Əl-muraciat (MƏktublar) İmamət vilayət xilafəT

4 Hakimin “Müstədrək”inin 4-cü cildinin 37-ci səhifəsində Əsmanın şərhi-halında və İbn Sədin “Təbəqat”ın 8-ci cildinin 104-cü səhifəsində onun şərhi-halında verdiyi kimi.

Məşhur əhvalatdır ki, “İstiab” və “Əl-isabə”də Əsmanın şərhi-halında yazılıb. İbn Cərir və başqaları onun şərhi-halını vermişlər.

1 Bu hadisənin təfsili “sünən” və “əxbar” kitablarında verilmişdir. “Kənzül-Ümmal”ın 6-cı cildinin 294-cü səhifəsinə, ya İbn Sədin “Təbəqat”ının 8-ci cildinin 115-ci səhifəsinə Şəraf binti-Xəlifənin şərhi-halını yazdığı yerə bax.

2 Bu qissəni “sünən” və “məsanid” sahibləri nəql etmişlər. “Kənzül-Ümmal”ın 7-ci cildinin 116-cı səhifəsindəki 1020-ci hədisə baxın. Qəzali onu “Ehyaül-Ülum”un 2-ci cildində “adabun-nikah” bölməsinin 3-cü babının 35-ci səhifəsi və “mükaşifətül-qulub” bölməsinin 94-cü babının 238-ci səhifənin axırında vermişdir.

3 Həmin bablar.

1 “Təbəqat”ın 2-ci cildinin 51-ci səhifəsinin «مَنْ قالَ تَوَفّي رَسُولُ اللّهِ وَ هُوَ فِي حِجْر عَليّ» babındakı bu hədis “Kənzül-Ümmal”ın 4-cü cildinin 55-ci səhifəsindəki həmin 1107-ci hədisdir.

2 Bu “Kənzül-Ümmal”ın 6-cı cildinin 392-ci səhifəsinin axırındakı həmin 6009-cu hədisdir.

3 İbn Səd yuxarıda zikr olunmuş “Təbəqat”ın 2-ci cildinin 51-ci səhifəsində onu vermiş və bu hədis “Kənzül-Ümmal”ın 4-cü cildinin 55-ci səhifəsindəki həmin 1106-cı hədisdir.

4 İbn Səd yuxarıdakı səhifədə onu vermişdir ki, “Kənzül-Ümmal”ın 4-cü cildinin 55-ci səhifəsindəki 1108-ci hədisdir.

5 Yuxarıda zikr olunmuş “Təbəqat”ın 51-ci səhifəsinə baxın.

6 Həmin.

7 197-ci xütbə (Nəhcül-bəlağə, 2-ci cild, “Hədəf” mətbəəsinin nəşri).

1 “Nəhcül-bəlağə”, 2-ci cild, 202-ci kəlam. 139-cu səhifəsinin əvvəlində bu hədisi nəql etmiş və demişdir: “Bu hədisin sənədi doğrudur.” Amma Buxari və Müslim onu verməmişlər. Zəhəbi isə onu verəndən sonra “Təlxis”də düzgünlüyünü etiraf etmişdir. İbn Əbu Şeybə də “Sünən”də onu zikr etmişdir. “Kənzül-Ümmal”ın 6-cı cildinin 400-cü səhifəsinin axırındakı 96-cı hədisdir.

