Əl-muraciat (MƏktublar) İmamət vilayət xilafəT

Ş”

YETMİŞ YEDDİNCİ MƏKTUB

20 Səfər 1330

Nə üçün Ümmü-Sələmənin hədisi (zidd olan surətdə) üstündür?

Allah səni salamat etsin, Ümmü-Sələmənin hədisinin Ayişənin hədisindən üstünlüyünü yalnız əvvəl dediklərinizlə kafi bilməyib, əksinə, sizin fikrinizcə zikr etmədiklərinizin etdiklərinizdən çox olduğunu vurğulamısınız. Allah sənə rəhmət etsin, onları da nə qədər var, zikr et və ondan bir şey azaltma. Çünki indi məqam istifadə, gör-götür vaxtıdır. Vəssalam.

“S”

YETMİŞ SƏKKİZİNCİ MƏKTUB

22 Səfər 1330

Ümmü-Sələmənin hədisinin deyilənlərdən başqa əsas üstünlüyünün səbəbləri.

Ümmü-Sələmənin qəlbi Qurani-əzim “nəss”inə əsasən “isğa”ya (haqdan sapma və ayrılma meyli) düçar və hikmətli Allah kitabında tövbəyə məmur olmamış,¹ həmçinin bir ayə belə Peyğəmbərin hüzurunda onun təzahür və müxalifəti barəsində və ondan əlavə o Həzrətin vəsisinə (Əli (ə)) qarşı çıxdığına dəlalət edən bir ayə belə nazil olmamışdır.² Elə bir iş görməmişdir ki, Allah ona görə özü başda olmaqla, Cəbrailı, “möminlərin salehi”ni və mələklərini Peyğəmbərin köməyinə göndərsin. Həmçinin Allah onu təlaqla və ondan da yaxşısını Peyğəmbərə (s) verməklə hədələməmiş,³ tənbih üçün Nuhun və Lutun arvadının aqibətini ona misal çəkməmiş,⁴ o qədər Allahın rəsuluna israr etməmişdir ki, Peyğəmbər halal olanı özünə haram etməyə məcbur olsun.⁵ Peyğəmbər heç vaxt çıxışlarında onun barəsində Ayişənin evinə işarə edərək “Burada fitnə var, burada fitnə var, buradan şeytanın buynuzu görünür”⁶ – deməmişdir. Tərbiyə və ədəb baxımından (Ayişə kimi) o yerə süqut etməyib ki, Peyğəmbər namaz qılarkən ayaqlarını onun qabağına uzatsın və səcdə yerindən Peyğəmbər onu zorla uzaqlaşdırandan sonra kənara çəkib, səcdədən qalxanda yenidən belə etsin.⁷

Həmçinin onun (Ayişə) Osmana qarşı hay-küy qaldırması, hədələməsi, ona “nəsəl” (qoca köpək) adı qoyması və “Nəsəli öldürün, o kafir olub”⁸– deməsi, qadağan olduğu halda evdən xaric olması halları Ümmü-Sələmədə heç vaxt görünməyib. Çünki Allah Peyğəmbərin xanımlarına onun vəfatından sonra evdə qalmaq əmrini vermişdi.⁹ “Əsgər” adlı dəvəyə minib¹⁰ səhranın eniş-yoxuşlarından keçməsi, və “Hövdəb” məntəqəsinin itlərinin ona həmlə etməsi əhvalatları da vardır ki, halbuki Peyğəmbər qabaqcadan ona o dəvəyə minməməyi və itlərin ona həmlə edəcəyi xəbərdarlığını bildirmişdi¹. Həmçinin Ümmü-Sələmə onun kimi İmamın əleyhinə təşkil olunmuş güclü qoşuna rəhbərlik etməmişdi.

Buna görə də Ayişənin “Peyğəmbər (s) sinəmə söykəndiyi halda dünyadan getdi” – sözü, onun bu sözü kimidir: “Sudanlılar məsciddə döyüş vəsaitləriylə, xəncər-qalxanla oyun nümayiş etdirirdilər. Peyğəmbər (s) mənə dedi: Baxmaq istəyirsənmi? Dedim: Bəli. O, məni çiyninə aldı. Peyğəmbər onları oyunu daha qızğın surətdə icra etməyə təhrik edirdi ki, mən ləzzət alım. Axırda mən yoruldum. Dedi: Bəsdirmi? Dedim: Bəli. Buyurdu: Get daha.”² və ya “Peyğəmbər mənim yanıma daxil olduqda iki kəniz yanımda mahnı oxuyurdu (əcəbcə). Həzrət getdi ki, istirahət etsin. Bu vaxt Əbu Bəkr daxil oldu və məni incidərək bu əməldən çəkindirmək üçün dedi: Bu şeytan neyidir! Özü də Rəsulullahın hüzurunda? Peyğəmbər Əbu Bəkrə buyurdu: Onlarla işin olmasın.”³ və yaxud “Mən Peyğəmbərlə (s) qaçış müsabiqəsi keçirirdim ki, müsabiqəni uddum. Bir müddətdən sonra mən arıqlayanda yenə müsabiqə keçirdik. Bu dəfə o məni uddu və dedi: Bu dəfəki, o dəfənin əvəzidir.”⁴ və yaxud da “Mən qızlarla oynayırdım və rəfiqələrim də bir-bir gəldikcə, bizə qoşulurdu. Peyğəmbər özü də onları mənim evimə gətirərdi ki, birlikdə oynayaq.”,⁵ ya da ki, “Məndə yeddi xislət var ki, heç kimdə yoxdur (İmranın qızı Məryəmə verilənlərdən başqa). O yeddi xislət bunlardır: Mələk mənim şəklimdə nazil olub; Peyğəmbər (s) mənimlə bakirəliyimdə evlənib və onun məndən başqa ər görməmiş arvadı olmayıb; Rəsulullaha vəhy nazil olanda biz yorğan altında idik; mən zövcələrinin ən sevimlisi idim; Cəbrailı görmüşəm ki, onu məndən başqa Peyğəmbərin (s) arvadlarından heç biri görməyib; mənim evimdə ruhunu tapşırıb; məndən və mələkdən başqa heç kəs ondan muğayat olmağı öhdəsinə götürməyib.”⁶

