Eimi redaktor: Rəyçilər: Ağasəlim Ələsgərov
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycanda açıq iqtisadi siyasət apanlır. Bu, əwəla, iqtisadiyyatı tənzimləyən normativ hüquqi sənədlərdə nəzərdə tutulmuşdur. İkincisi, faktiki statistik məlumatlarla bir daha təsdiqlənir. Bu qənaətimiz məhsul və xidmətlərin ümumi buraxılışında ixracın xüsusi çəkisinin 40%-dən çoxluğu, ölkənin daxili ticarət dövriyyəsinin 31%-nin idxal mallarımn təşkil etməsi ilə izah edilir (2010-cu il). Ancaq beynəlxalq təcrübə göstərir ki, açıq iqtisadi siyasət 0 zaman məqsədəuyğundur ki, ölkənin iqtisadiyyatı rəqabətqa- biliyyətlidir və güclü xarici iqtisadi məhdudiyyətlər mövcuddur. Azərbaycanda isə tam liberal xarici iqtisadi münasibətlər qurulmuşdur. Konservatriv siyasətdən ancaq xarici və daxili maliyyə sektorunda istifadə olunur. Dünya təcrübəsi göstərir ki, beynəlxalq maliyyə axmlanna açıq olan iqtisadiyyata dünyada baş verən maliyyə böhranı bu və ya digər dərəcədə təsir edir. 2014-cü ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev demişdir: “Dünyanı bürümüş iqtisadi, maliyyə böhranı Azərbaycan əhalisinə, iqtisadiyyatına bir faiz də təsir etməmişdir. Bunu yəqin, gələcəkdə alimlər araşdıracaqlar ki, bu nə üçün belədir” (31, 11.07.2014). 2008-2009- cu illərin ümumdünya iqtisadi-maliyyə böhranımn Azərbaycan iqtisadiyyatına təsirindən danışarkən qeyd etmək lazımdır ki, bu təsiri minumuma endirən amillər mövcud olmuş və indi də davam edir. Burada ən ümdə amil hökumətin konservativ xarici və daxili maliyyə siyasətidir. O da öz ifadəsini xarici borcların çox aşağı səviyyəsində, rezident banklann aktivlərində xarici kapitalın azlığında, qeyri-rezident bankların aktivlərinin bütünlükdə ölkə banklannm aktivlərində cüzi olmasında, daxili konservativ pul-kredit siyasətində öz əksini tapir. Digər mühüm amil ölkənin vaİ50ita ehtiyatlannm yetərincə olmasıdır. Xarici bazarlarda Azərbaycamn təbii sərvətlərinə güclü tələbatın olması da bu məsələdə mühüm rol oynayır. Bütün bu deyilənlərə baxmayaraq böhranın Azərbaycan iqtisadiyyatına təsiri olmuşdur. Belə ki, 2009-cu ildə 2008-ci ilə nisbətən ölkə iqtisadiyyatına əsas kapitala xarici investisiyalar 600 mln. manat, sənaye məhsulu 7,2 milyard manat aşağı düşmüşdür. 2009-cu ildə 2008-ci illə müqayisədə əsas kapitala daxili investisiyalar 1,7 milyard manat, özüdə əsasən dövlət investisiyalann hesabına (azalmanın 88 faizi) azalmışdır. Böhranın təsiri təkcə neft-qaz sektoru ilə məhdudlaşmamışdır. Bir çox qeyri-neft emal sənaye sahələrində də məhsulun həcmi azalmışdır. 2009-ci ildə Vergilər Nazirliyi tərəfindən toplanan vergilərin məbləği proqnozla müqayisədə 1,6 milyard manat az olmuşdur. Nazirliyin fikrincə, proqnozun kəsirlə icra olunmasımn əsas səbəbi proqnozlara nisbətən neft hasilatımn azalması və xam neftin ixrac qiymətinin aşağı düşməsi olmuşdur (31, 21.05.2010). Maliyyə-iqtisadi böhramn nəticəsi kimi gömrük orqanları da büdcə proqnozlarına əməl edə bilməmişlər. Ölkə bank- lan xarici tərəfdaş banklara olan 2 milyard dollar məbləğində borclannı təxirə salmadan qaytarmalı olmuşlar. Bir çox makroiqtisadi göstəricilər 69