2 Necə ki, Əbu Yəla, Kamil ibn Təlhədən, o da İbn Ləhyəədən, o da Həyy ibn Ədi Məğafiridən, o da Əbdür-Rəhman Hələbidən, o da Abdullah ibn Əmrdən “mərfu”ən nəql etmişdir və “Kənzül-Ümmal”ın 6-cı cildinin 392-ci səhifəsində verdiyi kimi. Təbərani “Kəbir” kitabında yazmışdır: “Taif müharibəsində Peyğəmbərin Əli ilə gizli uzun söhbəti oldu. Əbu Bəkr bunun uzanmasının səbəbini soruşdu. Peyğəmbər (s) buyurdu: Mən onunla gizli söz danışmırdım. Allahın onunla gizli söhbəti var idi.” Bu “Kənzül-Ümmal”ın 6-cı cildinin 399-cu səhifəsindəki 6075-ci hədisdir. “Peyğəmbər (s) Əli ilə çox vaxt xəlvətdə çoxlu məhrəmanə söhbət edərdilər. Bu vaxtlardan birində Ayişə daxil oldu. Üzünü Əliyə tutub dedi: Mənim 9 gündən bir gün payım var. O bir günü də bizi azad buraxmırsan? Rəsulullah (s) üzü qızarmış və bərk hirslənmiş halda ona baxdı.” İbn Əbil-Hədidin “Nəhcül-bəlağənin şərhi”nin 2-ci cildinin 78-ci səhifəsinə baxın.

1 “Təhrim” surəsinin 4-cü ayəsinə işarədir: إِن تَتُوبَا إِلَى اللَّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُكُمَا

2 O (Ayişə), Peyğəmbərdən sonra həmişə həyatı boyu onun vəlisinə qarşı çıxardı. Amma onun Peyğəmbərə qarşı üsyanı müqabilində Allahın öz rəsuluna kömək etməsi bu ayədən ələ gəlir: وَإِن تَظَاهَرَا عَلَيْهِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلَاهُ وَجِبْرِيلُ وَصَالِحُ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمَلَائِكَةُ بَعْدَ ذَلِكَ ظَهِيرٌ

3 “Təhrim”, 5: عَسَى رَبُّهُ إِن طَلَّقَكُنَّ أَن يُبْدِلَهُ أَزْوَاجًا خَيْرًا مِّنكُنَّ مُسْلِمَاتٍ مُّؤْمِنَاتٍ قَانِتَاتٍ تَائِبَاتٍ عَابِدَاتٍ سَائِحَاتٍ ثَيِّبَاتٍ وَأَبْكَارًا

4 “Təhrim”, 10: ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِّلَّذِينَ كَفَرُوا اِمْرَأَةَ نُوحٍ وَاِمْرَأَةَ لُوطٍ

5 “Təhrim”, 1: يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ لِمَ تُحَرِّمُ مَا أَحَلَّ اللَّهُ لَكَ تَبْتَغِي مَرْضَاتَ أَزْوَاجِكَ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ

6 Buxari onu “Səhih”in “əl-cihadu vəs-seyr” fəslinin 2-ci cildinin 125-ci səhifəsində “fərzül-xüms” və “ədaül-xüms” babından sonra «ما جاءَ في بيوت ازواج النبيّ» babında vermiş və hədisin ləfzi Müslimin “Səhih”ində belədir: «خرج رسولُ الله (ص) مِن بيت عايشة فقال راسُ الكفْر مِن هاهنا حيثُ يطلع قرْنُ الشيطان»

Onun 2-ci cildinin 503-cü səhifəsinə baxın.

7 Buxarinin “Səhih”inin 1-ci cildinin 143-cü səhifəsində «ما يجوز من العمل في الصلاة» babına bax.

8 Amma hay-küy salmaqla Osmana qarşı camaatı qaldırmaq, işlərinin çoxunu tənqid etmək, ona pis ad qoymaq və «اُقتُلوا نَعثلاً فقد كَفَر» – demək elə məsələlərdəndir ki, o əsrin hadisələrini yazan və əks etdirən bütün kitabları, o cümlədən İbn Həcərin və İbn Əsirin tarixi və bunun kimilərin adını çəkmək olar ki, onun müasirlərindən bir qrupu ona irad tutub, məzəmmət etmişlər. Şair demişkən:

«فَمِنكِ البداء و منكِ الغير و منكِ الرياح و منكِ المطر» “Onun əvvəli səndən idi, qarışıqlığı da səndən, küləyi, yağışı da səndən.”

«وَ اَنتِ اَمرتِ بقتل الامام وَ قُلتِ لنا انّه قد كَفَر » “Sən imamın qətlinə fərman verdin və sən dedin o kafir olub.”