Bunlardan başqa bir sıra digər xüsusiyyətləri də özünə nisbət vermişdir ki, məncə, bu qədər kifayətdir. Amma, Ümmü-Sələmə isə özünə rəhbər və vəsisini isə imam kimi qəbul edərək fərqlənir. Ümmü-Sələmə düşüncəli, ağıllı, mətin inamlı və möhkəm iradəlidir. “Hüdeybiyyə” sülhünün gedişilə əlaqədar yürütdüyü fikri onun ağlının çoxluğuna, dəqiq düşüncəyə, yüksək zəkaya malik olduğunu göstərir. Allah ona rəhmət və bərəkətini göndərsin! Vəssalam.

“Ş”

YETMİŞ DOQQUZUNCU MƏKTUB

23 Səfər 1330

İcma “Siddiq”in xilafətini qəbul edir.

Vəsiyyət əhdi və verdiyiniz aydın “nüsus”ların hamısı düzgün olduğu təqdirdə, ümmətin Əbu Bəkr Siddiqə beyəti icmasıhaqqında nə deyəcəksiniz? Bilirsiniz ki, ümmətin icması qəti surətdə höccətdir. Çünki, Rəsulallah buyurub: «لا تَجْتَمِعُ اُمَّتي عَلَي الْخَطاءِ » “Ümmətim xəta üzrə toplaşmazlar.” Həmçinin buyurub: «لا تَجْتَمِعُ اُمَّتي عَلَي ضَلالٍ » “Mənim ümmətim toplaşmış halda zəlalətə düşməzlər.” Bunları necə izah edirsiniz? Vəssalam.

“S”

HƏŞTADINCI MƏKTUB

28 Səfər 1330

İcma kamil olmamışdır.

Cavab veririk ki, dediyiniz Allah rəsulunun (s) “Mənim ümmətim xəta üzrə bir yerə toplaşmaz; zəlalət və nahaqdan toplanmazlar” – kəlamlarından yalnız bu ələ gəlir ki, hər bir işdə ümmətim məşvərət üzrə götür-qoy edəndə, nəhayət hamı onu təsdiq edəndə xəta etməz və haqqı tapdamazlar. Bu məna Peyğəmbərin (s) sünnəsindən də başa düşülür.

Amma ümmətin neçə nəfərinin şəxsi fikrinə əsasən, bir işin həyata keçməsi üçün ümmətin nüfuzlu, başa düşən və iş bilən adamlarını o işə məcbur etmələri, heç də onun düzgün və qanuni olduğuna dəlalət etməyəcək. Bildiyiniz kimi “beyəti-Səqifə” məşvərətlə həyata keçməyib. Əksinə, ikinci xəlifə, Əbu Übeydə və o ikisinə tərəfdar olan neçə nəfərin qiyamı və qəflətən ümmətin qabaqcıl və nüfuzlu adamlarını çıxılmaz vəziyyətə salmaqla iş-işdən keçmiş, İslam ümmətinin ictimai (habelə ətraf məntəqələrin) və dövrün böhranlı vəziyyəti də onlara kömək etmiş və nəhayət, istədiklərinə çatmışlar.

Əbu Bəkrin özü demişdir ki, ona beyət məşvərət və yekdil fikirlə baş tutmayıb. O, bu həqiqəti xilafətinin əvvəllərində camaatdan üzrxahlıq edərək etiraf edib: «اِنَّ بَيْعَتي كانَتْ فَلْتَةً وَقي الله شَرَّها وَ خَشِيتُ الْفِتْنَة» “Mənə beyət qəfildən və özü də yekdil fikirsiz baş tutub. Mən fitnədən qorxurdum, amma Allah onun şərini aradan götürdü.”¹

Ömər özü də xilafətin son cüməsində Peyğəmbərin (s) minbərində söylədiyi xütbəsində aşkar bu məsələyə şəhadət verdi və bu hadisə hər yana yayıldı. Buxari bu xütbəni öz “Səhih”ində kamil vermişdir² ki, biz burada yalnız lazım olan hissəni zikr edirik: “Mənə xəbər çatıb ki, filankəs³ sizə demişdir: Allaha and olsun, əgər Ömər ölsə filankəsə beyət edəcəyik. Əbəda! Heç kəs belə qürrələnməsin və deməsin ki, Əbu Bəkrə də beyət qəfildən, məşvərətsiz oldu və nəhayət, baş da tutdu. Bəli, Əbu Bəkrə beyət o cür olub. Amma, Allah onun şərini uzaq etdi... (Muğayat olun,) kim birinə məşvərətsiz beyət etsə, (bilməlisiniz ki,) nə beyət edən, nə də beyət olunan kəs xalq tərəfindən seçkidən məhrum olacaq. Onlara beyət olunmamalıdır. Çünki, onlar öldürüləcək,çünki, onlar müsəlman icmasına qiymət qoymur və gərək cəmiyyətdən uzaqlaşdırılıb öldürülsünlər.”⁴ O, Ömərin sözlərinə bunu da əlavə etmişdir: “Bəli, Peyğəmbərin (s) vəfatından sonra baş verən əhvalatlardan biri də bu idi ki, ənsar bizimlə müxalifətə qalxdı və hamı “Səqifə ibn Saidə”yə toplaşdı. Əli, Zübeyr və onlarla olan adamlar da bizimlə həmfikir olmadılar.” Sonra o, hadisənin gedişatındakı fikir ixtilafı, çəkişmələr və ora toplaşanların hay-küy qaldırma hallarını İslamda təfriqənin səbəbi kimi qiymətləndirmiş, Ömərin Əbu Bəkrlə beyətini də olduğu şəkildə vermişdir.

