnəbilərə azərbaycan dilinin tədrisində Oxu dərslərinin təşkili və yazili rabitəli... 105
105
Tələbələr dərsə hazırdırlarmı? 3. Nə fikirləşirsiniz? Özünüz barədə aşağıdakı suallara cavab verin. What do you think? Answer the following about yourself. Tələbəsinizmi? Siz oxumağı sevirsinizmi? Siz müəllim olmaq istərdinizmi? Əgər müəllim olsaydınız, hansı fənni seçərdiniz? Niyə? Siz səbirli və səmimisinizmi? Evlisinizmi? Dostlarınız varmı? Əgər varsa, ən yaxın dostunuz kimdir?
Bu suallar tələbələrin mətnin məzmununa aid bildiklərini bir da- ha yada salır və sistemləşdirir. Eyni zamanda şifahi nitq vərdişlərinin inkişafında xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Oxu dərslərində nağıletmədən də istifadə edilir.Tələbələr mətni öz sözləri ilə danışırlar (“Tülkü və durna”, ”Ayı və şir”, “Tərs keçilər”, “Şir və siçan”,”Kərpickəsən qoca” və s.).tələbələr mətni oxuduqdan sonra onun məzmununu bildikləri kimi nağıl edirlər. Bu, məzmunun tələbələr tərəfindən yaxşı mənimsənilməsinə kömək edir. Tələbələrin nitqi inkişaf edir, onları
məntiqli, məzmunlu danışmağa alışdırır. Oxu mətnləri nitq fəaliyyəti üzrə bacarıq və vərdişlərin inkişa- fına təkan verən, potensial imkana malik optimal bir nitq modelidir. Mətn üzrə işi daha canlı və maraqlı qurmaq üçün onların məzmununa uyğun süjetli şəkillərdən, müxtəlif illüstrasiyalardan tez-tez istifadə edilməlidir. Oxu dərslərində tələbələr mətnə aid şəkilllər də çəkə bilərlər. Əgər belə olarsa, mətn tələbələrin hafizəsində uzun müddət qalar. Yaxud da hər hansı mətnə aid çəkilmiş filmlərdən (sənədli, cizgi və s.) istifadə edilir. Məsələn: ”Azərbaycan”, “Üzeyir Hacıbəyov” və s. mətnləri keçərkən sənədli filmlərdən istifadə etmək olar. Tələbələr Ü.Hacıbəyov haqqında sənədli filmə baxdıqda bəstəkarın həyat və yaradıcılığı ilə hərtərəfli tanıış olurlar. Eyni zamanda Azərbaycan musiqisi, onun janrları haqqında bilik əldə edirlər. Mənzum parçaların oxusunda şeirlərə aktyorların ifasında qulaq asırlar. Həmin şeirlərə (“Xəzər Universitəm”, ”Azad bir quşdum”, “Azərbaycan Respubli-
Yüklə 238,56 Kb. Dostları ilə paylaş:
|