9 “Əhzab”, 33. Çünki Allah buyurub: وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ Evlərinizdə qərar tutun. İlkin cahiliyyət dövründəki kimi açıq-saçıq olmayın. (Bər-bəzəyinizi taxaraq evdən çıxıb özünüzü, gözəlliyinizi yad kişilərə göstərməyin!)

10 Ayişənin Cəməl müharibəsində mindiyi dəvəni Yəla ibn Üməyyə ona gətirmişdir. Güclü və qıvraq“Əsgər” adlı bir dəvə idi. Ona baxanda heyran oldu, amma adını biləndə imtina edib dedi ki onu qaytarın, istəmirəm. Xatırlatdı ki, Rəsulullah (s) onun bu adda dəvəyə minməsini qadağan etmişdi. Onlar dəvənin zahiri görkəmini dəyişdirdilər və dedilər: Ondan da güclü dəvə tapmışıq. O da beləcə razılaşdı. Bu hadisəni əksər tarix və əxbar yazanlar vermişlər. İbn Əbil-Hədidin “Nəhcül-bəlağənin şərhi”nin 2-ci cildinin 80-ci səhifəsinə baxın.

1 Bu haqda hədis məşhurdur və nübüvvət nişanələrindən hesab olunur. İmam Əhməd ibn Hənbəl Ayişə haqqında onu “Müsnəd”in 6-cı hissənin 52 və 97-ci səhifələrində və həmçinin Hakim “Müstədrək”in 3-cü cildinin 120-ci səhifəsində nəql edərək qısaltmışdır. Zəhəbi “Müstədrək”in təlxisində onu vermiş və onun düzgünlüyünü təsdiq etmişdir.

2 Bu hədis doğru sənədlə ondan gəlib çatmışdır. Buxari və Müslim öz “Səhih”ində onu nəql etmişdir. Buxari “eydeyn” kitabının əvvəlində 116-cı səhifədə, Müslim «الرخصة في اللعب الذي لا معصية فيه في ايام العيد» babında 1-ci cildin 327-ci səhifəsində, Əhməd isə “Müsnəd”in 6-cı cildinin 57-ci səhifəsində qeyd etmişdir.

3 Buxari, Müslim və Əhmədin hər üçü göstərilmiş yerlərdə.

4 Necə ki, Əhməd “Müsnəd”in 6-cı cildinin 39-cu səh.-də vermişdir.

5 Əhməd “Müsnəd”in 6-cı cildinin 75-ci səhifəsində Ayişədən nəql etmişdir.

6 İbn Əbu Şeybə onu nəql etmiş və bu “Kənzül-Ümmal”ın 7-ci cildindəki 1017-ci hədisdir. Bu məsələdə icma yekdildir (ümum onu qəbul etmiş) ki, Əli Peyğəmbərin (s) ölümü vaxtı orada idi. O idi ki, Peyğəmbərə qulluq edirdi və ona xidmət etməyi öhdəsinə götürmüşdü. Necə ola bilər ki, Peyğəmbər (s) ruhunu tapşıranda Ayişə və mələkdən başqa heç kim orada yox imiş?! Bəs Əli və Abbas harada idi? Fatimə ilə Səfiyyə harada idi? O həzrətin arvadları və Bəni-Haşim hara getmişdilər? Necə oldu ki, təkcə Ayişə Həzrətin yanında qaldı?

1 Əbu Bəkr Əhməd ibn Əbdül-Əziz Cövhəri “Əs-səqifə” kitabında onu vermiş və İbn Əbil-Hədid Nəhcül-bəlağənin şərhi”nin birinci cildinin 132-ci səhifəsində onu nəql etmişdir.

2 Buxarinin “Səhih”inin «رجم الحبلي من الزنا اذا احصنت» babına bax ki, 4-cü cildinin 119-cu səhifəsindədir. Başqalarından İbn Cərir Təbəri özünün tarixinin 11-ci il hadisələrində və İbn Əbil-Hədid Nəhcül-bəlağənin şərhi”nin 1-ci cildinin 122-ci səhifəsində onu nəql etmişdir.

