Əliçilik və

Azərbaycan şiəliyi (əliçilik)  

 

 

 

 

 

 

 

 

fars şiəliyi (məcusi şiəliyi)  

459

canlandı, və  əbülfəzl elçibəy prezidentliyi dövründə (1992-93) 

milliləşməsi yönündə möhüm addımlar atıldı; quvvədə olan 

anayasaya uyqun olaraq Azərbaycan dilinin dövlət orqanlarında 

işlədilməsi təmin edildi; 1992-ci ilin dekabr`ın 22sində milli məclis 

«dövlət dili haqda qanun» qəbul edərək, dövlət dilinin «türk dili» 

olması məsələsində tarixi ədalətin yerini tapmasını təmin etdi; təhsil 

sisteminin milliləşməsinə başlandı; kril əvəzində qəbul edilmiş latin 

qrafikası iylə yeni dərs kitabları çap edildi; türk yer adlarının 

bərpası işi sürətləndi; milli məclis ruslaşdırılmış soyad sonluqlarının 

(ov, yev) kimi dəyişdirilməsinin asanlaşdırılması qaydaları haqda 

qərar verdi. Ancaq bu sürəc uzun çəkmədi, bir ildən sonra milli 

hakimiyət devrildi. Bu sürcdə əliyevlərin iş başına gəlməsiylə sürəti 

böyük ölçüdə alındı.

 

Güneydə isə  məşrutə inqilabından sonra xiyabani hərəkətində 

yarımçılıq qalan türk dilinin bənimsəmələri pişəvəri dövründə 

təkmilləşməyə başlandı (günəş ili1324-1325; m 1945-1946) və türk 

dili dövlət dili elam oldu, bu mərhlədə bir il geçmədən faşisti bir 

hərəkətlə dayandırıldı, türkçülüyün yeni mərhləsi islam inqilabından 

(1979) sonra başlanmışdı. Ana dilində onlarca qəzet-dərgi çıxdı, 

milli həyatın problemləri üzərinə yüzlərlə  məqalə yazıldı. Milli 

tariximiz umumtürk tarixinin bir bölümü olaraq ələ alındı, fars 

ırqçılığına qarşı ideoloji-mədəni mübarizə cibhəsi açıldı. Onminlərlə 

insanin istadiyomlarda və başqa yığınaq yerlərində «haray, haray, 

mən türkəm!» Şuarıyla hayqırmağa başladı.

 

-Türkçülüyün amacı və türkçülərin görəvi

 

türkçülük bir siyasi hizb və quruluş deyil, türkçülük kültürəl 

amaclar doğrultusunda hərəkət etməlidir, türkçülər türkçülük 

doğrultusunda yalnız kültürəl konularda hərəkət etməyi hədəfində 

qoymalıdır, əlbətdə bir türkçü, türkçülük məfkurəsinə inandığı halda 

dini inancıda olabilir, solçuluq və ya sağçılıq məfkurəsinə inanabilir 

və ya təriqət, təsəvvüf və ya hər ayrı bir yola və ülküyə inanabilir və 

onların doğrultusunda hərəkət edəbilir və o ülkülər üçün fədakarlıq 

---

Azərbaycan şiəliyi (əliçilik)  

 

 

 

 

 

 

 

 

fars şiəliyi (məcusi şiəliyi)  

460

edəbilr, yalnız bunları qarışdır-mamaq lazimdir, bir türkçü hər yolda 

gedirsə getsin onun amacında türk kültürünün yüksəldilməsi göz 

önundə olmalıdır, və öz inancının yayılmasını türk dilində yaymalı 

və bu kültürün ilkələrini obiri inanclarla bağdaşdırmalı və birbirinə 

uyqunlaşdırmalıdır.

 

