52
çanta pillәkәnlәri enirdi. Kamil pillәkәnüstü meydançaya çatanda Cәnnәt
nәnәnin qapısı açıldı. O, Kamilә baxıb mәzәmmәtlә başını buladı:
—
Ayıb olsun sәnә, nәnәn yaşda arvadı naraһat ed irsәn, һәlә döşündәki
qırmızı ulduzdan da utanmırsan, — dedi.
Sәsә qonşular çıxdılar. Hәrә bir yandan Kamili danlamağa başladı. Kamil
özünü elә itirmişdi ki, işdәn xәbәrsiz olduğunu belә yadında n çıxarmışdı.
Axı әlinә fürsәt düşәndә Cәnnәt nәnәnin zәngini basıb qaçanlardan biri dә
elә o özü idi.
Kamil һәyәtә çıxanda üzü yaman pörtmüşdü.
Axşam mәktәbdәn qayıdanda Kamil Dürdanә il ә Gülzarı yanına çağırıb
pıçıldadı:
—Bilirsiniz, sәһәr ertә o qarı mәnim başıma nә oyun açdı, — deyә o,
Cәnnәt nәnәnin eyvanına işarә etdi.
Kamil sәһәrki әһvalatı qızlara yana -yana danışdı. Sonra Cәnnәt nәnәnin
eyvanında mәһәccәrin üstündә yatan Mәstanı göstәrib pıçıldadı:
—
İndi görün onun pişiyinin başına nә oyun açacağam.
Kamil çantasından bir fal kalbasa ilә çörәk çıxartdı; yerә sinә-sinә
eyvanın altına gәldi. Kalbasanı yuxarı qaldırıb pişiyi çağırdı. Pişik
tәnbәl-tәnbәl mәһәccәrin üstündәn qalxdı, belinin donqarını çıxarıb lәzzәtlә
gәrnәşdi, sonra kalbasanı görüb bәrkdәn miyoldadı. İçәridәn Cәnnәt nәnәnin
sәsi gәldi:
—
A tәnbәl Mәstan, nә var gәrnәşirsәn, bir gedib gәzsәnә, piyin әrisin.
Mәstan mәһәccәrin alçaq yerindәn һәyәtә atıldı. Kalbasanın iyini alıb
Kamilin ardınca getdi. Hәyәtin aşağı başında dar, qaranlıq dalanın
girәcәyindә Dürdanәgil Mәstanı araya aldılar. Pişik kalbasanı ötürә-ötürә
uşaqlara çәpәki baxırdı. Birdәn Kamil papağını Mәstanın başına keçirtdi.
Onu üç tәrәfdәn qamarlayıb cәld anbarın sınıq şüşәsindәn içәri atdılar.
Dalandar Heybәt baba sәһәrlәr anbara dәrman sәpәndә deyәrdi:
—
Uşaqlar, mәbada-mәbada buralara yaxın durasınız, içәridә yekә-yekә
siçanlar var. Elә zorbadırlar ki, һәyәtin pişiklәri onlarla bacara bilmirl әr.
53
Mәstanı anbara atan kimi Kamil çantasını pәncәrәyә dayadı. Mәstan bir
һәşir salmışdı ki, sәsi һәyәtin o başında eşidilirdi. Gülzar bir parça karton
Tapıb gәtirdi. Bir tәһәr çәrçivәnin gözünü tutdular. Bir azdan sonra
Mәstanın sәsi kәsildi. Dürdanәgil һәyәtdә pillәkәnlәrin üstündә oturub
xeyli müddәt xısınlaşdılar.
Ertәsi gün sәһәr Dürdanә ilә Gülzar һәyәtdә ipdәn һoppanırdı. Kamil
qızlara yaxınlaşıb dedi:
—
Bilirsiniz nә var, M әstan yoxa çıxıb. S әһәr ertә Heybәt baba anbarın
qapısını açanda içәri göz gәzdirdim. Yoxdu.
Gülzar dedi:
—
Bәlkә kartonu qoparıb qaçıb?