3 Bu sözü deyən Zübeyr idi və dediyinin eyni budur: “Allaha and olsun, əgər Ömər ölsə Əliyə beyət edəcəyəm. Çünki Əbu Bəkrə beyət də qəfildən oldu və baş tutdu.” Ömər bu sözü eşidəndən sonra bərk hirsləndi və bu xütbəni söylədi. Buxarinin “Səhih”inin şərhçilərinin çoxu bu məsələyə toxunmuşlar. Bu hədisin təfsirinə Qəstəlaninin şərhinin 11-ci cildinin 352-ci səhifəsinə bax. Görəcəksən ki, “Ənsabül-Əşraf”da Bilazəridən nəql etmiş və bu sənədin düzgünlüyünə hədisin Buxari və Müslimin qəbul şərtinə əsasən, etiraf etmişdir.

4 Ömərin xütbəsində bir cümlə işlənmişdir ki, mərhum Seyyid Şərəfuddin ona verilən izahlardan birini “Nihayə”dən (İbn Əsir) nəql etmişdir. O cümlə belədir: «تغرة ان يقتلا» Biz onun lüğəvi bəhsini lazım bilməyib, elə Seyyid Şərəfuddinin “Nihayə”dən nəql etdiklərinə əsasən tərcümə edirik: “ Xalqın beyəti o vaxt qanuna minir ki, məşvərət və həmrəylik əsasında olsun. Buna görə də, əgər iki nəfər istibdada yol verib biri o birisinə beyət edir və bu yolla adamları beyətə məcbur edirlərsə, onların birliyi cəmiyyətin əleyhinə və birliyi pozan bir qiyamdır. Buna görə də, heç kəs bu iki qismə beyət etməməli, artıq başqa birisinə beyət etməlidirlər. O iki qisim millətin içindən uzaqlaşdırılmalıdır. Çünki ikisindən birinə beyət edilsə, mənası budur ki, cəmiyyətin üzvləri nəzərə alınmır və onların rəyi etibardan düşür. Beləliklə qanun onların öldürülməsini tələb edir.”

Mən deyirəm: Ömərin təsvir etdikləri ədalətin tələbi budursa, bu hökmü əvvəl özü ilə yoldaşı Əbu Bəkr haqqında icra edəydi, necə ki, başqaları haqqında istəyir. Ömər bu xütbəni deməmişdən əvvəl belə etiraf etmişdi ki, Əbu Bəkrə beyət qəfildən, düşünülməmiş və məşvərətsiz olub, amma Allah onun şərini uzaqlaşdırdı. Sonra da deyir ki, belə etmək istəyəni öldürün. Bu söz Ömərdən çox nəql olunub. Bu xəbərləri bir çoxları, o cümlədən İbn Əbil-Hədid “Nəhcül-bəlağənin şərhi”nin 1-ci cildinin 123-cü səhifəsində vermişdir.

1 6-cı məktubdan başlayıb, 12-yə qədər izləsən, Əhli-beytin məqamını biləcəksən.

2 Buxarinin “Səhih”i, 3-cü cild, 39-cu səhifəsində “Xeybər döyüşü” babının axırı, və Müslimin “Səhih”i, “cihad və siyər” bölməsi, 2-ci cild, 72-ci səhifəsində «قول النبيّ لا نورث ما تركناه فهو صدقة» babına bax. Hədisləri təfsilatıyla tapacaqsan.

1 Bu iki beyt şer “Nəhcül-bəlağə”də mövcuddur və İbn Əbil-Hədid onların təfsirində “Nəhcül-bəlağə şərhi”nin 4-cü cildinin 319-cu səhifəsində demişdir ki, Həzrətin sözü Əbu Bəkrədir. Çünki Əbu Bəkr “Səqifə”də ənsara dedi ki, biz Allahın rəsulunun qohumları və ona mənsubuq. Amma onunla beyət olan kimi hamının qarşısında dedi ki, mənə beyət şüurlu surətdə, özü də nüfuzlu şəxslər tərəfindən olub. Bu vaxt Əli (ə) onun cavabında dedi: “Ənsarın qarşısında Allahın rəsuluna qohumluğunu irəli çəkirsənsə, başqaları ki Peyğəmbərə (s) səndən yaxındır və əgər deyirsənsə camaat razılıq və rəğbətlə sənə beyət etmişdir, Peyğəmbərin səhabə və nüfuzlu şəxslərinin bir qrupu qaib olduğu halda, bəs o beyətin nə etibarı var?” Şeyx Məhəmməd Əbduhun da bu iki beytə haşiyəsi var ki, onun məzmunundan İbn Əbil-Hədidin sözləri başa düşülür.

