Elm və SƏNƏt məCLİSİ 11-20
Yüklə 8,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
58 cə də müəyyən cinayət işlədənlər çox zaman qul edilir, ev, çöl və sənət işlərini aparırdılar. Əsas savaş silahları qılınc, nizə (mızraq) və ox-yay idi. Ox ucları dəmir, sümük, bəzən də tunc- dan düzəldilirdi. Düşməni ölümcül yaralamaq məqsədi ilə hər tərəfində bir neçə çıxıntısı olan pilləvari ox ucları da işlədilirdi. Oxun ucuna deşikləri olan sümük kürələr bərkidilən xüsusi oxlardan da istifadə edirdilər. Bu oxlar uçuşda qorxunc səs çıxarırdı (bu, yəqin ki, müəyyən işarə vermək üçün də yarayır- dı). Hunlar zireh - paltar da (dəridən?) geyinirdilər. 20 Onlar dö- yüş zonalarında çaylar üzərində körpü salmaq, bərələr düzəlt- mək kimi bütün vasitələdən istifadə edirdilər. Əlbəttə ki, hunla- rın at üstündə həyat keçirmələri, gözəl süvari olmaları savaşda mühüm rol oynayırdı. 21 Çinlilər savaş arabalarından istifadə edirdilər, oxu bu arabadakı döyüşçü atırdı. Sonra çinlilər hun döyüş sistemindən faydalanmağa çalışaraq, süvari dəstələri dü- zəltməyə başladılar. Çin süvarilərinin daha yığcam paltar gey- məyə keçmələri, o cümlədən şalvar geyinməsi də hunların bir- başa təsiri nəticəsində baş verdi. Toxuma kəmər əvəzinə dəri kəmərdən istifadə məsələsində də hunların birinci olduğu gü- man edilir. Hunlar papaqlarına xüsusi bəzəkli lələk taxırdılar. Hunların bir sıra döyüş taktikaları vardı. Onlar kiçik dəstələrlə guya düşməndən qorxub geri çəkilir (arxaya dönüb ox ata-ata), düşməni aldadır və yorur, sonra əsas qüvvələri ilə onlara zərbə endirirdilər. Hunlarda nəsillərin davamı və mülkiyyətinin qorunması ilə izah olunan “levirat” – atanın ölümündən sonra böyük oğu- lun ögey ana ilə evlənməsi, bir qardaşın ölümündən sonra isə onun dul arvadının digər qardaşa keçməsi adəti hökm sürürdü. Bu, bir sıra hallarda daxili çəkişmələrə, vətəndaş savaşına da gətirib çıxarırdı. Hunlar 24 qəbilədən ibarət idi, hər qəbilənin başında öz 20 Yenə orada, səh. 130 21 Hunlar ve Tanrının Kırbacı Attila. Hazırlayan Gyula Nemeth.YKY, İstanbul, 1996. səh. 242-246 59 ağsaqqalları dururdu. Bütün idarəetmə sol və sağ qanadlara ay- rılırdı, sol birinci hesab olunurdu (Avropa hunlarında isə sağ birinci idi). Bütün xalqın ildə üç dəfə 22 toplanan “Milli Məcli- si” və ya Ağsaqqallar Şurası vardı; bu toplantılarda dövlət işləri müzakirə olunur, əyləncəli yarışlar keçirilir, göyə (Tanrıya) qurban kəsilirdi 23 Fövqəladə hallarda (məsələn, dövlət başçısı- çanyu təyin etməli olanda) Milli Məclis növbədənkənar da top- lana bilərdi. Dövlət məmurluğu məşhur nəsillərdən olmaqla nə- sildən-nəsilə keçirdi. Çanyu öz hakimiyyətinin kiçik qardaşına, böyük oğluna və digər ailə üzvünə keçməsini vəsiyyət edər, Milli Məclis bunu təsdiq edərdi. Lakin çanyu gücləndikcə, Mil- li Məclisin məsləhətləri ilə çanyunun iradəsi bir-biri ilə toqquş- mağa başlayırdı; bu halda çox zaman çanyu deyən olurdu. Mao-Dun hakimiyyət uğrunda davada atasını, analığını və ki- çik qardaşını məhv etməklə kifayətlənməmiş, ona qarşı çıxan ağsaqqalları da öldürtmüşdü. 24 Mao-Dunun həyatı və qəhrə- manlığı Çin qaynaqlarında çox maraqlı verilmişdir, gerçəkliklə gözəl əfsanəvi hekayələr bir-birinin içindədir; biz bunların üzə- rində dayanmırıq. Mao-Dundan sonra Mao-Dunun oğlu Laoşan çanyu olarkən (m.ö. 174-160, 161?-Qumilev)) hunların gücü artmaqda davam etmişdi. O, güclü düşmən – Yuecilər üzərində tam qələbə çalmış, onların hökmdarını öldürüb kəllə çanağından piyalə düzəltmişdi (son- ralar türk xaqanı Bumın da juan-juanların hökmdarının kəllə çanağını piyaləyə çevirmişdi). Laoşan Çin üzərində siyasi üs- tünlük qazanmışdı. Çinli məsləhətçisi Yue ona Çin idarəetmə təcrübəsindən faydalanmağı, eyni zamanda da, Çin təsirinə 22 ya iki dəfə; – Лев Гумилев. История народа Хунну. Издательство Люкс, Москва, 2004. стр. 90 23 Hunlar ve Tanrının Kırbacı Attila. Hazırlayan Gyula Nemeth.YKY, İstanbul, 1996. səh. 242-246 24 Yenə orada, səh. 245-247 60 düşməmək üçün Çin parçaları, Çin ərzaqı yerinə hunların öz is- tehsalına, öz mallarına üstünlük verməsini məsləhət görmüşdü (və bu mümkün olmamışdı, Çin malları xoş və keyfiyyətli idi). Laoşan dövründə əhali siyahiyə alınmış, hət kəsin mül- kiyyəti, o cümlədən ona məxsus olan heyvanlar hesaba alınmış və vergi sistemi tətbiq olunmuşdu. Həm inzibati-iqtisadi, həm diplomatik baxımdan yazı tətbiq olunmağa başlanılmış, çanyu və ən azı onun yaxın ətrafı oxuyub-yazmağı öyrənmiş, çanyu özü Çin sarayı ilə lövhəciklər üzərində yazışmalar aparmışdı. 25 Hunlar Qansu vilayətini öz əllərində saxlamaqla Şimali Çindən Tarım hövzəsinə, oradan da Mərkəzi Asiyaya və İrana gedən İpək yoluna nəzarət edirdilər. Tarım hövzəsi onların oturaq həyat keçirdikləri və şəhər həyatına qədəm qoyduqları yer idi. Mao-Dunun nəvəsi də (Qyunçen və ya Cün-cen) uzun sürən hakimiyyəti dövründə (m.ö. 160-126) hun dövlətinin gü- cünü mühafizə edə bilmiş, Çin ilə gah dost, hah düşmən siyasə- tini davam etdirmiş, sərbəst ticarət uğrunda savaşmış və diplo- 25 История Сибири. Том первый. Древняя Сибирь. “Наука”, Ленинград, 1968. стр. 247 Yüklə 8,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|