Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №5(79) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №5 (79)
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
53 qoyduğu vəzifələrin yerinə yetirilməsi bütün kənd təsərrüfat istehsalının əsası olan taxıl təsərrüfatının daha da inkişaf etdirilməsini tələb edir. Kənd təsərrüfatının bütün başqa sahələrinin yüksəlişi, əhalinin və bütün xalq təsərrüfatının getdikcə artan tələbatının təmin edilməsi taxıl təsərrüfatının müvəffəqiyyətlə inkişaf etdirilməsindən asılıdır. Muxtar respublika rəhbərliyinin taxılçılığa mühüm əhəmiyyətli sahə kimi yanaşması nəticəsində bu sahədə yüksək artıma nail olunmuşdur. Tədqiqat nəticəsində aydın olmuşdur ki, 1991-ci ildə 26,6 min ton, 1993-cü ildə 20,0 min ton, 1995-ci ildə 23,6 min ton taxıl yığılmışdır (13, s.41). Özəlləşmə nəticəsində taxılçılıqda mühüm uğurlar əldə edilmişdir. Taxılçılıq sahəsində muxtar respublikada 1995-ci ildən dönüş yaranmışdır. 1997-ci ildə 1996-cı illə müqayisədə taxıl istehsalı 91,6 faiz artıq olmuşdur (11, s.17). Muxtar respublikada 1996-cı ildən başlayaraq kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalında 1991-ci ildən davam edən tənəzzüllə son qoyulmuş və ildən-ilə artım əldə edilmişdir. Aparılan islahatların həyata keçirilməsi nəticəsində muxtar respublikada 1990-cı ilə nisbətən 1998-ci ildə taxıl istehsalı 72% olmuşdur. Eyni zamanda taxılçılıq təsərrüfatında ümumi məhsul istehsalı və məhsuldarlıq yüksəlmişdir. 1993-cü ilə nisbətən taxıl istehsalı 2,76 dəfə artmışdır (6, s.63). Həyata keçirilən aqrar islahatlar nəticəsində muxtar respublikada 1995-ci ildə kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalının həcmi 117 mlrd. manat olduğu halda, 2000-ci ildə kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalının həcmi 269 mlrd. manat olmuşdur. 2000-ci ildə Naxçıvan MR-də bütöv təsərrüfat kateqoriyaları üzrə 54428 min ton (1999-cu ildəkindən 13 ton, yaxud 26,5% çox) taxıl istehsal edilmişdir (12, s.121-122). Müstəqillik illərində muxtar respublikanın taxılçılq təsərrrüfatında və istehsalında da dəyişikliklər olmuşdur. Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin dediyi kimi “Son illər taxıl istehsalında da əsaslı dəyişikliklər baş vermişdir. Dənli bitkilərin sort tərkibi tamamilə təzələnmiş respublikanın şəraiti üçün yararlı olan yeni, daha məhsuldar sortlar əkilməyə başlamış, əkin sahələrinin strukturu, dənli bitkilərin əkilib becərilməsi texnologiyası yaxşılaşdırılmışdır” (2, s.42-43). Muxtar respublikada islahatların uğurla həyata keçirilməsi nəticəsində taxılçılıq təsərrüfatına ciddi fikir verilmiş, aqrotexniki tədbirlərə əsaslanan intensiv metodlarla onun əkin sahəsi və məhsuldarlığı ildən ilə artırılmışdır. Belə ki, 2000-ci ilə nisbətən 2005-ci ildə taxıl əkin sahəsi 59,3 faiz, məhsul istehsalı 71,3 faiz artmışdır. Ümumiyyətlə, muxtar respublikada 1995-ci ildə 23,6 min ton, 2000-ci ildə 54,4 min ton, 2005-ci ildə 93,2 min ton, 2009-cu ildə 94,7 min ton taxıl yığılmışdır. 2010-cu ildə isə taxıl zəmilərindən 96 min ton məhsul toplanmışdır ki, bu da 2009-cu illə müqayisədə 1,4 faiz çoxdur. 1988-ci illə müqayisədə taxıl istehsalının həcmi 2010-cu ildə 67 min ton artmışdır (4, s.120). Muxtar respublikada məhsul istehsalını artırmaq, əhalini keyfiyyətli və təhlükəsiz ərzaqla təmin etmək məqsədilə 2008-ci il sentyabrın 17-də qəbul olunmuş “2008-2015-ci illərdə Naxçıvan Muxtar Respublikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramı” muxtar respublikada kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalının artırılması sahəsində yeni istiqamətlər müəyyənləşdirilmişdir. Kənd təsərrüfatının inkişafında taxıl anbarlarının, elevatorların inşası da mühüm yer tutur. Bu zərurət nəzərə alınaraq. 