—
Yox, karton yerindәdir.
—
Elә isә gecә siçanlar onu bir tәһәr elәyib.
Gülzar tutuldu; mısmırığını sallayıb durdu. Sonra acıqlı-acıqlı Kamil ә
baxdı:
—
Bu saat get Mәstanı tap, yoxsa һamısını Cәnnәt nәnәyә xәbәr verәrәm.
Sәn demә Mәstan Gülzarın pişiyinin balası imiş.
Kamil çiyinlәrini çәkdi:
—
Mәn onu һardan tapım? — dedi.
Cәnnәt nәnә әynindә milәmil xalat eyvana çıxdı. O, һәyәtә göz gәzdirib
Mәstanı çağırdı. Sonra üzünü uşaqlara tutub soruşdu:
—
Ay mәnim göyçәk balalarım, M әstanı görәniniz yoxdur? Pişik dünәn
axşam һәyәtә çıxdı. Bu vaxta kimi qayıtmayıb. Başıbatmış һeç bilmirәm
һara çıxıb gedib?!
Bu vaxt Dürdanәnin atası işә gedirdi. Cәnnәt nәnәnin sәsini eşidib ayaq
saxladı. Qarı ilә salamlaşıb kefini soruşandan sonra uşaqlara dedi:
—
Nә durmusunuz, qoçaqlar, һәyәti bir yaxşı-yaxşı axtarın. Axşam işdәn
qayıdanda gәlib xәbәr verәrsiniz ki, Mәstanı һaradan tapdınız. — O, gedә-
gedә әlavә etdi:—Bax, yadınızdan çıxmasın һa.
54
Bir azdan Kamil çantasını götürüb mәktәbә getdi. Dürdanә ilә gGülzar isә
bütün günü һәyәt-bacanı axtardılar. Bir-bir qapıları döyüb Mәstanı
soruşdular. Heybәt babanı tapıb bir tәһәr yola gәtirdilәr ki, anbarı açsın. Bir
sözlә һәyәti, dalanı anbarı vәlәvürd etdilәr. Mәstan tapılmadı ki, tapılmadı.
Kamil mәktәbdәn gәlәn kimi Külzarkilin qapısını döyüb Mәstandan xәbәr
tutdu. Gülzar kәdәrli - kәdәrli başını buladı. Sonra D ürdanәni dә axtarıb
tapdılar. Hәr üçü һәyәtә düşdü. Yenә axtarmağa başladılar. Qaranlıq dalana
çatanda Kamil әli üzülmüş һalda dedi:
—
Heç olmazsa yazıq Mәstanın ölüsünü tapaydıq.
Gülzar qızardı. Ayağını yerә döyәclәyib çığırdı:
—
Ölüsünü? Ölüsünü dedin? Bu saat pişiyimizin balasını tap, yoxsa...
Birdәn һaradasa pişik miyoldadı. gülzarın sözü ağzında qaldı. Uşaqlar әtrafa
göz gәzdirdilәr. Heç bir şey yoxdu. Ancaq... Elәdir ki, var, pişik
miyoldayırdı. Sәs bu dәfә lap aydın eşidildi. Gülzar sevin cәk dedi:
—
Bu lap Mәstanın sәsinә oxşayır.
Onlar yenә һәyәtin canına düşdülәr. Gülzar dar dalanın girәcәyindәki dәmir
qapaqın yanında aşağı әyildi. Sәs qapaqın altından gәlirdi. Dürdanә
sevincindәn yerindәcә atılıb düşdü:
—
Odur, Mәstandır, sәsindәn tanıdım,—deyib әllәrini bir-birinә çırpdı.
Ancaq uşaqlar nә qәdәr әllәşdilәrsә, dәmir qapağı qaldıra bilmәdilәr.
Tәrslikdәn Heybәt baba da һarayasa çıxıb getmişdi. Uşaqların üçü dә
qapağın әtrafında çömәltmә oturmuşdular. Mәstan içәridә mi yoldayırdı,
Gülzar isә onun sәsinә sәs verib de yirdi:
—
Mәstan, qәşәng Mәstan, qorxma bu saat sәni çıxararıq.