2 İbn Qüteybə “Əl-imamətü vəs-Siyasət”in 16-cı səhifəsində onu vermişdir.

1 Abdullah ibn Məsuddan nəql olur ki, Müslimin “Səhih”in 2-ci cildinin 1218-ci səhifəsində və bir qrup başqa “səhih” və “sünən” yazanların nəqlinə əsasən.

2 Müslimin “Səhih”in 2-ci hissəsində verdiyi kimi və bu hədislər çoxlu sənədlə verilibdir.

3 Müslim və başqalarının nəql etdiyi kimi.

1 Müslim öz “Səhih”inin 2-ci cildinin 120-ci səhifəsində onu başqa “sünən”lərdə gəldiyi kimi nəql etmişdir.

2 Müslim “Səhih”inin 2-ci cildinin 122-ci səhifəsində onu vermişdir. Hədisin “فمن عرف برء” cümləsindən məqsəd budur: “Münkəri tanıyıb ona tabe olmayan hər bir şəxs onun günah və qəbahətindən çəkinərək, onu əli və dili vasitəsiylə dəyişdirməli və əgər aciz olsa, heç olmasa qəlbində ona qarşı çıxmalıdır.”

1 Səd ibn Übadə Əbu Sabit “əqəbə” beyətində iştirak edənlərdən, “Bədr” və digər müharibələrdə vuruşanlardandır. O, “xəzrəc” tayfasının və başçısı, səxavətli bir insan və ənsarın böyüyü idi. Mətndə ona işarə olunan sözlər bütün tarix kitablarında vardır. O cümlədən İbn Qüteybənin “Əl-imamətu vəs-Siyasə”, İbn Həcərin tarixi, İbn Əsirin “Kamil” və Əbu Bəkr Əhməd ibn Əbdül-Əziz Cövhərinin “Əs-səqifə” kitabına baxmaq kifayətdir.

2 Hübab ənsarın böyük şəxsiyyətlərindən və onların şücaətlilərindən idi. O, Bədr müharibəsində və başqa vuruşmalarda iştirak etmişdir. O, “xəzrəc”in başçılarından, ənsarın səxavətli və məsul şəxslərindən hesab olunurdu. Onun haqqında deyilənlər tarix və xəbərlərdə mövcuddur və nümunə kimi İbn Qüteybənin “Əl-imamətu vəs-Siyasə”, İbn Cərir Təbəraninin tarixində, İbn Əsirin “Kamil” və Əbu Bəkr Əhməd ibn Əbdül-Əziz Cövhərinin “Səqifə” kitabına və başqalarının verdiklərinə baxa bilərsiniz.

3 Onların ev və ev adamlarını yandırmaqla Əlini hədələdikləri mütəvatir və qətidir. Aşağıdakı kitablara baxmaq kifayətdir: İbn Qüteybə “Əl-imamətu vəs-Siyasə” kitabının əvvəllərində, imam Təbəri özünün məşhur tarixinin iki yerində 11-ci ilin hadisələrində, İbn Əbdürəbih Maliki “İqdül-Fərid”in 2-ci cildində “hədisi-səqifə”də, Əbu Bəkr Əhməd ibn Əbdül-Əziz Cövhəri “Səqifə” kitabında, İbn Əbil-Hədid “Nəhcül-bəlağənin şərhi”nin 1-ci cildinin 134-cü səhifəsində, Məsudi “Mürucuz-Zəhəb”də beyətdən üz döndərdikləri üçün “Bəni-Haşim”in evlərinə od vurmağı qərara alan Ürvə ibn Zübeyrin qardaşı Abdullahın işini yozduğu məqamında, Şəhristani “Nəzzamdan” “Miləl və Nihəl”də nəql edərək “nəzzamiyyə” firqəsindən söz açan yerdə və Əbu Müxnəf “Səqifə” xəbərlərinə aid etdiyi kitabda icmalla verdiklərimizin təfsirini vermişdir. Bu hadisənin şöhrəti haqda Nil şairi Hafiz İbrahimin hər yanda yayılan “Əl-öməriyyə” qəsidəsi kifayətdir:

«وَ قوْلُه لِعليّ قالها عُمَرُ اَكرَمَ بِسامعِها اَعظَمَ بِـمُلقِيها» “Ömər Əliyə dediyi sözü eşidənə hörmət, yetirənə təzim vacibdir:”

«حرقتُ دارَك لا اُبْقي عليكَ بها اِنْ لم تُبايِعْ وَ بنتُ المصطفي فيها» “–Evini yandırdım ki, orada heç kəsi sağ qoymayım; Mustafanın qızı orada olsa belə, əgər beyət etməsən.”

«ما كان غيرُ ابي حفْص بقا ئلها اَمامَ فارسِ عدنان وَ حاميها» “Bu sözü Əbu Həfsə Ömərdən başqa “ədnan” qəhrəmanları və onların hamiləri qarşısında heç kəs deyə bilməz!”

Onların İmamla rəftaları bu idi və bizim fikrimizcə, icma onun rəyi olmadan höccət sayıla bilməz. Bəs, ey münsiflər, sizin bizim qarşımıza qoyduğunuz icmaya hansı tam dəliliniz vardır? Özü də o dövrün vəziyyətinə diqqət yetirməklə!

1 “Tövbə”, 97.

1 İbn Əbil-Hədid “Nəhcül-bəlağə şərhi”nin 3-cü cildinin 107-ci səhifəsində onu vermişdir. Həqiqət axtaranların onu bilməsinə dəyər. Və İbn Əsir onu Ömərin tərcümeyi-halının axırında “Kamil”in 3-cü cildinin 24-cü səhifəsində “şura” cərəyanından əvvəl vermişdir.

1 “Əl-mərza” bölməsinin “قول المريض قدموا عني” babında, “Səhih”in 4-cı cildinin 5-ci səhifəsində.

2 “Nun” hərfinin ixtisarı ilə: “لا تَضِلّوُا” çünki “هَلُمَّ”nin ikinci cavabıdır.

3 “Elm” bölməsi, 1-ci cildin 22-ci səhifəsində və tədqiqatçıların bildiyi başqa məqamlarda.

4 2-ci cild, səh. 14.

5 1-ci cild, səh. 325.

6 İbn Əbil-Hədidin “Nəhcül-bəlağənin şərhi”nin 2-ci cildinin 20-ci səhifəsində verdiyi kimi.

1 2-ci cild, səh. 118.

2 Unudulmuş olan şey, Peyğəmbərin (s) ümməti zəlalətdən xilas etmək üçün yazmaq istədiyi vəsiyyətdən başqa bir şey deyildir. Dövrün siyasəti hədisçiləri onu unutmağa vadar etmişdir. Müfti Hənəfi (Hacı Davud Əd-dəda) “Suvər”də bu həqiqətə işarə etmişdir.

3 1-ci cild, səh. 22.

4 Əhməd “Müsnəd”in 1-ci cildinin 355-ci səhifəsində onu vermiş və başqaları da onu nəql etmişlər.

5 Buxarinin Übeydullah ibn Abdullah ibn Ütbə ibn Məsuddan, o da İbn Abbasdan gətirdiyi hədisi Müslim və başqaları da nəql etmişlər.

6 “Kənzül-Ümmal”ın 3-cü cildinin 138-ci səhifəsində verdiyi kimi.

1 “Həşr”, ayə 7.

2 “Təkvir”, ayə 22.

3 “Haqqə”, ayə 40-43.