(ümumi daxili məhsul, dövlət büdcəsinin gəlirləri və xərcləri, ixrac, iqtisadiyyatın mənfəəti, əsas fondlann istifadəyə verilməsi və s.) üzrə istehsalın mütləq həcmi 2009-cu ildə xeyli aşağı düşmüşdür; əhalinin sərəncamında qalan gəlirlərin, xərclərin, əmək haqqının artım templəri azalmışdır. İqtisadi idarəetmədə inkişaf etmiş ölkələrə xas olan iqtisadi tənzimləmə vasitələrindən istifadə olunur. Əvvəllər deyildiyi kimi, dövlətin iqtisadiyyata müdaxiləsi keçid dövrünün başlanğıcından məhdudlaşdınlmışdır. Azərbaycamn müasir iqtisadi inkişaf modeli kiçik və orta sahibkarlığın stimullaşdınlması (Amerika modelinin elementi), xarici iqtisadi əlaqələrin və valyuta əməliyyatlanmn liberallaşdıniması (Almaniya modelinin elementi), xarici investisiyalann miqyaslı cəlb edilməsi, infiastruktur sahələrin dövlət investisiyalan hesabına modernləşdirilməsi (İsveç modelinin elementi), yumşaldılmış pul-kredit siyasətinin apaniması, iqtisadi tənzimləmədə mülkiyyət formasından asılı olmayaraq təsərrüfat subyektlərinin fəaliyyətinə dövlət müdaxiləsinin məhdudlaşdınlması, bazsa mexanizmlərinə və metodlanna üstünlük verilməsi, təbii inhisar sahələrində qiymətlərin dövlət tənzimlənməsi, strateji dövlət müəssisələrinin «tələsmədən tələsmək» prinsipi əsasında Özəlləşdirilməsi ilə xarakterizə olunur. Azərbaycanın müasir iqtisadi inkişaf modeli xammal - yanmfabrikat ixraclı və investisiya təyinatlı modeldir. Bu modeli fərqləndirən əsas cəhətlərdən biri də onun uzun müddət monetar meylli, açıq və liberal xarakter daşımasıdır. Milli iqtisadi inkişaf modelinin realizasiyası nəticəsində Azərbaycamn əldə etdiyi uğurlara həsr olunmuş çoxsaylı elmi və publisistik xarakterli əsərlər və məqalələr mövcuddur. İndiki dövrdə mülkiyyətdə dövlətin payımn yüksək olması, onun həm istehsal (neft-qaz, metallurgiya, maşmqayırma, elektrik eneıjisi), həm də ifrastruktur sahələrində cəmlənməsi Azərbaycamn modeli üçün xarakterikdir. Buna baxmayaraq, ümumi daxili məhsulda vergilərin payı heç də çox deyil. Eyni zamanda dövlət xərclərinin strukturu cari istehlak xərclərinin, birinci nöbbədə, elm, təhsil, səhiyyə xərclərinin aşağı səviyyəsi ilə xarakterizə olunur. Əksinə, investisiyaların, xüsusilə infrastruktur sahələrinə investisiyalann xüsusi çəkisi yüksəkdir. Başqa sözlə Azərbaycanm iqtisadi inkişaf modeli investisiya təyinatlıdır. Beynəlxalq təcrübə göstərir ki, sosializm adlanan iqtisadi sistemə daxil olmuş ölkələrin bazar iqtisadiyyatına keçid konsepsiyası və inkişaf modelini təmin edən metod və mexanizmlər öz xüsusiyyətləri ilə bazar iqtisadiyyatlı ölkələrdə istifadə edilən metod və mexanizmlərdən həm mahiyyət, həm də surət baxımından fərqlənirlər. Sosial-iqtisadi inkişafdakı yaranmış meyllərin (durumun) elmi araşdıniması göstərir ki, Azərbaycanda da iqtisadi inkişaf modelinin icrasım təmin edən metod və mexaniznüərin təkmilləşdirilməsinə (modcmləşdirilməsinə) hələ də ciddi ehtiyac duyulur. 70
Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|