Elә bu vaxt Dürdanәnin atası әlindә portfel һәyәtә girdi. Dәmir qapağın
әtrafına yığışmış uşaqları görüb soruşdu.
—
Uşaqlar, burda nә edirsiniz? — O, cavab gözlәmәdәn nәyi isә
xatırlamış kimi әlini alnına aparıb dedi: — yaxşı deyin görüm Mәstanı tapa
bildinizmi?
55
Pişik öz adını eşidib һündürdәn miyoldadı. Dürdanәnin atası qaşlarını
yuxarı dartıb әtrafa göz gәzdirdi.
Kamil әli ilә qapağa işarә edәrәk dedi:
—
Tapmağına tapmışıq, burdadır. An caq bunu qaldıra bilmirik.
Bu ara Heybәt baba da gәldi. Bütün qonşular eşiyә çıxmışdılar. Hәrә öz
eyvanından bir göstәriş verirdi. Heybәt baba elә һey soruşurdu:
— Mәn mәһәttәlәm ki, Mәstan bu quyuya һardan gәlib düşüb?! Anbardan
keçәn kanal borusu bura açılır. Anbarın da qapısı һәmişә bağlı olur. Mәstan
bura nә tәһәr gәlib çıxıb, burasını һeç başa düşmürәm.
Yaxşı ki, ona cavab verәn yoxdu. Cәnnәt nәnә dә һәyәtә enmişdi. O yenә
gülümsünürdü. Qәribә üzü vardı. Hәmişә gülümsünәrdi. Acıqlı vә ya kәdәrli
olduğunu yalnız gözlәrindәn bilmәk olardı. İndi onun gözlәri qüssәli idi.
Heybәt baba ucu qarmaqlı mәftil tapıb gәtirdi. Dürdanәnin atası mәftilin
qarmağını dәmir qapağın ortasındakı dәliyә ilişdirdi. Qapaq yavaş -yavaş bir
böyrü üstә yuxarı qalxdı. Әtrafda duranlar dәyirmi kanalizasiya quyusunun
içәrisinә boylandılar. Quyunun dibinә arıq qara bir pişik qısılmışdı.
Dürdanәnin qaşları düyü mlәndi. O, mәyus һalda dodaqlarını büzüb dedi:
—
Bu ki, Mәstan deyil.
Cәnnәt nәnә әyilib diqqәtlә içәri baxdı. Birdәn üzü kimi gözlәri dә gülәş
oldu.
—
Mәstan, Mәstan,—deyә çağırdı.
Pişik başını qaldırıb qarı ya baxdı vә ara vermәdәn mi yoldadı. Sonra o,
quyunun kәnarına atıldı. Qәribәdir. Bu yad pişik üzündәn, gözlәrindәn,
qulaqlarından eyni ilә Mәstan idi. Bәdәni isә qapqaraydı. Pırpız tüklәri dә
böyürlәrindәn saçaq - saçaq sallanırdı. Qonşu arvadlardan biri geri çәkilib
çığırdı:
—
Vay sәni, Mәstan, başın batsın, gör nә günә düşmüsәn!
Mәstan kimsәyә әһәmiyyәt vermәdәn һәyәtin ortasında şönküyüb
tüklәrini, әl -ayağını yalayırdı. Yaladıqca da daһa çox әvvәlki Mәstana
oxşayırdı.
56
Camaat dağılışandan sonra Cәnnәt nәnә eyvana çıxdı. Dürdanәgilin
dәstәsi pillәkәnin böyründә durub nә һaqda isә qızğın mübaһisә edirdilәr.
Cәnnәt nәnә uşaqların üçünü dә yanına çağırdı.
Kamil dedi:
—
Yәqin Mәstanı anbara saldı ğımızı duyub. Bizi danlayacaq. Mәn gedәn
deyilәm.