4 İbni Əbil-Hədid, “Nəhcül-bəlağənin şərhi”, 3-cü cild, 114-cü səhifə.

1 Bu sözü deyənlər, doğrudan necə də utanmazdırlar! Əvvəla, belə bir vəziyyətdə heç o sözün yerimi idi. İkincisi, əgər Peyğəmbərin belə bir fikri olsaydı, onu “həccətül-vida”da, yüz min hacının müqabilində deyərdi. red.

2 Nə qədər gülüncdür. Bu sözü deyən heç başa düşməyib ki, bu sözün özü aşkar olaraq “nəss müqabilində ictihad”dır! Görəsən Allah və peyğəmbəri Öməri nə vaxtdan özünə müşavir, məsləhətçi seçmişdir?! Əgər məsləhət başa düşən idisə, elə Peyğəmbərin əmrinə qulaq asaydı. Həzrətin əmrindən də ağıllı məsləhət ola bilərdimi?! red.

1 Məgər Peyğəmbərin sözü hər bir halda höccət deyilmi? Elə isə Ömərin Peyğəmbərin hüzurunda bütün müsəlmanların adından məsləhət verməyinə ehtiyac vardımı?! Həmçinin, sizin “əşairə” əqidənizlə məsələyə yanaşsaq, Ömərin bu hərəkəti açıq-aşkar “nəss müqabilində ictihad”dan başqa bir şey deyildir. red.

2 “Əhzab”, ayə 36.

1 Sən –Allah sənin vasitənlə haqqı qorusun– özün yaxşı bilirsən ki, Peyğəmbərin məqsədi əhkam yazmaq olmamışdır ki, cavabında əhkamı başa düşməkdə Allahın kitabı bizə bəsdir – deyilsin. Həzrətin məqsədi elə əhkam yazmaq da olsaydı, bəlkə elə Peyğəmbərin bu göstərişi onların zəlalətdən qurtuluşuna səbəb olacaqdı. Buna görə də Quranla kifayətlənmək naminə qələm-kağıza etinasızlıq etmək əsla caiz deyildi. Hətta əgər bu yazının zəlalətdən qurtuluş tapmaqdan başqa heç bir təsiri olmasaydı da belə, Quranın hər şeyi əhatə etməsini bəhanə edib onu tərk etməməli idilər. Siz özünüz yaxşı bilirsiniz ki, ümmətin sünnətə (Peyğəmbər hədislərinə) ehtiyacı olduqca çoxdur və elə də deyildir ki, hər şeyi əhatə edən Qurandan hökm çıxarmaq hər adama müyəssər olsun. Əgər Quranın Peyğəmbərin bəyanına ehtiyacı olmasaydı, Allah ona Quranı bəyan etmək barəsində əmr buyurmazdı: “Biz Quranı sənə nazil etdik ki, onu camaata bəyan (izah) edəsən.” (“Nəhl”, 44)

1 Tarix, “sirə” və “xəbər” yazanların hamısı bu fikirdədilər ki, Əbu Bəkr və Ömər də bu orduda idilər. Onlar yekdilliklə bu mətləbi (şəksiz-şübhəsiz olaraq) öz kitablarında qeyd etmişlər. Bu barədə heç kəs ixtilaf etməmişdir. Bu barədə İbn Sədin “Təbəqat”, “Tarixi-Təbəri”, “Tarixi-İbn Əsir”, “Sirəyi-Hələbi”, “Sirəyi-Zeyni-Dəhlan” və s. kitablarına müraciət edə bilərsiniz.

