Elektr toki va uning xarakateristikalari Doimiy tok qonunlari Reja

“
Om nazariyasini birinchi bor 
o‘q
igani
mda, u zulmatga to‘lgan xonan
i birdan yoritgan yashi
nga o‘xshad
i
”.
Omning ishlaridan mi
nnatdor bo‘lgan avlodlar un
ing qonunini va qarshilik 
birligining uning nomi bilan atashdi. Oyning orqa tomonidagi kraterlarning biriga 
Om nomi berildi. Bu krater atrofidagi nur kabi radial chiziqlari bilan mashhur, 
kattaligi esa kopernik krateridan qolishmaydi. 
Qarshili
k o‘tkazg
ichning asosiy elektr xarakteristikasi bo
‘l
ib, uning 
geometri
k o‘
lchamlari
ga bog‘l
iqdir. Jumladan qarshili
k o‘tkazg
i
ch ko‘ndalang 
kesimiga teskari mutanosibligini Om qonunidan keltirib chiqaramiz. Biron 
o‘tkazg
ich uchun 
1
1
/
R
U
I
=
bo‘ls
in. Ikkinchi huddi 
shunday o‘tkazg
ich olib, 
birinchi 
o‘tkazg
ichga parallel ulayli
k. Bunda o‘tkazg
ichlarnin
g ko‘ndalang kes
imi 
ham, tok kuchi ham ikki marta ortadi: 
1
1
/
2
2
R
U
I
=
. Bundan o‘tkazg
ichlar qarshiligi 
ko‘ndalang kes
imiga teskari mutanosibligi kelib chiqadi.
Solishtirma qarshili
k o‘tk
azgichning tabiatiga bog
‘l
iq. Turli materiallar 
uchun solishtirma qarshili
k o‘lchangan bo‘l
i
b, bunday ma’lumotlar jadvallarga 
yozilgan. Jadvalda metallar solishtirma qarshiligi kichikligi 
(o‘tkazuvchanl
ik 
koeffitsienti kattaligi) bilan ajralib turadi. Dielektriklarning solishtirma qarshiligi 
metallarnikidan deyarli 
20
10
marta katta. solishtirma qarshiligi oraliq qiymatga ega 
bo‘lgan moddalar –
yari
m o‘tkazg
ichlar deb ataladi (masalan 
–
grafit). 
Om qonunining (13.1) integral shaklidan tashqari quyidagi differensial 
shakli ham mavjud:
E
j



=
. (13.3) 
Om qonuni ketma-ket ulangan qarshiliklarni umumiy qarshiligini tajribaga 
murojat qilmasdan hisoblash imkonini beradi. ketma-
ket ulangan o‘tkazg
ichlardan 
bir xi
l tok o‘tad
i, shuni hisobga oli
b, barcha o‘tkazg
ichlar uchun Om qonunini 
yozamiz: 
.
2
2
1
1
.....
..........
,
,
n
n
IR
U
IR
U
IR
U
=
=
=
Tenglamalarni
ng chap va o‘ng tomonlar
ini mos ravi
shda qo‘sh
ib yuborsak: 


=
k
k
k
k
R
I
U
. 

---

Bundan ketma-
ket ulangan o‘tkazg
ichlarning umumiy qarshiligi ularning 
qarshiliklarining yi
g‘
indisidan iboratligi kelib chiqadi: 
n
R
R
R
R
+
+
+
=
...
2
1
. (13.4) 
Parallel ulangan o‘tkazg
ichlarning umumiy qarshiligini izlaganda, ular 
parallel ulangani uchun ulardagi kuchlanishlar tengligi yordam beradi. Natijaviy 
qarshilik uchun quyidagi ifoda olinadi: 
n
R
R
R
R
1
....
1
1
1
2
1
+
+
+
=
. (13.5) 
Bu qoi
dalar ko‘p masalalarda zanj
irning umumiy qarshiligini va umumiy tokni 
hisoblash imkoniyatini yaratadi.
Texnikada parallel ham, ketma-
ket ham bo‘lmagan u
lanishlar uchrashi 
mumkin. Bunday hollarda umumiy qarshilikni topishda quyidagi tavsiyalar 
yordam beradi: 
•
Umumiy qarshilik umumiy tokni topish maqsadida hisoblanadi, shuning 
uchun zanji
rda toklar qanday o‘t
ishini 
o‘rgan
ing; 
•
Zanjir simmetriyasi tufayli zanjirning turli nuqtalarida potensial bir xil 
bo‘lsa, ularn
i birlashtirib, shuning hisobiga zanjirni soddalashtirish mumkin. 
Bunday birlashtirish toklarni 
o‘zgart
irmasligi kerak; 
•
Zanjirdagi bi
ron o‘tkazg
i
chdan tok o‘tmasl
igi 
ma’lum bo‘
lsa, bu 
o‘tkazg
ichni zanjirdan chiqarib (uzib) tashlash mumkin, bunda toklar 
o‘zgarmayd
i.