Eimi redaktor: Rəyçilər: Ağasəlim Ələsgərov
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
göstəricilərin kəmiyyət ölçüləri isə ölkənin iqtisadi inkişafının yekunları əsasında hesablanılır. Bizim fıkrimizcə, Azərbaycan modelində iqtisadi tənzimləmə metod və mexanizmlərindən istifadə texnologiyası onu fərqləndirən əsas cəhətlərdəndir. Bu barədə daha ətraflı monoqrafiyanın beşinci fəslində verilmişdir. Azərbaycamn mövcud iqtisadi inkişaf modelinin fərqləndirici xüsusiyyətlərindən damşarkən maliyyə bazannm konservativliyi, iqtisadi inkişafda investisiya və ixrac-xammal amillərinin dominant təşkil etməsi (investisiyaya-ixrac təyinatlı model), daxili tələbin “təmkinli artımı” siyasətinin apaniması, inkişafin innovasiya təyinatlı olmaması, dövlət xərclərinin strukturunda cari istehlak xərclərinin azlığı və investisiyalarm üstünlüyü qeyd olunmalıdır. İqtisadi nəzəriyyənin tələblərinin və inkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsinin əksinə olaraq, Azərbaycamn iqtisadi inkişaf modelində əmək haqqınm orta artım tempi ilə əmək məhsuldarlığının artım tempi arasındakı düz mütənasiblik prinsipinə uyğun planlaşdırma apanlmır və təmin olunmur. Məsələn, 2010-cu ildə 2005-ci illə müqayisədə orta aylıq əmək haqqı 2,7 dəfə artdığı halda, əmək məhsuldarlığı 1,9 dəfə yüksəlmişdir. Bu da istehsalın və əməyin təşkilinin aşağı səviyyədə olmasından, son nəticədə iqtisadi inkişaf modelində nəzərdə tutulan vəzifələrin və istiqamətlərin yerinə yetirilməsində istifadə edilən mexanizmlərdə nöqsanlann olmasından xəbər verir. Azərbaycanın iqtisadi inkişaf modelinin spesifik xüsusiyyətlərindən biri də müstəqilliyin ilk illərində kənd təsərrüfatında kollektiv təsərrüfatlann ləğv edilməsi, torpaqlann fiziki şəxslərin xüsusi mülkiyyətinə pulsuz paylanması, bu sektora xidmət edən maşın-traktor stansiyeılarmın, kolxoz və sovxozlarm əmlakının fərdi qaydada özəlləşdirilməsi olmuşdur. Bu islahat aqrar sektorun idarə edilməsinə dövlətin müdaxilə səviyyəsini kəskin surətdə məhdudlaşdırdı. Kənd təsərrüfatının inkişafına görə məsuliyyət kənd əhalisinin və digər mülkiyyətçilərin üzərinə düşdü. Hal-hazırda iqtisadiyyatın bu sektorunun inkişafında dövlətin rolu subsidiyalann və güzəştli kreditlərin verilməsindən, kənd yerlərində dövlət vəsaitləri hesabına meliorasiya- irriqasiya işlərinin həyata keçirilməsindən, sosial və istehsal infrastruktur obyektlərin yaradılmasından ibarətdir. Ailə və fermer təsərrüfatlan, fərdi sahibkarlar özləri nədən nəqədər istehsal etmək, kimə satmaq, hansı qiymətə satmaq və maliyyə-təsərrüfat fəalİ
5^əti ilə bağlı digər məsələləri özləri həll edirlər. Bu sektorda ictimai əmək bölgüsü, istehsalçılarm ixtisaslaşdıniması, kənd təsərrüfatında səmərəli menecment və marketinq sistemi yaradılmamışdır. Bununla əlaqədar olaraq, bizim fıkrimizcə, kənd təsərrüfatında istehsal münasibətlərinin təkmilləşdirilməsinə yeni dövlət yanaşması tələb olunur. Bu barədə ətraflı 4.8 saylı paraqrafda əks etdirilmişdir. 67
