ƏHMƏd-cabiR ƏHMƏdov zeytun və zeytun yağI (Monoqrafiya)

1.5.3. Bağlara qulluq
Cavan bağlara edilən qulluq meyvəçilikdə qəbul edilmiş ümumi qaydalar kimidir. 5 – 10 yaşlı zeytun bağlarına üzvi (peyin) və mineral gübrələr – fosfor və kalium payızda, gövdəətrafı dairəyə, yəni hər bir ağacın altına 40 – 45 kq çürümüş peyin, 600 qr superfosfat və 150 – 200 qr kalium duzu verilir. Azotlu gübrələr yaz becərməsi zamanı hər ağacın altına 400 qr, yayda əlavə olaraq 200 qr verilir. Quraq rayonlarda bitkilər, tələbatdan, ilin şəraitindən və yağıntının miqdarından asılı olaraq 9 – 10 dəfə suvarılır (yazda 2 dəfə, yayda 5 dəfə, payızda və qışda rütubəti toplamaq üçün 2 – 3 dəfə).
Cavan zeytun ağacları çala üsulu ilə suvarılır. Bitkilərin kök sistemi inkişaf etdikcə bütün qidalanma sahəsi şırım üsulu ilə suvarılır.


1.6. Zeytunun yetişməsi, yığılması və emala hazırlanması

Zeytunun meyvəsi birtoxumlu, çəyirdəklidir, kənarları ətlidir, çəkisi 1 – 15 qramadək girdə və ya uzunsov oval formalı, ucu küt və ya şiş olur. Çəyirdəyi bərkdir, çəyirdək divarının qalınlığı 2 mm- dir.

Zeytun bitkisinin vegetasiyası, havanın temperaturu 8 – 10⁰C olduqda, martın axırı və ya aprelin əvvəllərində başlayır. Zeytun ağacları üçün iki vegetativ boyatma dövrü aydın görünür; yaz və yay boyatma dövrləri. Zeytun ağacları havanın orta gündəlik temperaturu 20 – 23⁰C- yə çatdıqda, iyunun əvvəllərində çiçəkləməyə başlayır. Zeytun bitkisi külək vasitəsi ilə tozlanır. Ağacların birevli olmasına baxmayaraq həm fertil (öz- özünə mayalanan), həm də steril sortları çarpaz tozlanma tələb edir. Çarpaz tozlanma nəticəsində yumurtalarının sayı artır, tökülən meyvələrin miqdarı azalır, məhsuldarlıq yüksəlir.
Meyvələr oktyabrın axırında texniki yetişkənlik dövrünə (göy zeytun), noyabrın əvvəlində isə botaniki (qara) yetişkənliyə düşür və sortundan, payız- qış dövrünün hava şəraitindən asılı olaraq, yetişmə yanvarın yarısına kimi davam edir.


1.6.1.Meyvələrin yığılması
Zeytunun meyvələrindən nə məqsəd üçün istifadə olunmasından asılı olaraq, onları müxtəlif yetişkənlik mərhələsində yığırlar. Konserv hazırlamaq üçün “göy zeytun”- u texniki yetişkənlik mərhələsində, meyvələr yaşıl rəng aldıqda yığırlar. Orta və gec müddətdə yütişən bir sıra sortların meyvəsi hava şəraitinə görə tam botaniki yetişkənlik dövrünə çatmır. Odur ki, belə sortların meyvəsini həm konserv hazırlamaq, həm də zeytun yağı almaq üçün yaşılımtıl- qırmızı və ya yaşılımtıl- bənövşəyi rəng aldıqda dərmək lazımdır. Tam yetişdikdə, qara zeytundan quru duzlama və yağ almaq üçün istifadə edirlər. Konserv hazırlamaq üçün irimeyvəli sortlar olan Santa Katerina, Askolano, Azərbaycan zeytunu, Armudu zeytun, Sevilyano və başqa sortların “göy zeytun”- undan istifadə edirlər.
Zeytun meyvələri yağ çıxarmaq, marinad, şoraba və ya duzlanmış halda sərf etmək üçün istifadə olunur. Yağ çıxarmaq üçün meyvələri tamamilə yetişdikdən sonra dərilir. Yaşıl və tam yetişməyən meyvələr marinad və şoraba hazırlamaq məqsədi ilə dərilir. Tam yetişmiş meyvələri də duzlamaq mümkündür. Yetişən meyvələr sortlara məxsus olan bənövşəyi qara rəng alır. Keyfiyyətli yağ almaq üçün əti çox da yumşalmayan meyvələri dərmək lazımdır. Bir qədər sütül toplanmış meyvələrin yağları ətirli, dadlı, gözəl rəngli olur və uzun müddət saxlanılır.
Sütül müyvələrin təzə yağı bir qədər acıtəhər olur. Sonralar bu acılıq itir. Çox yetişmiş meyvələrin yağları dadsız və rəngsiz olur. Uzun müddət qalır. Ağacın üstündə meyvələri uzun müddət saxlamaq qorxuludur. Payızın şaxtalarından tələf ola bilərlər. Meyvələri vaxtında yığılmayan ağaclar gələn il məhsuldarlığını azaldır.
Zeytun meyvələri əl ilə dərilməlidir. Marinad üçün yığılanlar zədələnməməlidir. Zədələnmiş meyvələrin saxlanılması çətinləşir. Bunlar asanlıqla xarab olur, acıyır. Bəzi şəraitdə meyvələr özləri yerə tökülür, buna görə də ağacların altlarını vaxtında təmizləmək, otlarını çalmaq lazımdır. Zeytun ağacı 30 – 50 yaşında maksimum miqdar zeytun meyvəsi verir və bu 100 yaşına qədər davam edir. Bundan sonra məhsuldarlıq azala bilər.