Eimi redaktor: Rəyçilər: Ağasəlim Ələsgərov
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
-bəzi MDB ölkələrindən fərqli olaraq, Azərbaycanda strateji sahələrin və istehsallann özəlləşdirilməsinin düzgün olaraq “tələsmədən tələsmək” prinsipi əsasında həyata keçirilməsi; Müstəqillik dövründə Azərbaycanda qurulan iqtisadiyyat dünya iqtisadiyyatının aynimaz hissəsi kimi formalaşmışdır. Bu, əsasən təbii resurslar hesabına əldə edilmişdir. Azərbaycanın ÜDM-nin əsas hissəsi neftin, qazın, digər xammal yanmfabrikatlann dünya bazarında satışımn nəticəsidir. Bu gün Azərbaycan dünya iqtisadiyyatına çox güclü inteqrasiya etmiş və ondan çox asılıdır. Bazar iqtisadiyyatına transformasiya prosesində ən çox likvid- liyi olan sahələr tab gətirib inkişaf edə bildilər. Belə sahələr də əsasən xammal və yanmfabrikat istehsal edən sahələr olmuşlar. Buradan da istehlak bazanmn, texnologiyalann və mürəkkəb məhsullann idxalmdan, ixrac məh- sullannm qiymətlərinin dəyişməsindən ölkənin xeyli asılılığı meydana çıxmışdır. Bunlarda elə amillərdir ki, hal-hazırda ölkə hökuməti onlara nəzarət edə bilmir. İqtisadi inkişaf modelinin məqsədi və istiqamətləri ölkə rəhbərliyi tərəfindən vaxtında və düzgün müəyyən edilir. Ancaq onların icrası vaxtlı- vaxtmda təşkilati-iqtisadi mexanizmlərlə və praktiki tədbirlərlə tam təmin edilmir. Ona görə yüksək səviyyədə irəli sürülən tapşınqlar və konsepsiyalar illərlə kağız üzərində qalır. Belə vəziyyətin yaranmasım ölkə başçısımn özü bir neçə dəfə etiraf etmişdir. Məsələn, ölkə başçısının dəfələrlə söylədiyi bir kəlamı diqqətə çatdınram: “Şirkətlərə lazım olan mallar ölkədə istehsal olunursa, onlar xaricdən gətirilməməlidirlər”. 2011-ci ildə Nazirlər Kabinetinin iclasmda ölkə prezidenti bir daha vurğulamışdır: “... siyasətimizi düzgün şəkildə aparmalıyıq, daxili istehsalla daxili istehlakı və xarici bazarlara çıxışlanmızı uzlaşdırmalıyıq...” (31,25.10.2011). * İndiki dövrdə ölkə iqtisadiyyatında formalaşmış real spesifik, yəni bizim ölkəyə xas olan xüsusiyyətlərin araşdıniması əsasmda çıxardığımız nəticələri nəzərə almaqla, iqitsadi inkişaf modelinin təkmilləşdirilməsi istiqamətlərini müəyyən etmişik. Təhlillərdən çıxan və idarəetmə qərarlanmn qəbul edilməsində həlledici rola malik ola bilən faktlar və meyllər əsasmda yeni iqtisadi inkişaf modelinin konturlanm ortaya qoymaq istəmişik. Apardığımız araşdırmalardan ümumi şəkildə qənaətim ondan ibarətdir ki, ölkənin müasir iqtisadi durumunda öz həllini gözləyən problemlərin sıra- smda inkişaf potensialı ilə müqayisədə ümumi daxili məhsulun və milli gəlirin çox az həcmini və onlann bölgüsündə ədalətlilik prinsipinə əməl olunmamasım, ümumi daxili məhsulun yüksək kapital tutumluluğunu, qeyri-neft sənaye və aqrar sektorlarda əmək məhsuldarlığımn aşağı olmasım, əmtəə kapital və əmək bazarlarmdakı natarazlıqları, regional inkişafdakı qeyri- bərabərlikləri, intellektual əmək resurslan tələb edən ləyaqətli iş yerlərinin azlığım, ölkənin xammal və yanmfabrikat təyinatlı xarici ticarəthıi, inkişaf 73
etmiş ölkələrlə müqayisədə qeyri-təkmil iqtisadi strukturunu, daxili tələbin azlığını, məcmu təklifin daxili tələbin strukturuna zəif uyğunlaşdınimasım, idarəetmədə iqtisadi fəaliyyətlərin zəif koordinasiyasım göstərmək mümkündür. Bu problemlər milli iqtisadi inkişaf modelinin təkmilləşdirilməsi yolu ilə tənzimlənə və aradan qaldırıla bilərlər.