Xəbərlər, hədislər və tarixdən çox aydın istifadə olunur ki, hətta nübüvvətə mənsub Əhli-beyt və risalət sülaləsindən bir nəfər belə bu beyətdə iştirak etməmiş, əksinə, onların hamısı Əlinin evinə yığışmışdılar. Bu toplanışda Salman, Əbuzər, Miqdad, Əmmar, Zübeyr, Xüzeymə ibn Sabit, Səid ibn As Əməvi və bir çox başqaları da var idi ki, onların təxəllüfü (beyətdən boyun qaçırmaları) ilə icma necə tam və qanuni ola bilərdi? Bu müxaliflərin arasında bütün Ali-Məhəmməd (s) var idi. Onlar ki, ümmət üçün başın bədənə, həmçinin gözün üzə olan nisbətinə bənzəyirlər. Onlar ki, Peyğəmbərin (s) ağırlıq daşı (səqəleyn) və elminin hamilləri idilər. Onlar ki, Quranla bərabər idilər. Allahın səfirləri idilər. Onlar ki, ümmətin nicat gəmisi, onun “Hittə qapısı”, ümmətin pənah yeri və hidayət bayraqları idilər. Əvvəldə sübut olunduğu kimi,¹ onların yüksək məqam və mövqelərinin dəlilə ehtiyacı yoxdur. Çünki vicdan bədihi olaraq bu həqiqətə şahiddir.

Buxari və Müslim öz “Səhih”lərində,² və “sünən” və “əxbar” yazanlar Əlinin beyətə zidd olmasını yazmış, Fatimənin (ə) beyətdən 6 ay keçməsinə baxmayaraq xilafətin başçısı ilə sülh və barışıqda olmadığını demişlər. Amma 6 ay sonra İslam ümmətinin xeyir-məsləhətini, ağır şərait və mövqeyini nəzərə alaraq məcbur oldu ki, onunla sülh etsin. Bu haqda bir hədis də Ayişədəndir. Orada aydın deyib ki, Zəhra Əbu Bəkrdən küsdü və Peyğəmbərdən sonra onunla danışmadı. Əli onlarla sülh etməyə gələndə onlara dedi ki, haqqımı – xilafəti zor və istibdadla qəsb etdiniz. Bu hədisdən əsla məlum deyildir ki, onun barışığı onlarla sülh vaxtına təsadüf etmişdir. Əbu Bəkrə xitab edərək necə maraqlı və aydın məntiqlə buyurmuşdur:

«فَاِنْ كُنْتَ بِالْقُرْبي حَجَجْتَ خَصيمَهُم فَغَيْرُكَ اَوْلي بِالنَّبِيِّ وَ اَقْرَبُ» “Əgər sən (Peyğəmbərlə) qohumluğundan istifadə edib öz müxaliflərinə qarşı dəlil gətirirsənsə, başqaları ki Peyğəmbərə (s) səndən daha yaxındır.”

«وَ انْ كُنْتَ بِالشُّوري مَلَكْتَ اُمُورَهُم فَكَيْفَ بِهذا وَ الْمُشيرُونَ غُيَّبُ»¹ “Və əgər məşvərətlə işin cilovunu ələ almısansa, bu necə şuradır, halbuki məşvərətə toplanmalı adamlar qaib idi!”

Abbas da Əbu Bəkrə (aralarında olan mübahisə zamanı) eynilə belə cavab vermişdi.² İbn Abbas ona demişdi: “Əgər Allahın rəsulu ilə yaxınlığına görə xilafəti mənimsəmisənsə, bizim haqqımızı qəsb etmisən və əgər onun möminlərinin vasitəsiylə ələ gətirmisənsə, biz ki, möminlərin içərisində hamıdan irəli idik və əgər inanırsan ki, möminlərin istək və beyətinə görə xilafəti qəbul etməyi vacib bilibsən, bu isə düz deyildir. Çünki biz razı deyildik və imtina edirdik.”

Buna görə də, hansı icma Əbu Bəkrin xilafətini sübut edir? Peyğəmbərin əmisindən və əmioğlusu, vəlisi, qardaşı və Əhli-beytindən və ailəsindən sonra, (onlarsız) daha hansı icmadan danışmaq olar!? Vəssalam.

“Ş”

HƏŞTAD BİRİNCİ MƏKTUB

28 Səfər 1330

Artıq icma ixtilafdan sonra baş tutdu.

Sünnilər bunu inkar etmir və deyirlər ki, bəli, beyət məşvərət və yekdil fikirsiz, qəfildən və müzakirəsiz baş tutub. Bu məsələdə də şübhə etmirlər ki, “ənsar” müxalif idi və onlar Səd ibn Übeydənin ətrafına toplaşmış və Bəni-Haşim mühacir və ənsardan olan dostları ilə birlikdə razılaşmayıb İmamla birləşmişdilər. Amma deyirlər ki, nəhayət, sonda xilafət Əbu Bəkrin xeyrinə qurtardı və hamı razılaşdı ki, o, imam və rəhbər olsun. Beləliklə, o əvvəlki ixtilaf aradan götürüldü, o çəkişmə tam mənası ilə sona çatdı və hamı əl-ələ verib “Siddiq”ə xeyirxah arxa olaraq aşkar və gizli surətdə ona dayaq durdular. Müharibə edənlə müharibə, sülh istəyənlə sülh etdilər, onun əmrlərinə tabe və ona qarşı çıxmadılar. Beləcə, icma tamam oldu və xilafət quruldu. Artıq, onların təfriqədən sonra söz birliyinə, nifrət və ixtilafdan sonra qəlblərinin ülfətinə görə Allaha şükür edirik! Vəssalam.