—
Gülzar ayağa qalxıb Dürdanәnin qolundan çәkdi.
—
Gәl gedәk, һeç ona görә çağırmır, — dedi.
Kamil dodağını büzdü:
—
Elә deyilsә, bәs o biri uşaqları ni yә çağırmır?
Gülzar Dürdanәnin qolundan tutub dedi:
—
Bizi elә әvvәldәn iş üstünә qoyan bәyәm sәn olmadın. — Gәl özümüz
gedәk, Cәnnәt nәn әyә olanı danışaq.
Qızlar әl-әlә verib birlikdә Cәnnәt nәnәnin yanına getdilәr. Qarı onları
taxtın üstündә oturdub qabaqlarına gilәnar mürәbbәsi qoydu, tut qurusu
tökdü, qırış-qırış olmuş әllәri ilә qızların saçlarını sığallayıb:
—
Siz nә qәşәng, ağıllı balasınız, — dedi, — Cәnnәt nәnәni yalqız
qoymadınız. Mәstanı axtarıb tapdınız.
Gülzar dostuna baxdı, dodaqaltı pıçıldadı: «De, danış!» Dürdan ә
çiyinlәrini çәkdi. Doğrusu o, Cәnnәt nәnәdәn utanırdı. Gülzar qızara-qızara
sözә başladı:
—
Cәnnәt nәnә, Mәstanı biz...
Cәnnәt nәnә onun sözünü kәsdi:
—
Bilirәm, bilirәm, qızım, siz olmasa ydınız mәndә әl-ayaq һardandı ki,
onu tapaydım... utanmayın, gilәnar mürәbbәsi yeyin, bax bu tut qurusunu
mәnә dünәn, sizin kimi ağıllı balalarımdan biri göndәrib. — Cәnnәt nәnә
stolun üstündәki alboma işarә etdi. Albomun sa ğ tәrәfindәki sәһifәyә iri bir
şәkil vurulmuşdu. Cәnnәt nәnә qırx-әlli uşağın içәrisindәn birini axtarıb
barmağını üstünә qoydu — Görürsünüz, bu ağıllı balanı görürsünüz, indi
bizim uşaq evindә mәni әvәz edir.
57
Gülzar gözünü şәkildәn çәkmәdәn soruşdu:
—
Cәnnәt nәnә, bu ki, lap uşaqdır, sizi necә әvәz edir?
Cәnnәt nәnә güldü:
— İndi uşaq deyil, qızım, bu şәkli biz i yirmi il bundan әvvәl çәkdirmişik,
— dedi. — Görürsәn ki, böyründә tarixi yazılıb. Bu, Mirvaridir, indi һәkim
işlәyir, bu, cunquşu görürsünüz, Seryoja balamdır, yaman zirәnk uşaqdı,
tәyyarәçidir, yazır bu yaxınlarda mәzuniyyәtә gәlәcәyәm. Deyir, yolumu
gәrәk elә salam ki, bir gәlib sәnә baş çәkә bilәm. — Cәnnәt nәnә sarıbәniz
oğlana baxıb gülü msünürdü.— Görürsünüz, şәkildә mısmırığını sallayıb,
indiki kimi yadımdadır. O günü özünü yaxşı aparmamışdı. Kiminlәsә
vuruşmuşdu, böyrümdә oturmağa icazә vermәdim. Ona görә açığı tutub,
mәnim qartal balam! Baxın, bu, İmrandır, yaman ötkәm uşaqdı, necә burada
görürsünüz һa, elәdir ki, var. Heç dәyişilmәyib. — O, şәkli özündәn
uzaqlaşdırıb qıyılmış gözlәrinin arasından diqqәtlә İmrana baxırdı.
Neftçidir, estakadada işlәyir. O günü şәklini qәzetә vurmuşdular. Baxdım,
şәkil mәnә tanış gәldi, dedim «ay aman, bu ki, bizim İmrandır, һeç
dәyişilmәyib». Onu lap çoxdan, beş-altı il olar görmәmişәm. Bir şәһәrdә
yaşasaq da görüşә bilmirik. Balamın başı qarışıqdır.
