ƏKBƏr n. NƏCƏF
Yüklə 0,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
33
əhəmiyyət belə verməyincə Sədrəddin öz əsgərlərinə xitabən belə dedi: "O (Atabəy Pəhləvan - Ə.N.), Əmirül-Mömünə biət etmədikcə, siz də ona itaət etmək məcburiyyətində deyilsiniz, hətta onu əmirlikdən uzaqlaşdırıb və onunla müharibə aparmanız lazımdır". Bunun üzərinə Atabəy Cahan Pəhləvan xəlifəyə belə bir məktub göndərdi: "Əgər xəlifə imamdırsa, onun daimi məşğuliyyəti namaz qılmaq, saleh əməl işləmək olmalıdır. Çünki dinin əsası və işlərin ən gözəli namazdır. Onun bu sahədə əldə etdiyi üstünlük xalqın gözündə nümunəvi insan olmasına kifayətdir. Allah qatında həqiqi padşahlıq budur. Xəlifənin dünya padişahının işinə qarışmasının heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Dünya işlərini sultana buraxmaq lazımdır". 114
Atabəy Cahan Pəhləvanın xilafətə münasibəti klassik türk hakimiyyət anlayışının bir nümunəsidir. Cahan Pəhləvanın sərgilədiyi bu davranışı böyük sultan Toğrul Bəydən üzü bəri bütün Səlcuqlu sultanlarında görmək mümkündür. 115
müdaxilə etmişdir. Necə ki, Səlcuqlu dünyasının iki böyük hökmdarı mövqeyindən çıxış edən Cahan Pəhləvan ilə Səlahəddin Əyyubi əl-Cəzirə və Şərqi Anadoluda nüfuz mübarizəsi aparırdılar. Nurəddin Mahmudun məmlüklərindən hesab edilən Səlahəddin Əyyubi əslən Ani ətrafında yaşayan köçəri türklərdəndir. Qaynaqlarda onun üçün "Aninin kürdləri" ifadəsi keçir ki, Cahizdən də bildiyimiz kimi orta əsr ərəb mənbələrində "köçəri", "dağlı" mənasındadır. 116 Hələbdə Zəngi Atabəylərinin ən böyük nümayəndəsi Nurəddinin vəfatından sonra Misiri əlinə keçirən Əyyubi öz hərbi gücündə istifadə edərək Zəngilərin əvvəlcə Hələb qolunu öz hakimiyyəti altına almış, daha sonra da Mosul Zəngilərinə təsir etməyə başlamışdır. Mosul hakimi Zəngilərdən İzzəddin Məsud Səlahəddin Əyyubiyə bir elçi göndərərək sülh təklif etsə də Əyyubi buna yanaşmadı. 117
Səlahəddin Əyyubinin cavabı üzərinə Mosul atabəyi İzzəddin Cahan Pəhləvana baş vuraraq özlərinin İraqın mətbusu olmaları səbəbilə qorunmasını xahiş etdi. Bunu eşidən Əyyubi məhərrəm 581-ci ildə (aprel 1185) Mosulu mühasirəyə aldı. Ancaq tam bu vaxt Ərmənşahlardan II Sökmənin 9 rəbiül-axır 581-ci ildə (10 iyul 1185) vəfat xəbərini eşidən Səlahəddin Əyyubi mühasirəni qaldırıb Axlat istiqamətində hərəkətə keçdi. Əyyubinin gəlişinə qədər Axlatda Ərmənşahların başına keçən Seyfəddin Bəyteymur kömək üçün Pəhləvana müraciət etdi. Həm Mosul, həm də Axlatdakı vəziyyəti hesaba qatan Atabəy Pəhləvan təcili olaraq Şərqi Anadolu istiqamətində hərəkətə keçdi.
114 Ravəndi, Rahat, s. 309. 115 Türk hakimiyyət anlayışında hökmdar, yəni türk xaqanı yer üzərində Tanrının kölgəsidir. Xəlifənin missiyası onlar üçün şamanizmdəki kamın, yəni kam atanın missiyası kimidir. Buna görə də Səlcuqlu sultanları və atabəyləri xəlifələri dini işlərdən məsul ali insan kimi görmüşdülər. 116 Cahiz, Menakıb, s. 42; Halaçoğlu Y, "Osmanlı Belgelerine Göre Türk-Etrak Kürd-Ekrad Kelimeleri Üzerine Bir Değerlendirme", Belleten, c. LX, Sayı: 227, Ankara 1996, s. 140-143. 117
Qaynaqlar buna səbəb olaraq elçi Muhyiddin ibn əş-Şəhrəzurinin qatı mövqeyini göstərirlər. Merçil, İldenizliler, s. 92.