-Bu soru mətrəh olabilir bəzən iki məfkurə birbirinə qarşıt olabilir, o 

halda türkçü, nə etməlidir, Məsələn Bəzi internasiyunalist qruplar 

bütün dillərin  əleyhinə olmuşdular, bu hallarda bir türkçü daha 

dərinlərə getməli, beyləki bəzən bucür qruplar bir kültür və dilin 

tərəfdarlığından söz etməsələrdə  əslində onlar dolayısız olaraq bir 

kültür və ya bir güclü kəsimin hakim olduğunu amaclayırlar, 

Məsələn farsçılar bəzən deyirlər dil yalnız bağlantı qurmaq üçündür 

və biz gərək heç dildən tərəfdarlıq etməyək, əslində onlar özgə dildə 

olan  şəxslər və özəlliklə  fəalları pasiv və etgisiz hala gətirməyi 

amaclayırlar, çünki onlar bilirlər indilikdə fars dili hakimdir və 

obirilər pasivləşdikcə farsçı  kəsim güclənir, bunlara tay ruslarda 

beylə amaclar doğrultusunda hərəkət edirdilər, və yenədə beylə 

qruplar böyük miqyasda anglosakson kültürünü və dilini 

yaymaqdadılar, o üzdən türkçülərdə beylə axımlara diqqət 

etməlidilər və  ən azından beylə durumlarda orta yollar taparaq 

müxtəlif kültür və dilləri və onların yanında türk kültür və dilinin 

yaymağa çalışmalıdılar.

 

Türkçülərin hədəfləri türk dili və kültürünü daima çağdaş səvəyədə 

gəlişdirməkdir, Məsələn vəqti füzuli 15inci yüzildə bütün Şairlərin 

əruz vəznində ortamı əllərinə alaraq toz salırdı, eyliyə bildi türkcədə 

də gözəl şeirlər desin, füzuli deyirdi:

 

ol səbəbdən fars ləfziylə çoxdur nəzəm kim. Nəzm nazik türk 

ləfziylə düşvar olur.

 

Məndə tofiq olsa bu düşvarı asan elərəm. No bahara olğac tikandan 

bərg-i gül izhar olur.

 

Fəzüli gərçəkdən türk dilində  əruz qafiyəsiylə  şeir deməyi böyük 

ölçüdə  gəlişdirdi və bundan dolayı çoxlu Şairlər o biri dillərdə 

---

Azərbaycan şiəliyi (əliçilik)  

 

 

 

 

 

 

 

 

fars şiəliyi (məcusi şiəliyi)  

461

olduğu üçün türk dilindədə şeir deməyə başladılar və bu dilin o biri 

dillərin qarşısında dik və başı uca durmasına səbəb oldu, bu işlər o 

dönəm Türkçülüyün simgəsi kimi tanınabilir, yenə də əli ağa vahid 

geçən yüzildə türkcə şeirdə 14lük hica vəznini, ərəbcə əruz vəzniylə 

bağdaşdıraraq yeni şeirlər vucuda gətirdi, və  səbəb oldu əruz 

vəznində, daha axıcı və gözəl şeirlər türkcədə deyilməyə başlansın 

və  gərçəkdən  şeir deməkdə bu işdə türkcülük demək olar. Musiqi 

aləmindədə özəlliklə üzeyir hacıbəyli; qaraqarayev və baba 

mirzayef kimilər beylə bir türkçülüyə  əl atdılar və türk musiqisini 

böyük ölçüdə inkişafa doğru apardılar. 

 

Türkçülük üçün Gündəmdə olan görəvlər

 

1-türk milləti, türk dili, türk ədəbiyatı, türk kültürü və ona tay 

anlayışların bərpa edilməsi; 

 

2-doğru düzgün, inandırıcı tarix şuurunun formalaşdırılması; 

 

3-təhsil sisteminin qüzeydə milliləşəməsi və çağdaşlaşması; və 

güneydə qurulması; 

 

4- türkçülük, din kitablarının və xütbələrlə vəəzlərin türkcə olması 

deməkdir (göyalp). Dini kitablarımız və dini araşdırmalarımız, 

ilahılər türkcə olmalıdır çünki bu işlərin amacı türk ulusunun 

bilgilənməsi və yüksəlişidir,  əlbətdə ki onun yanında ayrı dilləri 

öyrənmək və o dillərdə araşdırma yapmaq və ya eyitim də olmağı 

sakıncalı olmamalıdır. 

 

5-milli dildə təmizlik və dilin inkişafı; 

 

6-əski ideoloji-siyasi irs`in (həsn zərdabi,  əhməd ağa oğlu,  əli 

hüsenzadə, əli mərdan topçubaşı, rəsulzadə, mirzəbala məmmdzadə 

və.. Bənzəri ) mənimsənilməsi; 

 

7-milli birlik fikrinin (yerliçilik və tayfaçılığın alternativi) 

formalaşdırılması; 

 

8-adların və soyadların milliləşməsi; 

 

9-Azərbaycan coğrafiyası xaricində ki soydaşlarla  əlaqələrin 

gücləndirilməsi; 

 

10-türk dünyasının birliyi şuuru və sairə. 

 

 

---