Dürdanәyә atası söylәmişdi ki, Cәnnәt nәnә ö mrünün qırx ilini
müәllimlikdә keçirib. Otuz il uşaq evinin müdiri olub. Müһaribә vaxtı
atadan -anadan yetim qalanlara analıq edib.
Elә gün olmazdı ki, poçtalyon ona iki-üç mәktub gәtirmәsin.
Cәnnәt nәnә barmağını sağ böyründә oturmuş oğlanın şәkli üstünә
qoydu:
— Bunu görürsünüz? — dedi. — İndi uzaq dәnizlәrdә üzәn bir gәminin
kapitanıdır. — O, albomun bir neçә sәһifәsini çevirdi. Sәһifә bo yu
vurulmuş iri şәkli göstәrdi.
Dürdanә şәkildәn gözünü çәkmәdәn dillәndi:
—
Hә, indi o һardadır?
—
Bu qış mәktubu һind okeanından — Cakarta limanından göndәrmişdi.
58
Cәnnәt nәnә yazı masasının si yirmәsini çәkdi. Bir yığın mәktub çıxarıb
stolun üstünә qoydu:
—
Baxın, bu mәktubların һamısını Çin gizdәn almışam. Görün bir
һaralarda olub! — Üzәrindә dünyanın bir çox ölkәlәrinin markaları olan
zәrflәri o, bir-bir göstәrib deyirdi:
—
Bunu Afrika saһillәrindәn yazır, bunu Qırmızı dәnizdәn keçәndә, bunu
Aralıq dәnizindәn, bunu da Kamçatkadan... Bu mәktubların һәrәsi bir
tarixdir, bir dәfә vaxtınız olanda gәlәrsiz, oxuyarıq.
Qızlar mәktubları araşdırır, diqqәtlә ünvanını nәzәrdәn keçirir, baş-başa
verib üzәrlәrindәki markalara baxırdılar. A y aman, burada elә markalar
vardı ki...
Dürdanә Gülzarla şәrikli marka albomu d üzәltmişdi. Ancaq onların
albomunda һardandı bel ә markalar! Hәyәtdә yaxşı marka albomu olan uşaq
çoxdu. Kamilin özünün elә qәribә bir albomu vardı. Dürdanәgil һәmişә onun
markalarına һәsәdlә baxardılar. Ancaq belә markaları onlar һeç xәyallarına
belә gәtirmәzdilәr. Axırda Gülzar özünü saxlaya bilmәdi, çәkinә -çәkinә:
—
Cәnnәt
nәnә,
siz
bu
markalardan
bir -ikisini
bizә
verә
bilәrsinizmi?—deyә soruşdu.
Cәnnәt nәnә gülümsündü:
—
Deyәsәn, marka һәvәskarısınız, — dedi. O, razılığını bildirәrәk әlavә
etdi: — Bu yaxşı işdir, markaları topladıq ca onların tarixini, һansı ölkәyә
aid olduqlarını, һansı һadisә ilә әlaqәdar buraxıldıqlarını öyrәnmәk çox
faydalıdır.
İndi sizә ülgüc verim, sәliqә ilә zәrflәrin üstü ndәki markaları qopardın.
Ancaq elә edin ki, zәrf korlanmasın. Cәnnәt nәnәniz bu mәktubları göz
bәbәyi kimi qoruyur. Asan deyil, ömrümün qırx ili bu uşaqların arasında
keçib! Qoymamışam ki, başlarından bir tük әskik olsun, naxoşlayanda
yasdıqlarının dibindәn ayrılmamışam. Onlar uf deyәnd ә, mәn can
demişәm...
59
İndi uzun qış gecәlәri bu mәktubları qabağıma töküb balalarımla söһbәt
edirәm. Onlar da mәni yaddan çıxarmırlar.
Qızlar zәrflәri bir-bir götürüb üzәrindәki markaları sәliqә ilә qoparırdılar.