“S”

HƏŞTAD İKİNCİ MƏKTUB

30 Səfər 1330

Nə icma baş tutdu, nə də çəkişmə aradan qalxdı.

Əbu Bəkrin özünü müdafiəsi və nəsihətlər ətrafında müsəlmanların aşkar və ya gizli surətdə əl-ələ verməsi bir məsələdir, onun icma vasitəsiylə xilafətə gəlməsilə başqa məsələ. Bu ikisi nə əqlən, nə də şərən biri-birinə bağlı deyildir. Burada Əli və övladları (məsum imamlar) zahirən İslam sayılan hökumətin müdafiəsində tutduğu aydın mövqe və xüsusi üsulla fərqlənirlər ki, biz də həmin möminlərləyik. Mən onların mövqeyini sizin sözünüzə cavab olaraq yazıram. Onun xülasəsi belədir: İslam ümməti onun pərakəndəliyini birləşdirməyən, müşküllərini aradan qaldırmayan, sərhədlərini qorumayan, işlərinə qayğı göstərməyən, dövlət və hökuməti canı və malı ilə müdafiə və himayə etməyən rəiyyət və millətsiz davam etməyəcəkdir. Deyilənlərə nəzər yetirdikdə məlum olur ki, əgər hökuməti o şəriətə uyğun normal idarə etmək lazım gəlirsə, yaxşı olar ki, elə Allahın rəsulu tərəfindən təyin olunmuş doğru naib şəxsin əli ilə həyata keçirilsin. Belə isə onun göstərişlərinə əməl etmək İslam ümmətinə bir dini ayin kimi vacibdir və ondan başqası başçı seçilməməlidir. Amma bu imkan olmazsa, yəni başqası hökuməti ələ keçirərsə (belə ki, islami vəzifələrinə əməl və qanunlara tabe olub, amma hökuməti qəsb edib heç cür onu əsl sahibinə qaytarmağa hazır olmadığı surətdə belə), əgər ona qarşı qiyam cəmiyyətin parçalanması, müsəlmanların vəhdətinin pozulması, yadların dövləti ələ alması və İslamın məhvinə gətirib çıxarırsa, onda İslam ümmətinə vacibdir ki, İslamın izzət və başını ucaltmaq üçün onunla həmkarlıq etsin, onun müdafiəsinə qalxsın, həmçinin İslamın əsaslarının və sərhədlərinin qorunmasında ona dayaq olsunlar. Heç bir vəchlə müsəlmanların əsasını parçalayıb onların birliyini dağıtmaq, ona (qəsbkar) qarşı durmaqla cəmiyyətdə təfriqə yaratmaq və birliyi pozmaq caiz deyildir. Əksinə, İslam ümməti və millətinə vacibdir ki, onunla, əsir və ya əl-ayağı şil qul olsa belə, həqiqi xəlifə və hakim kimi rəftar etsinlər. Torpaqların xəracı, islami vergiləri, heyvanların və s. zəkatlarını onun ixtiyarına versinlər. Onunla alqı-satqı və s. mükafat, bəxşiş və bu kimi malların daşınmasında dövləti saxlamaq üçün həmkarlıq etsinlər. Xərac yolu ilə ələ gələn torpaqların sahibləri torpaq müqabilində illik vergilərini ona verməklə (İslam nəzərində) borclarını ödəmiş olsunlar (Allah tərəfindən həqiqi imam və xəlifə gəldikdə əməl edəcəkləri kimi). Əli (ə) və pak övladları imamların mövqe və üsulu bundan ibarətdir.

Peyğəmbər (s) buyurmuşdur: “Məndən sonra tezliklə yeni istibdad və cərəyanların şahidi olacaqsınız (yəni, haqsızlar iş başına gələcək). Dedilər: Ey Allahın rəsulu (s), bu bizim vaxtımızda baş versə, bizə nə əmr edirsiz? Buyurdu: Öhdənizdə olan haqqı əda edin və Allahdan da arzulayın ki, haqqınızı sizə qaytarsın (çünki başqa cür etsəniz, ümmətin nizamı dağılar və İslam təhlükəyə düşər).¹

Əbuzər Qəffari həmişə deyirdi: “Dostum Rəsulullah mənə vəsiyyət etmiş ki, eşidim və itaət edim, əl və ayağı kəsilmiş bir qula tabe olsam da belə.”²

Sələmə Cöfi ərz etdi: “Ey Allahın peyğəmbəri, əgər bizə öz haqqını tələb edən, bizim haqqımızı verməyən rəislər hakim olsalar, bizə nə göstəriş verirsən? Buyurdu: Eşidin və itaət edin. Çünki onlar çiyinlərində öz yüklərini çəkirlər, siz də öz yükünüzü.”³

Hüzeyfə ibn Yəmanın nəql etdiyi hədisə əsasən, Peyğəmbər (s) buyurmuşdur: “Məndən sonra, mənim hidayətimlə hidayət olmayan və mənim sünnəmə əməl etməyən rəhbər və hakimlər gələcəklər və onların ətrafına qəlbləri şeytan qəlbli və zahirləri isə adam surətində olanlar toplaşacaqlar. Hüzeyfə deyir: O zamanı görsəm nə edim? – deyə Həzrətdən soruşdum. Buyurdu: Eşit və vəzifənə əməl et, səni şallaqla döyüb malını alsalar da, eşit və itaət et.”¹

Ümmü-Sələmənin də Peyğəmbərdən (s) nəql etdiyi hədis bunun kimidir: “Məndən sonra əmirlər sizə hakimlik edəcək, onlardan layiqli və layiqsiz işlər görəcəyiniz. Onların layiqsiz əməllərini görən şəxs (lazım gələndə vəzifəsinə əməl edərsə, yəni münkərdən nəhy edərsə) Allahın əzabı ona şamil olmayacaq və inkara bacarığı olub və inkar edən sağlam qalacaqdır.”² Soruşuldu: “Onlarla mübarizə və müharibəyə qalxmayaq?” Cavab verdi: “Madam ki, namaz qılırlar, yox.”