34
Səlahəddin Əyyubi ilə Cahan Pəhləvanın qarşılaşması ani bir məsələ ikən atabəyin gücünü hesaba qatan Misir hökmdarı ordusunu burada xərcləyərək xaçlılar qarşısında zəif vəziyyətə düşməmək üçün döyüşdən vaz keçdi. Beləcə, Atabəy Pəhləvan ilə Əyyubi arasında şifahi bir müqavilə bağlandı. Buna görə Ərmənşahlar öz mövqelərini qorumaqda, Mosuldakı Zəngi hakimiyyəti də davam etməkdəydi. 118
mühasirəyə saldı. İzzəddin Məsud Atabəy Pəhləvandan istədiyi köməyi ala bilməyincə Əyyubi ilə ağır şərtlər altında bir müqavilə bağlamağa məcbur qaldı. Atabəy Pəhləvanın Zəngilərə kömək edə bilməməsinin səbəbi qarnında şiddətli bir ağrının tutması nəticəsində Həmədana aparılmasını əmr etmiş olmasıdır. Atabəy bu ağrıdan da öldü. Mənbələr atabəyin zil-hiccə 581-ci ildə (23 fevral - 23 mart 1186) vəfat etdiyini xəbər verirlər. İbn əl-Əsir, Atabəyi belə xarakterizə edir: "O, İraq, Azərbaycan, Aran, əl- Cibəl, Rey, İsfahan, Həmədan və digər ölkələrin hakimi idi. O, xoşxasiyyətli insan, adil, müdrik və səbirli hökmdar idi. Onun hakimiyyəti illərində ölkələr əmin- amanlıq, təbəələri isə rifah şəraitində yaşadılar". 119
vəfat etmişdir. Bu hesaba görə, o öldüyündə 50 yaşında idi. Onun bu qədər erkən vəfatı sui-qəsd məsələsini də ağıllara gətirməkdədir. Ancaq bu haqda məlumatlar çarpaşıq olduğundan qəti bir mövqe tutmaq çox çətindir. Cahan Pəhləvanın taxtına oturacaq varisi çoxdu. Ravəndiyə görə, öz uşaqlarına çox bağlı olan Pəhləvanın dörd oğlu və o qədər də qızı var idi. Rey hakimi və Eldəniz tərəfindən öldürülən İnanc Bəyin qızı İnanc Xatundan Pəhləvanın Qütlüq İnanc Mahmud və Əmir Əmiran Ömər adında iki oğlu var idi. Küteybə Xatundan Əbu Bəkr, Zahidə Xatundan isə Özbək adında iki oğlu və daha sonra Naxçıvan hakimi olacaq Cəlaliyyə adında bir qızı vardır. Əslində Cahan Pəhləvan öz övladları arasında hakimiyyəti bölüşdürmüşdür. Azərbaycan və Aranın iradəsini oğlu Əbu Bəkrə tapşırmış, qardaşı Qızıl Arslanı da onun atabəyi təyin etmişdir. Rey, İsfahan və İraqın idarəsi Qütlüq-İnanc ilə Əmir Əmirana, Həmədanı isə Özbəyə vermişdir. 120
Ancaq Cahan Pəhləvanın vəsiyyətnaməsində bəzi boşluqlar var idi. Bunlardan birincisi qardaşı və ordu komutanı Qızıl Arslanın haqları unudulmuşdur. Əslində Atabəy Pəhləvan qardaşı Qızıl Arslanı Əbu Bəkrin "tərbiyəçisi" elan etməklə ona hakimiyyətdə açar rolunu vermişdir. Necə ki, bu açar da hakimiyyətə gedən yolu açacaqdır. Türk hakimiyyət ənənəsinə görə də Cahan Pəhləvandan boşalan yerə qardaşının keçməsi lazım idi. Atabəy Pələvanın vəfatından sonra İraq Səlcuqlu sultanı III Toğrul da sərbəst hərəkət etməyə başladı. Cahan Pəhləvanın təsiri altında keçirdiyi onillik
118 Ravəndi, Rahat, s. 312; Bünyadov, Azərbaycan Atabəyləri, s. 73-74; Merçil, İldenizliler, s. 92. 119 İbn əl-Əsir, əl-Kamil, IX, s. 173. 120 Bünyadov, Azərbaycan Atabəyləri, s. 76, qeyd 138. Yüklə 0,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|