Zәrfә bir balaca xәtәr toxunanda һәyәcanla Cәnnәt nәnәyә baxırdılar
...Birdәn qapının zәnki çalındı. Cәnnәt nәnә әlini belinә dayaq verib
çәtinliklә yumşaq stulundan qalxdı. Yavaş-yavaş dәһlizә çıxdı, qapının sәsi
gәldi, sonra onu zәrblә örtdülәr. Cәnnәt nәnә iki dәqiqә keçmәmiş otağa
qayıtdı. Axsaya-axsaya öz yerinә sarı getdi. Uzaq yoldan yorğun düşmüş
yolçular kimi özünü taxtın üstünә saldı. Qapının zәngi yenidәn çalındı.
—
Nәnә, qapını açımmı? — deyә Gülzar soruşdu.
Cәnnәt nәnә başını bula yaraq: — Yox, bala,— dedi,—yenә bilmirәm һansı
dәcәldir, zәngi çalıb qaçır, bayaq da açdım. Kimsә yoxdu.
Gülzar Dürdanәyә baxdı. Elә bil onların üstünә qaynar su tökdülәr.
Bir az sonra işlәri qurtardı. Mәktubları yenә әvvәlki kimi sәliqә ilә yığıb
siyirtmәyә qoydular. Getmәyә һazırlaşdılar. Külzar Cәnnәt nәnәnin
böyründә palazın üstündә yatmış Mәstana işarә edib dedi:
—
Nәnә, bundan sonra daһa Mәstandan nigaran olma, biz qoymarıq ki, o
bir dә itib-batsın, bir dә-..bir dә... qoymarıq ki, o dәcәllәr zәnginizi çalıb
sizi naraһat etsinlәr.
Gülzar yaman dilavәr idi, һәrdәnbir dә yersiz danışardı. Amma bu d әfә
dediklәri Dürdan әnin lap ürәyindәn oldu.
Cәnnәt nәnәnin dodaqlarının kәnarındakı qırışlar artdı, gözlәri dә güldü.
Hәmişә gülәş görünәn dodaqları is ә aralandı: — Siz mәnim ağıllı
balalarımsınız, — dedi.
60
Babayeva Әlәviyyә Hәnifә qızı
SÜSƏN
SÜNBÜLƏ
Redaktoru H. Hәsәnzadә
Rәssamı R. Babayev
Badii redaktoru Y. Ağayev
Texniki redaktoru R. Әhmədov
Korrektorları S. Həbibzadə, T. Çəfərova
Yığılmağa verilmiş 18/Vl-1968-ci il. Çapa imzalanmış 3/1X-1968-ci il.
Kağız formatı 60x90 Çap v. 3,125. Uçot. nәşr. v. 3,2. FQ 16184, Sifariş № 208.
Tirajı 20000. Qiymәti 12 qәp.
Azәrbaycan SSR Nazirlәr Soveti yanında Mәtbuat Komitәsi ,
“Gәnclik” nәşriyyatı. Bakı, Hüsü Hacıyev küçәsi. 4.
“Qızıl Şәrq” mәtbәәsi,
Bakı,
H
әzi Aslanov küçәsi, 80.
61
MÜNDƏRİCAT
Süsәn, Sünbülә ………………………………..3
Seһrli pillәlәr …………………………………6
Sәn Lalәyә oxşama ………………………….15
Günaһ Mәstanda imiş! …………….............19
Ayran …………………………………………21
Tәzә il ………………………………………..31
Nәnә can, nağıl de …………………………..40
Dalaşqan Hәsәn ……………………………..44
Gülaranın ad günü …………………………..54
Mәnim müәllimim …………………………..58
Böyürtkәn mürәbbәsi ……………………….63
Lәtifәnin pencәyi ……………………………66
Gülaçarın gәlinciyi ………………………….71
Çörәk әһvalatı ……………………………….76
Tәk ağac ……………………………………...84
Cәnnәt nәnә …………………………………..85
Dostları ilə paylaş: |