Bu haqda düzgün xəbərlər, xüsusilə Peyğəmbərin (s) pak Əhli-beyti tərəfindən deyilmiş hədislər var ki, imamlar özləri də səbir edib dözmüşlər – gözlərində çöp, boğazlarında sümük qalan kimi. Bu dözüm Peyğəmbərin (s) onlara buyurduğu əmrlərə, vəsiyyət və sifarişlərə xatir idi. Peyğəmbər (s) ona görə onlara əziyyətlərə dözməyi, göz yummağı buyurmuşdu ki, ümmətin və İslamın şövkəti qorunsunlar. Onlar da hakimlərlə münasibətdə üzərlərinə düşən vəzifəyə əməl edirdilər. Halbuki belə vəziyyət və hüquqlarının qəsb olunması ağızlarında “hənzəl”dən (çox acı bir meyvə) də acı idi. İnkişaf və hidayət yollarını onlara göstərsələr də, halbuki qəsbkarların hakim kürsüsündə olmaları onlara qəlblərinə batmış iti bıçaq kimi ağır gəlirdi. Bunların hamısı öhdəçilik, ilahi əhdə vəfanın icrası və əqli və şəri vəzifəyə qiyam üçün idi. Bu o deməkdir ki, həmişə ziddiyyətli məqamlarda ən mühüm olana üstünlük vermək zərurəti əhəmiyyət daşıyırdı. Buna görə Əmirəl-möminin (ə) xalis nəsihətləri və xeyirxahlığı ilə hər üç xəlifəyə kömək etmiş, onlara qərarlarında doğru yol seçməyi göstərməkdə əlindən gələni əsirgəməmişdi. O həzrətin üç xəlifənin hakimiyyəti dövründəki rəftarını tədqiq edən şəxs görər ki, onun xilafət işində Allahın rəsulu (s) tərəfindən birbaşa verilmiş hüququndan əli üzüləndən sonra o, hakim xəlifələrlə düz və əmin rəftar etmə yolunu seçmiş və Peyğəmbər (s) tərəfindən verilmiş vilayət kürsüsünü onların ixtiyarında görsə də, mübarizə və müharibəyə əl atmamışdır. Bu çətin seçim ümməti qorumaq, milləti saxlamaq, dini yaşatmaq, axirəti dünya ağalığından üstün tutmağa xatir idi. Doğrusu, o Həzrət müqayisə olunmaz dərəcədə ağır şəraitlə qarşılaşmışdı, iki böyük xətər, iki böyük təhlükə onu yaman sarsıdırdı:

1. Bir tərəfdən vilayət və Peyğəmbərin əhd-peymanları onu fəryadla çağırır, ürək yandıran naləsi ilə özünə tərəf dəvət edirdi ki, naləsindən ürəklər qan ağlar, qəlblər odlanar!

2. Digər tərəfdən tüğyançı ünsürlərin fitnə-fəsad dalğasının Ərəbistan yarımadasını bürümə ehtimalı, çevriliş və inqilab təhlükəsi və İslamın yox olma qorxusu xəbərini verirdi. Həmçinin Mədinə münafiqləri üçün münasib fürsət yaranmış, eləcə də Mədinə ətrafı ərəblərin küfr və nifaqı ciddi təhlükə doğururdu. Hamıdan daha çox onların Allahın fərmanlarına qarşı çıxma halları müşahidə olunmaq üzrə idi. Belə bir böhranlı vəziyyət özünəməxsus tərzdə islamı hədələyir, müsəlmanların arasında ixtilafın yaranması ilə islamın birdəfəlik aradan getməsi xətərini yaxınlaşdırırdı. Belə bir zamanda əks cərəyanın sürətli inkişafı nəzərə çarpacaq dərəcədə Peyğəmbərin (s) vəfatı ilə daha da güclənirdi. Müsəlmanlar isə yağmura düşən, qaranlıq gecədə yolunu azıb bir-birindən ayrılan və eyni halda təcavüzkar, yırtıcı canavarlarla rastlaşan sürüyə bənzəyirdilər. Sanki onlar (müsəlmanlar) münafiqlər, digər ərəb kafir və müşrikləri, yalançı Təlhə ibn Xalid, Müsəylimə Kəzzab, Harisin qızı hiyləgər Səcah və onun əshabı, İslamı kökündən darmadağın etmək üçün möhkəm pusquda duran rum, “qeysər”, “kəsra”, xülasə, (Məhəmməd (s), onun xanədanı və ümmətinə qarşı) ürəklərində kin dolu İslamın qatı düşmənləri arasında bir əsiri xatırladırdı. Saydığımız ünsürlərin hamısı İslamın əsasını kökündən qoparmaq, intiqam almaq, ürəklərindən tikan çıxarmaq arzusu ilə qüvvə toplayaraq hazırlaşır, tezliklə vəziyyətin onların xeyrinə tamamlanacaq fürsətin intizarını çəkirdilər. Peyğəmbərin (s) vəfatı ilə isə fürsəti fövtə verməyərək yaranmış ixtişaş və qarışıqlıqdan (İslamı güc və təməli möhkəmlənməmiş) istifadə edib, son zərbəni endirməyi planlaşdırırdılar.