iqtisadi artımın stimullaşdınlmasımn, ölkə iqtisadiyyatının perspektiv inkişafının planlaşdırılmasının, proqnazlaşdınlmasımn və proqramlaşdml- masmın, bu inkişafın sosial problemlərin həlli ilə əlaqəsinin gücləndirilməsinin dövlət siyasəti hazırlanmış və həyata keçirilir. Mahiyyət etiban ilə iqtisadiyyatın modemizasiya proseslərinin genişləndirilməsinə və onun innovasiyalı inkişafı üçün şəraitin yaradılmasına başlamimışdır. Ancaq bu proseslərin xüsusi dövlət proqramı əsasında sürətləndirilməsinə ehtiyac var. Dövlət tərəfindən inhisarçılığın tənzimlənməsi heç də tələb olunan səviyyədə deyil. Monetarizmin ikinci şərti, yəni dövriyyədə pul kütləsinin dəyişməsi ilə ümumi daxili məhsulun artımı arasında birbaşa düz mütənasib nisbətin olması təmin edilməmişdir. Azərbaycanm iqtisadi inkişaf modelinin fərqləndirici xüsusiyyətlərindən biri də dövlətin iqtisadi proseslərə müdaxiləsinin və iqtisadi agent kimi sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğulluq çərçivəsinin, dövlətlə təsərrüfat subyektləri arasındakı iqtisadi münasibətlərin keçid dövrünün əvvəllərindən məhdudlaşdınimasmdan ibarətdir. İqtisadi tənzimləmədə dövlətin iştirakmm məhdudlaşdıniması konsepsiyası iqtisadi qanunvericilik aktlannda da öz əksini tapmışdır. Burada unudulmaz Heydər Əliyevin bir kəlamım diqqətə çatdırmaq istərdim. O demişdir: “Əgər biz müstəqil dövlətiksə, müstəqil inkişaf etmək istəyiriksə, biz bazar iqtisadiyyatını vergi yolu ilə tənzimləməliyik”. Bu kəlam o dövrdə Azərbaycan dövlətinin iqtisadiyyata! tənzimlənməsində iştirakını müəyyənləşdirən konsepsiya olmuş və olmaqdadır. Şərqlə Qərbin, Avropa ilə Asiyanm kəsişəcəyində yerləşən Azərbaycan inteqrasiyaya üstünlük vermiş, liberal iqtisadiyyat, struktur islahatlan, daxili sabitlik prinsiplərinə əsaslanaraq inkişaf yolu keçmişdir. Azərbaycan iqtisadiyyatının strategiyası, Avropa dəyərlərinə uyğun liberallaşma və anti- inhisar siyasəti sahibkarlığın inkişafı və investisiya prosesinin canlanması üçün əlverişli şərait yaratmışdır. Azərbaycan Respublikası hal-hazırda beynəlxalq əmək bölgüsündə əsasən xammal-yanmfabrikatlar- ixrac edən ölkə mövqeyinə malikdir. Təbii resurslardan müasir texnologiyalar əsasında son istehlaka yararlı olan hazır məhsullar istehsal etməklə ölkənin inkişaf etmiş ölkələr qrupuna keçməsini təmin edən konsepsiya həyata keçirilir. Azərbaycan Respublikası kifayət qədər resurs potensialına malikdir. Ancaq onlardan səmərəli istifadə olunması və istehsal güclərinin artıniması digər ölkələrə nisbətən onun üstünlüyünü və iqtisadi təhlükəsizliyini təmin edə bilər. Ölkənin strateji valyuta ehtiyatlannm müxtəlif valyutalarda saxlaml- ması ilə yanaşı, onlann hesabına ölkə daxilində aqrar sektorun, emal sənaye sahələrinin, sosial mənzil tikintisinin və digər prioritet sektorlarm inkişafına istiqamətləndirmək zəruridir. 68
Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|