Hələbi öz “Sirə”sinin 3-cü cildində yuxarıdakı “səriyyə” barəsində yazarkən lətif (duzlu) bir dastan da nəql etmişdir: “Abbasi xəlifəsi olan Mehdi Bəsrəyə daxil olarkən Əyas ibn Müaviyəni gördü (Əyasın huşyar və, zirəkliyi dillərdə zərbül-məsələ çevrilmişdi). O, elə bir cavan idi ki, əbalı-qəbalı dörd yüz nəfər alim onun ardınca hərəkət edirdi. Mehdi dedi: Tfu bu saqqallara! Görəsən onların arasında bir qoca yox idimi ki, bu cavanı qabağa veriblər? Sonra Mehdi üzünü cavana tutub soruşdu ki, sənin neçə yaşın var? Cavab verdi ki, mənim yaşım Üsamə ibn Zeydin Əbu Bəkrlə Ömərin də bu orduda olduğu zaman yaşı neçə idisə, o qədərdir. Mehdi də dedi ki, (belə olan surətdə) buyur (gəl), Allah (bu məqamı) sənin üçün mübarək etsin.” Hələbi yazır ki, o zaman onun 17 yaşı var idi.

2 Ömər Üsaməyə deyərmiş ki, Peyğəmbər dünyadan gedən zaman sən mənim əmirim (başçım) idin. Bu mətləbi bir çoxları, o cümlədən Hələbi öz “sirə”sində (və başqa hədis və xəbər yazanlar) nəql etmişlər.

3 “Ubna” Suriyanın ərazilərindən biri olub, Əsqəlan və Rəmlə arasında (Mutə yaxınlığında) yerləşir və Zeyd ibn Harisə və Cəfər ibn Əbu Talib (behiştdə iki qanadı olacaqdır) orada şəhadətə yetişmişlər.

1 Bu səriyyəni nəql edən hədisçilərdən və “sirə” yazanlardan hər biri Üsamənin əmirliyini onların tənə vurması və Peyğəmbərin çox əsəbiləşməsi və onları danlamaq üçün (o vəziyyətdə) yanlarına gəlmək məcarasını öz kitablarında qeyd etmişlər. Həmçinin, o həzrətin bu barədə buyurduğu xütbəni də zikr etmişlər. Bu barədə İbn Sədin “Təbəqat”, “Sirəyi Hələbi” və “Sirəyi-Zeyni-Dehlan” və s. kitabların “Üsamənin səriyyəsi” babına müraciət edə bilərsiniz.

2 Hələbi və Zeyni-Dehlan öz “sirə” kitablarında və İbn Cərir Təbəri “Tarix”in “11-ci hicri ilin hadisələri” babında və digər xəbər yazanlar bunu nəql etmişlər.

1 Əlbəttə, bəziləri onun 18, ya 19 və ya 20 yaşı olduğunu demişlər, amma heç kim 20-dən çox olduğunu söyləməmişdir.

2 Üsamə “Ubna”ya həmlə edib, evləri yandırdı, xurma ağaclarını kəsdi, onların torpaqlarında at çapdı, bəzilərini öldürdü, bəzilərini isə əsir tutdu. Üsamə o gün atasının qatilini öldürdü və Allahın lütfü sayəsində müsəlmanlardan bir nəfər də olsun, öldürülmədi. Üsamə həmin gün öz atasının atına minmişdi, şüarı isə “Ey ümmətin köməyi!” (Peyğəmbərin Bədr döyüşündəki şüarı) idi. Ələ keçən qənimətlərdən atlılara iki səhm, piyadalara isə bir səhm (pay) verib, özü üçün də o qədər götürdü.

1 Əgər onların dediyi kimi, itaətdən boyun qaçırma insanda zati-fitri bir qərizə olsaydı, heç vaxt Allah-təala İsanı qundaqda peyğəmbərliyə seçməzdi. Belə nümunələr həddən artıq çoxdur. Təəssüflər olsun ki, belə misalların onlara heç bir əsəri yoxdur. red.

2 “Nisa”, ayə 65.

3 “Həşr”, ayə 7.

1 İmam Əhməd “Müsnəd”in 1-ci cildinin 155-ci səhifəsində (axırlarda), Səid ibn Mənsur öz “Sünən”ində, İbn Cərir “Təhzibül-Asar”ında, Müttəqi Hindi “Kənzül-Ümmalın” 6-cı cildinin 396-cı səhifəsində bütün bunları (yuxarıda adları sayılanlardan) nəql etmiş və onu doğru hesab etmişlər.

1 Fidyə – yəni, bir şey verərək, müqabilində öz canını əsirlikdən xilas etmə.