Əmirəl-möminin (ə) bu iki böyük təhlükənin qarşısında dayanmış və onu tamam vücudu ilə hiss edirdi. Onu öz hüququnu İslamın həyatına qurban verməyi, müsəlmanların ümumi məsləhətini fikirləşməyi, yaranmış qarşıdurmadan çəkinməyi və onunla Əbu Bəkr arasındakı ixtilafa göz yumması təbii və yalnız və yalnız dinin qorunması, İslam ümmətinin vəhdəti naminə idi. O və Əhli-beyti (ə), mühacir və ənsar dostları, yalnız buna xatir dözdülər, amma necə, sanki gözlərində çöp, boğazlarında sümük qalmışdı! O həzrətin Rəsulullahdan (s) sonrakı acı və keçməkeşli həyatı pak Əhli-beyt (ə) təriqi ilə gəlmiş mütəvatir xəbərlərdə özünü dolğun əks etdirir.

Amma ənsarın böyüyü Səd ibn İbadə isə iki xəlifənin (Ömər və Əbu Bəkr) heç biri ilə barışmayaraq, onların heç bir bayram və gümə namazlarında axıradək iştirak etmədi və əmr və nəhylərinə qulaq asmadı. Vəziyyət o dərəcəyə çatdı ki, nəhayət, ikinci xəlifənin hakimiyyəti zamanı Huranda (Şamda məntəqə) ona sui-qəsd etdilər və sonra da şayiə yaydılar ki, onu cin öldürmüşdür. Onun “səqifə”də (yığıncaq yeri) və “səqifə”dən sonra şəxsi fikirləri vardır ki, onları zikr etməyə ehtiyac yoxdur.¹ Onun Hübab ibn Münzir² və ənsardan olan başqa dostları da zorla tabe edildilər və təslim oldular.

Qılınc gücü və ya müxtəlif hədə-qorxu ilə alınmış beyəti məgər, şəri və qanunimi sayırsınız?!³ Belə olan surətdə Peyğəmbərin (s) buyurduğu “Ümmətim nahaq işdə bir yerə toplanmazlar” – kəlamından sonra dediyiniz icmanın qiyməti varmı?! Siz özünüz hökm kəsin! Vəssalam.

“Ş”

HƏŞTAD ÜÇÜNCÜ MƏKTUB

2 Rəbiəl-Əvvəl, 1330

“Nəss”in müqabilində səhabənin ondan imtinası necə mümkündür?

Şüurlu nəzər və aydın fikir sahibləri səhabəni Peyğəmbərin qadağa və əmrlərinə zidd olmaqdan uzaq bilir və o həzrətin əmrlərinə sadiq olmalarından başqa bir şeyi onlara rəva bilmirlər. Buna görə də ola bilməz ki, Əlinin (ə) imaməti haqda “nəss”i eşidib ona arxa çevirsinlər, həm də bir dəfə yox, üç dəfə. Necə ola bilər ki, səhabə onun imamət və xilafətinin “nəss”ini eşidib, ondan imtina etsin və onların əməli doğru hesab olunsun? Mən inana bilmirəm ki, bu iki məsələ birlikdə necə izah olunur?

“S”

HƏŞTAD DÖRDÜNCÜ MƏKTUB

5 Rəbiəl-Əvvəl, 1330

1. “Nəss”in sübutu və onların əməlini düzgünlüyə yozmağı birlikdə cəmləşdirmək.

2. İmamın öz hüququnu qaytarmaqdan əl çəkməsinin səbəbi.

1. Səhabənin əksəriyyətinin tərcümeyi-halı və tarixi göstərir ki, onlar sünnə və rəvayətə (“nəss”ə) tabe olmuşlar. Onların bir qismi, sırf ibadətə və axirətə məxsus məsələləri əhatə edir. Məsələn: Ramazan ayının orucu, namazda üzün qibləyə olması, gündəlik vacib namazların və hər birinin rəkətlərinin sayı, onların yerinə yetirilmə qaydaları, Allahın evi ətrafında 7 dəfə dövr (təvaf) və s. Amma siyasətə aid olan məsələlərdə isə məsələn: hökumət və əmirliyi müəyyən bir şəxsə tapşırmaq, dövlət işlərinin tədbiri, məmləkətin idarəsi və ordunun təchizi kimi məsələlərdə sünnəyə tabe olmayıb, “nüsus”unun lazımlığını bütün hallarda vacib bilmirdilər. Əksinə, özləri üçün bəhs, danışıq, fikir söyləmə və ictihad üçün də müəyyən yer saxlayırdılar. Yəni, əgər bir fikir “nəss”in ziddinə olsaydı da, onların nəzərincə, bu İslamın məsləhəti üçün idi və onların rəyasət və hökumətlərinə xeyir verirdisə, belə bir fikir ayrılığı günah olmayıb, hətta düşünürdülər ki, Peyğəmbərin (s) də bu işdə razılığını əldə edirlər.