İqtisadi inkişaf modellərinin müxtəlifliyinə və milli xüsusiyyətlərinə baxmayaraq, iqtisadi inkişaf prosesini ümumi qanunauyğunluqlarla və göstəricilərlə xarakterizə edirlər. İnkişaf modeli əsasında formalaşan iqtisadi və sosial inkişafın ölkə üzrə durumu ümumi daxili məhsulun, ümumi milli gəlirin həm ümumi, həm də adambaşına həcmi, bütünlükdə iqtisadiyyatın, o cümlədən sənayenin sahəvi və regional strukturu, iqtisadi tarazlıq, sosial ədalət, əhalinin həyat səviyyəsi və həyatın keyfiyyəti, istehsal amillərindən istifadənin səmərəliliyi və sair göstəricilərlə müəyyən edilir. Milli inkişafın makroiqtisadi göstəricilərlə qiymətləndirilməsi ilə yanaşı “insan inkişafı indeksi” də hesablanılır. Bizim fikrimizcə, bu göstəricilər eyni zamanda məhz iqtisadi inkişaf modelinin səmərəliliyini də əks etdirir. İnsan inkişafı indeksi hesablanarkən 3 göstərici nəzərə alınır: həyat müddətinin gözlənilən uzunluğu (uzunömürlülük), əhalinin savadlılıq səviyyəsi (təhsilə sərf edilmiş illərin orta sayı və təhsil müddətinin gözlənilən uzunluğu) və həyat səvİ 3^əsi (alıcılıq qabiliyyətinin paritetliliyi əsasında hesablanmış adambaşına ümumi milli gəlıir, ABŞ dollän ilə). İqtisadi ədəbiyyatda bütünlükdə “ölkənin iqtisadi inkişafı” dedikdə iqtisadi artım, iqtisadiyyatda struktur dəyişiklikləri və əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsi başa düşülür. Bütünlükdə ölkənin sosial-iqtisadi inki- şafımn səviyyəsi alıcılıq qabiliyyətinin paritetliyi nəzərə dmmaqla, adambaşına ümumi daxili məhsulun və ümumi milli gəlirin həcmi ilə, ümumi daxili məhsulun strukturu ilə, əhalinin həyat səviyyəsi və onun keyfiyyət göstəriciləri ilə müəyyən edilir. Hal-hazırda iqtisadi ədəbiyyatda sosial- iqtisadi inkişaf səviyyəsinə görə dünya ölkələrini üç qrupa bölürlər: inkişaf etmiş, inkişaf etməkdə olan, keçid iqtisadiyyatlı. Keçid iqtisadiyyatlı ölkələrə postsosialist ölkələri aid edilmişdir. Bazar iqtisadiyyatı formalaşdıqca və inkişaf səviyyələri yüksəldikcə onlann da sayı ilbəil azalır. Dünya Bankının müəyyən etdiyi meyara görə adambaşına illik ümumi daxili məhsul 875 ABŞ dollanndan azdırsa, həmin ölkə inkişaf edən ölkə kateqoriyasına daxildir. Ölkənin inkişaf etmiş ölkə kateqoriyasına aid edilməsini sübut edən 74
Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|