Ekologiya lotinda p65
Yüklə 2,82 Kb. Pdf görüntüsü
|
189 haydaladigan yerlarda bu korsatkich 4000 g/m 2 .ni tashkil qilishi mumkin. Dunyo yer resurslarining 30 % ga yaqinini agroekotizimlar egallagan. Ularda ekinlar hosili va chorvachilik mahsulotlari bilan, shuningdek, tuproq yemirilishi natijasida moddalar va energiyaning chiqib ketishi (kochishi) roy beradi. Bu yoqotishlar ornini toldirish uchun agrolandshaftlarga inson tomonidan qoshimcha oziq moddalari (azotli, fosforli, kaliyli va organik ogitlar), shuningdek, ijobiy samarasidan tashqari, salbiy oqibatlar ham keltirib chiqaradigan pestitsidlar kiritiladi. Bular barqaror agroekotizimlarni vujudga keltirishga imkon beradi. Qishloq xojaligi ekologiyasining muhim vazifalaridan biri quyidagi chora-tadbirlar orqali agroekotizimlarning biologik imkoniyatlarini faollashtirishdan iborat: • osimlik va hayvonlarning moslashgan navlari va zotlari seleksiyasi; • almashlab ekishdan foydalanish; • agroekotizimlarning biologik xilma-xilligini kopaytirish; • qishloq xojaligi ekinlari tuzilmasini ekologik maqbullashtirish. Hech bir ishlab chiqarish qishloq xojaligidek atrof-muhit bilan bevosita va mustahkam boglanmagan. Qishloq xojaligida amalga oshiriladigan har qanday chora-tadbir mahalliy tabiiy sharoitlar va resurslarni qatiy hisobga olishni taqozo qiladi hamda atrof- muhitga u yoki bu darajada tasir korsatadi. Qishloq xojaligi ishlab chiqarishi jarayonida mahalliy tabiiy sharoitlar va tabiatni muhofaza qilish qoidalarini etiborga olmaslik, agrotexnikadan notogri va qopol foydalanish, agrotexnologiyalar buzilishiga yol qoyish atrof-muhit sifatiga salbiy tasir korsatadi. Oqibatda qishloq xojaligi ishlab chiqarishi atrof-muhitga kuchli tasir korsatuvchi omilga aylanadiki, bu muayyan hududlar tabiatida jiddiy ozgarishlar sodir qiladi: • haydalma yer maydoni va yaylov chorvachiligi kengayishi oqibatida uzoq tadrijiy rivojlanish jarayonida vujudga kelgan tabiiy ekotizimlar biotsenozlar ornini inson tomonidan suniy yaratil- gan ekotizimlar agrotsenozlar tobora kop egallay boshlaydi; 190 • qoriq yerlarning ozlashtirilishi, toqay va ormonzorning yoqolishi, kollarning qurishi kabilar natijasida yovvoyi hayvonlar, qushlar va hasharotlarning tabiiy yashash muhiti buzilib, ularning oziq manbayi qisqarishi bois boshqa joylarga kochib ketishi yoki turlar soni va xilma-xilligi kamayishi kuzatiladi; • tabiiy osimliklar qoplamining buzilishi va yerga notogri ishlov berish tufayli tuproqlar tarkibi ozgaradi, unumdorligi pasayadi, namligi kamayib, havoda chang zarrachalari kopayishi roy beradi; • ekinlarni sugorish usullari va meyorlariga rioya qilmaslik dalalarning ortiqcha namlanishi va ikkilamchi shorlanishiga, suv isrofgarchiligiga olib keladi; • mineral ogitlar va kimyoviy vositalardan meyoridan ortiq foydalanish va ularni ishlatish qoidalariga rioya qilmaslik atrof- muhitning tabiatga yot bolgan xilma-xil moddalar bilan ifloslanishi va tirik organizmlar hayot faoliyati buzilishiga sababchi boladi; • yirik chorvachilik va