Əlinin (ə) xilafəti haqqında da onlar guya, belə qənaətə gəldilər ki, ərəblər ona təslim olmaz və xilafətini qəbul etməzlər. Çünki o, Allah yolunda ərəbin belini əymiş, qanını qılıncıyla haqqı ucaltmaq uğrunda axıtmış, qələbə və haqq uğrunda sanki, (ərəblərin nəzərində) həddi aşmış, hətta bu işi kafirlərin istəyinin əksinə olaraq, Allahın dini qələbə qazanana qədər davam etdirmişdir. Bundan sonra daha onlar zorla müti, zorla “nəss”ə görə ona tabe olmayacaqlar. Ərəb adəti üzrə belə bir vəziyyətdə İslam uğrunda tökdüyü qanlara görə Əlidən (ə) öz intiqamını alacağını fikirləşir. Çünki Peyğəmbərdən (s) sonra qəbiləsində, ərəblərin fikrincə, Əlidən (ə) başqa o qanların intiqamını alacaqları layiqli bir adam yox idi. Çünki onlar tökülmüş qanların intiqamını tayfanın başçısı və qəbilənin daha üstün şəxsindən alırdılar. Əli (ə) də sözsüz, Rəsulullahdan sonra Bəni-Haşimin nümunəvi adamı və onların ən üstün şəxsiyyəti idi. Buna görə ərəb onun əleyhinə plan cızır, işlərində qarışıqlıq yaradacaq, ürəyindəki kin, qəzəb və ədavəti onun və nəslinin üzərinə töküb, bacardıqları anda ona həmlə edəcəklər. Nəhayət, törətdikləri bu əməllərinin (“səqifə” əshabı Əlini deyilən bəhanə ilə xilafətdən uzaqlaşdırmağın) nəticəsində asimanın üzü qaraldı, onun müsibəti yer-göyü doldurdu. Qoy sənə deyim ki, niyə belə oldu. Çünki qüreyş (xüsusi) və ərəb (ümumi olaraq) Əlini Allah düşmənləri, onun haramlarını pozanlarla sərt rəftarı və qanunlarına qarşı çıxanlara tutduğu divanları unutmamışdı. Onun əmr-be məruf və nəhy-əz münkərə ciddi əməli, rəiyyət arasında ədaləti və ona bütün işlərdə hüdud və hüquqları qoruması hamını vəhşətə gətirirdi. Nə bir kəs onu tamaha sala bilər və nə birinin xeyirxahlığı (haqqı pozmaqda) ona təsir edərdi. Onun yanında qoluzorlu və zalım zəlil, zəif isə haqqının geri qaytarıldığı üçün güclü və əziz olurdu. Buna görə də haqqa ürəkdən bağlanmayanlar necə rəğbət və maraq üzündən ona itaət edə bilərdilər?! Bir halda ki, Quran onların barəsində buyurmuşdur: “Bədəvilər küfr və nifaq baxımından daha pis (qəliz) və Allahın öz Peyğəmbərinə nazil etdiyi hökmləri (cahillikləri üzündən) bilməməyə (başa düşməməyə) daha layiqdirlər.”¹ Ardınca buyurur: “Mədinəlilərdən bir qrup vardır ki, nifaq içərisində bərk batmışlar. Sən onları tanımırsan, biz onları tanıyırıq.” Onların arasında casus və elə kinli adamlar vardı ki, müsəlmanlara hər cür şər yetirməyə hazır idilər. Hamı, qüreyş və ərəbin adlı-sanlıları Əliyə həsəd aparırdılar. Allah yolunda o qədər fəzilət qazanmışdı ki, onun dərgahında (elm və əməl sayəsində) peyğəmbərlərin məqamına ucalmışdı. Səhabələrdən heç kim onunla müqayisə edilə bilməzdi. Allah və rəsuluna bağlılıq və digər imtiyazları elə məqam əldə etmişdi ki, başqaları naçar ona qibtə edirdilər. Hələ tamahkar ünsürlər onun ən aşağı fəzilətlərini əldə etmək üçün əldən-ayaqdan gedirdilər. Bunlara görə idi ki, həsəd və nifaq atəşi qəlblərində alovlanıb, onun əhd-peymanını pozaraq üç fasiq qrup (“nakisin”, “qasitin”, “mariqin”) əl-ələ verərək Peyğəmbərin “nəss”ini qulaq ardına vurdular və onu tam unutdular. Şair demişkən: “Olan oldu, keçən keçdi, daha onu xatırlamıram. Hüsnü-zənn et, keçənləri soruşub araşdırma.”

Doğrusu, qüreyş və ərəblər xilafətin qəbilələr arasında növbələşməsinə razı idilər. Onlar elə bunu arzulayırdılar. Bu məqsədlə əhdi pozmaqda əllərindən gələni əsirgəmədilər. Əl-ələ verdilər ki, birdəfəlik “nəss”i unutdursunlar. Bir-birinə beyət etdilər ki, onu heç cür yada salmasınlar. “İcma” təşkil edərək elə birinci gündən xilafəti Peyğəmbər tərəfindən təyin olunmuş vəlidən aldılar. Seçki üsulunu ortalığa atmaqla hər bir qəbilədə bu arzuya çatmaq tamahını yaratdılar. Əgər “nəss”ə tabe olub Əlini (ə) Rəsulullahdan (s) sonra birinci xəlifə bilsəydilər, daha xilafət Peyğəmbərin (s) pak itrətindən kənara çıxmayacaqdı. Çünki, Peyğəmbər “qədir” günü (və başqa vaxtlarda) Əhli-beyti Quranla bir sırada hesab etmiş və ikisini də qiyamətə qədər ağıl sahiblərinin rəhbəri etmişdi. Amma ərəb isə xilafəti xass bir xandana mənsub etmək istəmirdi. Xüsusilə bütün qəbilələrin gözü ona tərəf dikilmiş və bütün tayfalar bu işdə bir-birlərini himayə edirdilər. Şair demişkən:

«لقد هزلت حتي بدأ من هزالها كلاها و حتي استفهم كل مفلس» “O qədər arıqladı ki, sümükləri çıxdı; hətta pulsuzlar və müflislər belə onun qiymətini soruşurdular.”

