Eimi redaktor: Rəyçilər: Ağasəlim Ələsgərov
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycanın iqtisadi inkişaf modelinin özəlliklərinə, həmçinin ölkədə tətbiq edilən əmək haqqı sistemini (bax 4.4 saylı paraqraf) və 2010-cu ilə qədər inkişann yüksək templəri və iqtisadi yüksəlişin əsas etiban ilə ekstensiv olması daxil edilməlidir. Açıq iqtisadi siyasət Azərbaycanın dünya iqtisadi sisteminə inteqrasiya etməsinə müsbət təsir etmişdir. Ancaq bu inteqrasiya xammal və yanm- fabrikatlarm ixracı hesabma həyata keçirilir. Ümumi daxili məhsulun 40 faizdən çoxunun istehsalı xarici bazarlara istiqamətlənmişdir. Sənayedə kiçik müəssisələr və kənd təsərrüfatında fərdi istehsalçılar üstünlük təşkil etdiyindən ölkənin maddi və maliyyə ehtiyatlanmn xeyli dərəcədə səpələnməsi baş verir ki, bu da istehsalm qeyri - səmərəli strukturunu, istehsal ehtiyatlanndan istifadənin aşağı səmərəliliyini şərtləndirir. 20 il ərzində dövlətin ciddi köməyindən istifadə edən, çox saylı ğüzəştlərlə stimullaşdınlan kiçik və orta sahibkarlann ÜDM-də payı cəmisi 2,7 faiz olmuşdur (2009-cu il). İqtisadi artımın təbii resurslar bazanmn konyukturasmdan asılılığı davam edir, ÜDM-da əmək haqqının xüsusi çəkisinin artımı ləng gedir, əsas kapitalın köhnəlməsi problemi aradan qaldmlmayıb, elmi-tədqiqat və təc- rübə-konstruktor xərcləri tələb olunandan azdır. ÜDM-də belə xərclərin xüsusi çəkisi bir faizdən xeyli az olmaqla, inkişaf etmiş ölkələrlə müqayisədə 2-3 dəfə aşağıdır. 2006-2010-cu illərdə ümumi daxili məhsulun çox yüksək artımı şəraitində istehsal fondlanmn əhəmİ 30^ətli dərəcədə yeniləşdirilməsi təmin edilməmişdir, baxmayaraq ki, tələb olunan investisiya resurslan mövcud olmuşdur. Ölkə iqtisadİ 5^atmın texnoloji və struktur cəhətdən geridə qalmasım aradan qaldırmaq üçün yaxın gələcəkdə praktiki tədbirlərin həyata keçirilməsinin sürətləndirilməsi tələb olunur. Ölkə qarşısında duran sosial-iqtisadi problemlərin qısa tarixi dövrdə həll edilməsinin dünya təcrübəsi mövcuddur. Belə ki, ABŞ-ın böyük depressiyadan çıxaniması, Almaniyanın və Yapo- niyamn ikinci dünya müharibəsindən sonra iqtisadiyyatının bərpası, Tayvan və Cənubi Koreyada modemizasiya və geriliyin aradan qaldıniması buna misal ola bilər. Mərkəzi idarəetmə orqanlanmn bəzi rəsmiləri hesab edirlər ki, bazar iqtisadi sistemində sənaye müəssisələrinin yaradılmasında dövlət bilavasitə iştirak etməməlidir. Faydalı qazıntı yataqlarını xarici investorlara istismara verirlər. Məsələn, Azərbaycan dövlətinin kifayət qədər maliyyə ehtiyatlan olan bir dövrdə qızıl, alunit, dəmir filizi yataqlanm xarici kompaniyalarla, özü də hasilatm pay bölgüsü əsasında birlikdə istismara verilməsi məqsədəuyğun idimi? Ölkənin iqtisadi təhlükəsizliyi, ümumiyyətlə, milli mənafe baxımından bu addım atılmalı deyildi. 2011-ci ildə neft sektorunda xarici investorlar tərəfindən düşünülmüş şəkildə yaranmış vəziyyət bu fikrimizi 71
təsdiqləyən praktiki nümünədir. Bu yataqlann dövlət maliyyəsi hesabına dövlət kompaniyalan tərəfindən işlənilməsi məqsədəuyğun olardı. Bu da sonrakı mərhələdə dövlət maliyyəsinin etibarlı və möhkəm bazası ola bilərdi. İqtisadiyyat və Sənaye Nazirliyində hesab edirlər ki, 2008-2009-cu illərin dünya iqtisadi - maliyyə böhranının Azərbaycan iqtisadiyyatına minimum mənfi təsirində qeyri-neft sektoru mühüm paya malik olmuşdur. Qeyri-neft sektorunun sürətli inkişafı hesabına iqtisadiyyatın neft sektorundan asılılığı minimuma endirilmişdir (31, 09.05.2012). Ancaq statistik informasiyalar göstərirlər ki, hələlik ölkənin qeyri-neft sektoru neft sektorunda baş verən azalmalan konsepsiya edə bilmir. 2008-ci ilə qədər ən yüksək artımlı iqtisadi inkişafa malik olan ölkə son 4 ildə (2011-2014-cü illər) ümumi daxili məhsulun orta illik 2,7 faizlik artımı ilə kifayətlənmiş, neft-qaz sektoru üstünlük təşkil edən sənayedə isə 6 faiz azalma baş vermişdir. Yuxanda deyilənləri rezyümə etsək, inkişafın indiki mərhələsində Azərbaycamn milli iqtisadiyyatında aşağıdakı əsas meyllərin formalaşdığını söyləmək olar: -artım tempinin azalması, hasilat sənayesinin üstünlüyü, emal sənayesi və aqrar sektorlannda istehsalın həcminin azlığı və daxili bazarın tələbatım ödəməməsi; -ölkənin investisiya potensialı ilə (Ümumi qənaətlə) müqayisədə yerli özəl investorlar və dövlət tərəfindən emal sənayesinə və aqrar sektora qoyulan investisiyalann azlığı; -dövlət
investisiyalannm qoyuluşunda infrastruktur obyektlərinin prioritetliyi; -yanacaq-energetika, maşınqayırma və
kimya-neftkimya sənaye
komplekslərində, mənzil-kommunal sektorunda, dəmiryolu və rabitə sahələrində dövlət mülkiyyətinin üstün olması; -innovasiya fəaliyyətinin zəif inkişafı və texnoloji gerilik; -xarici ticarətin tam liberallaşdıniması, idxal və ixrac kvotalanmn, habelə ixrac vergilərinin olmaması; -əhalinin həyat səviyyəsinin beynəlxalq standartlardan hələ də aşağı olması; -ölkənin potensialı ilə müqayisədə ümumi daxili məhsulun və milli gəlirin azlığı, onlann dövlət, təsərrüfat subyektləri və ev təsərrüfatlan arasında qeyri-bərabər bölünməsi; -əmtəə, əmək və kapital bazarlannda iqtisadi tarazlığın olmaması; -mülkiyyət formasından asılı olmayaraq, müəssisələrin fəaliyyətinə dövlət tərəfindən tənzimləmə və nəzarət sisteminin liberallaşdıniması və bu sistemin vergi yığımına əsaslanması; 72
Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|