parrandachilik inshootlari qurilishi atrof- muhitning chiqindilar bilan ifloslanish imkoniyatlarini oshiradi; • yaylovlardan tartibsiz foydalanish va chorva mollarini ortiqcha otlatish ular maydonining qisqarishi va mahsuldorligi pasayishiga, undagi ayrim osimlik turlari yoqolib ketishiga olib keladi; • qishloq xojaligi texnikasi va transport vositalaridan epsizlik va noshudlik bilan foydalanish tuproqning zichlashuviga, nam saqlash hamda suv otkazuvchanlik xossalari buzilishiga, muhitning yonilgi-moy qoldiqlari hamda zaharli gazlar bilan ifloslanishiga olib keladi. Yuqorida takidlangan salbiy holatlarning oldini olish yoki ularni toliq bartaraf qilish uchun qishloq xojaligi ishlab chiqarishini tabiatdan togri foydalanishning quyidagi asosiy yonalishlari bilan birga qoshib olib borish talab etiladi: • dehqonchilik tarmoqlarini mahalliy tabiiy sharoitlar, shuning- dek, ularning atrof-muhitga tasir korsatish imkoniyatlarini hisob- ga olgan holda tashkil qilish va rivojlantirish; • yer-suv, nabotot va hayvonot dunyosi, mahalliy va mineral ogitlar hamda yonilgi-moylash vositalaridan unumli va tejamli foydalanish; 191 • mahalliy osimlik va hayvonot dunyosini tabiatning irsiy boyligi, agroekotizimlarni biosfera tarkibiy qismi sifatida muhofaza qilish; • dehqonchilik va chorvachilikni tashkil etishda ekologik omillar va tabiat muhofazasi tadbirlarini qatiy hisobga olish; • melioratsiya ishlarini tabiatni muhofaza qilish talablariga muvofiq amalga oshirish va ihota daraxtzorlari maydonini kengay- tirish; • sanoat, transport va yol qurilishi tufayli buzilgan yerlarni qayta tiklash va ulardan qishloq xojaligida samarali foydalanish; • yaylovlar va tabiiy yem-xashak maydonlari holatini yaxshilash; • qishloq xojaligi mahsulotlarini qayta ishlashda kamchiqitli va chiqitsiz texnologiyalarga otish; • mineral ogitlar va kimyoviy vositalardan foydalanishning yangi usullarini qollash asosida atrof-muhit ifloslanishini kamay- tirish; • tuproq, suv va havo sifati hamda holatini doimiy nazorat qilish. Qishloq xojaligi ishlab chiqarishini ekologik rivojlantirishga yangicha yondashuvlardan biri kam chiqitli va chiqitsiz texno- logiyalarni yaratish va joriy etish hisoblanadi. Qishloq xojaligida chiqitsiz texnologiya bu qishloq xojaligi mahsulotlari ishlab chiqarishning shunday usuliki, unda «xom- ashyo resurslari (yer-suv va h.k.) ishlab chiqarish (agrotexnolo- giyalar, mahsulotlar va h.k.) istemolchi (odam, iqtisodiyot tarmoqlari va h.k.) ikkilamchi resurslar (quruq poya, chiqindilar va h.k.)» majmuyida xomashyo va energiyadan oqilona va har tomonlama foydalaniladi, yani atrof-muhitga korsatiladigan antro- pogen tasirlar mazkur majmuaning meyorida ishlab turishini buzmaydi. Qishloq xojaligida eng kam miqdorda qattiq, suyuq va gazsimon chiqindilar ajralib chiqishiga imkon beruvchi texnologiyalar kam chiqitli texnologiyalarga otish ham dolzarb vazifalardan biri sanaladi. Bu atrof-muhitga antropogen tasirlarni mumkin qadar kamay- tirishga imkon beradi. Yüklə 2,82 Kb. Dostları ilə paylaş:
|