Xilafəti elə vəziyyətə gətirdilər ki, hamı ona tamah gözü ilə baxırdı. Qüreyş və ərəbin tarixini yaxşı mütaliə edən kəs bilir ki, onlar Bəni-Haşim və nübüvvətə qarşı itaətkar olmayıblar. Heç istəyərdilərmi nübüvvət və xilafət bütünlüklə Bəni-Haşimin əlinə keçsin!? Necə ki, Ömər ibn Xəttab İbn Abbasla danışığında bu məsələyə işarə edərək demişdi: “Qüreyş hazır deyil ki, nübüvvət və xilafətin hər ikisi sizin aranızda olsun və camaata zülm edəsiniz.”¹

2. Saleh sələfin də gücü çatmadı ki, onları “nəss”ə tabe olmağa məcbur etsin. Bildilər ki, əgər “nəss”ə tabe olmağa vadar etsələr, müqavimət göstərib İslamdan dönərlər və həmçinin ixtilafın pis nəticəsindən qorxdular. Ələlxüsus Peyğəmbərin ölümü ilə nifaq özünü aşkar surətdə göstərirdi və nifaq salmaq istəyənlər fürsət gəzirdi. Bir tərəfdən də kafirlərin tüğyan etmə ehtimalı, dinin sütunlarının sarsılma xətəri müsəlmanları ciddi təhlükə ilə üzləşdirə bilərdi. Dediyim kimi, müsəlmanlar o vaxt yağmura düşən qaranlıq qış gecəsində təcavüzkar, yırtıcı canavarlar tərəfindən əhatəyə alınan sürüyə bənzəyirdilər. Ərəb tayfaları mürtəd olmuşdular (82-ci məktubda izah etdiyimiz kimi).

Əli (ə) belə bir vaxtda qiyam edərək öz iradəsini yeritmək, xalqın ümumi məsləhətinə görə ayağa qalxmaq, beləliklə də fitnə-fəsadın artaraq müsəlmanların nizamının tezliklə dağılmasından ehtiyat edirdi. Çünki xalqın əhval-ruhiyyəsi izah etdiyimiz kimi, düşmənlərin təcavüz ehtimalı və nifaqçıların xətəri xatırlatdığımız kimi idi. Onlar barmaqlarını qeyz-qəzəblə çeynəyir, digər tərəfdən isə daxildə gedən çəkişmə və rəqabətə uyğun olaraq ənsarla mühacirlərin hamısı müxalif tərəflər kimi ayrılıq təşkil edirdi. Ənsar deyirdi: Bir hakim bizdən, biri də sizdən və sair bu kimi sözlər.

Belə bir vəziyyətdə o həzrət dinin qurban gedəcəyindən çəkinərək, məcbur oldu ki, xilafət fikrindən tamamilə daşınsın. Çünki bilirdi ki, xilafətin ardınca düşmək ümmətin təhlükəsi, dinin yox olması deməkdir. Buna görə də İslamın yaşamasını və ümum müsəlmanların məsləhətini xilafət və şəxsi hüquqdan üstün tutaraq xilafəti ələ almaqdan çəkindi, axirəti dünyadan üstün hesab etdi. Beləliklə, evdə oturdu, onu zorla beyətə aparana qədər beyət etmədi ki, öz hüququnu qorusun və ondan üz çevirənlərin qarşısında höccət olsun. Əgər o könüllü və tez beyət etsəydi, höccət tamam olmazdı və parlaq dəlili yox olardı. Amma bu əməllə həm dini, həm də öz hüququnu qorudu, yəni xilafətdə möminlərin iqtidarını birləşdirdi. Onun bu işi düzgün fikir və dərrakəyə, helm və səbrə, qəlbin genişliyinə, ümumi məsləhəti şəxsi hüquqlardan üstün tutmağa dəlalət edir. Doğrusu, harada müşahidə olunub ki, Allahın ən yüksək dini məqamından kimsə əl çəksin? Əlbəttə, bu qərar və bu seçim iki yolayrıcında ən faydalı və ən əhəmiyyətli tərəfə üstünlük verməklə əlaqədardır. Çünki o, yalnız əziz və cəlallı Allahın istəyini nəzərdə tuturdu.

Amma üç xəlifə və tərəfdarları xilafətə dair “nüsus”u əvvəldə dediyimiz kimi, dünya xatirinə, öz mənafelərinə uyğun təfsir və izah etdilər ki, artıq indiki zamanda onlara təəccüb etməyin yeri yoxdur. Çünki sizə aydınlaşdırdıq ki, onlar siyasi işlərdə, əmir və hakimlərin təyinində, dövlət işlərinin tədbiri və məmləkətin idarəsində hər bir “nəss”i öz ictihadları ilə ölçür, təfsir və izah edirdilər və bu məsələlərə fərdi, dini ehkamlar qədər diqqət yetirmirdilər. Elə buna görə də bu “nəss”lərlə müxalifət etmək onlar üçün asan idi. İşləri başa çatandan və xilafəti ələ alandan sonra, çox ciddi surətdə onları unutdurmağa çalışdılar və o “nüsus”u yada salan və ya onlara işarə edənlərlə çox pis davrandılar. Nizam-intizam bərpa olduqda, İslam dini yayılıb ölkələri fəth etdikdə, dövlət sərvət və gücə çatdıqda, özlərini şəhvətə bulamayıb işləri yüksəldikdə isə, camaat onlara hüsni-zənn etməyə başladı və əksəriyyət də o “nüsus”u unutmaqda onların yolunu davam etdirdi.

Nəhayət, onlardan sonra Bəni-Üməyyə iş başına gəldi. Məlumdur ki, onların Əhli-beytin izini itirmək və öz ürəklərinin kamını almaqdan başqa fikirləri yox idi. Amma bütün bunlarla bərabər, bizə birbaşa və səhih “nüsus” və rəvayətlər gəlib çatmışdır ki, (haqq yolun sübutu üçün) bizə kifayətdir. Əlhəmdülillahi, vəssəlamu ələykum.

“