2009-cu ildə 18 min ton taxıl uzun müddətə, 20 min ton taxıl isə qısa müddət saxlamaq gücünə malik Naxçıvan Muxtar Respublikası Taxıl Ehtiyyatı Anbarı yaradılmışdır. Anbar kompleksi bir tərəfdən məhsul istehsalçılarının taxıl tədarükü zamanı rastlaşdıqları problemləri aradan qaldırırsa, digər tərəfdən muxtar respublikada taxıl ehtiyatlarının yaradılmasında müstəsna rol oynayır. Ümumiyyətlə, Naxçıvan MR taxıl təsərrüfatlarında bütün mövcud ehtiyyat mənbələrindən hərtərəfli istifadə edilməsi, muxtar respublikada taxıl istehsalının artırılması sahəsində Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali məclisinin və Naxçıvan hökumətinin qarşıya qoyduğu vəzifələrin müvəffəqiyyətlə yerinə yetirilməsini təmin edir. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri Naxçıvan MR-in 85 illiyinə həsr edilmiş təntənəli mərasimdə demişdir: “Əgər ümummilli liderimizin ötən əsrin 70-ci illərində geridə qalmış aqrar Azərbaycan Respublikasını müttəfiq respublikalar içərisində lider respublikaya çevirdisə, bu gün bu siyasi kursun davamçısı hörmətli İlham Əliyev Azərbaycanı lider dövlətə çevirdi. Göstərilən 54 diqqət və qayğının nəticəsidir ki, ötən beş il ərzində muxtar respublikada ümumi daxili məhsul (ÜDM) istehsalının həcmi 3,5 dəfədən çox artaraq 232 milyon manatdan 796 milyon manata çatmışdır” (1, 15 avqust 2009). Təhlil və araşdırmalardan məlum olur ki, muxtar respublikada aqrar sahədə əldə olunan dinamik inkişaf ümummilli lider Heydər Əliyevin uzaqgörən siyasəti nəticəsində mümkün olmuşdur. Əlverişli iqlim şəraitinin, bərəkətli münbüt torpaqların olması, üstəlik də taxılçılıq sahəsinin inkişafına hərtərəfli dövlət qayğısının göstərilməsi kənd təsərrüfatının inkişafına, muxtar respublikanın torpaq potensialından səmərəli istifadəyə imkan yaratmışdır. Görülən tədbirlər nəticəsində muxtar respublikada kənd təsərrüfatının ümumi məhsulunun strukturunda ciddi dəyişikliklər baş vermişdir. Aparılan islahatlar kənd təsərrüfatı istehsalı sahəsində potensialın səmərəli şəkildə reallaşdırılmasına imkan yaratmışdır. Hər bir rayonun spesifik xüsusiyyətlərinə uyğun kənd təsərrüfatı strukturunun formalaşdırılmasına başlanmışdır. Bu, özünü sonrakı illərdə kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalı strukturunda da göstərmişdir. Əvvəlki illərdə olduğu kimi, 2011-ci ildə də taxılçılıq əsas əkinçilik sahəsi kimi muxtar respublika rəhbərliyinin diqqət mərkəzində saxlanılmışdır. Məhsuldarlığın artırılmasında üzvü və mineral gübrələrdən səmərəli istifadənin də rolu böyük olmuşdur. 2011-ci ildə güzəştli şərtlərlə buğda istehsalçılarına 3721 ton azot və 108 ton fosfor gübrəsi verilmişdir (16, s.76). Muxtar respublikada hər il olduğu kimi, 2011-ci ildə də strateji əhəmiyyəti nəzərə alınaraq taxılçılıq üstün mövqeyə çıxarılmış, 2010-cu illə müqayisədə 797 hektar çox, yəni 34 min 751 hektar sahədə taxıl əkini aparılmışdır ki, bunun da 25 min 856 hektarı buğda, 8 min 895 hektarı isə arpa olmuşdur. 2011-ci ildə muxtar respublikanın taxıl zəmilərindən 101 min ton məhsul toplanmışdır (7, s.7). Muxtar respublikada taxılçılıq təsərrüfatına mühüm əhəmiyyətli sahə kimi yanaşılması nəticəsində bu sahədə yüksək artım meyillərinə nail olunmuşdur. Ən əsası 2012-ci ildə 34 min 965 hektar sahədən 101 min 848 ton taxıl götürülmüşdür (8, s.7). Taxılçılıqda yüksək məhsul götürülməsinin ən əsası odur ki, təbii ehtiyat sayılan torpaqların məhdud olması nəzərə alınaraq əkinçilik müasir aqrokimyəvi və aqrotexniki tədbirlərə əsaslanan intensiv metodlarla, yəni məhsuldarlığın yüksəldilməsi yolu ilə inkişaf etdirilir. Bunun nəticəsində 1996-cı ilə nisbətən 2012-ci ildə taxıl istehsalı 4,6 dəfə artmışdır. Qeyd etmək olar ki, 2012-ci ilin məhsulu üçün muxtar respublikada 60 min 118 hektar sahədə əkin aparılmışdır. Bu da 1996-cı ilin məhsulu üçün əkilmiş sahədən 2,3 dəfə çoxdur (15, s.10). Muxtar respublikanın kənd təsərrüfatında taxılçılıq 2013-cü ildə də üstünlük mövqeyi ilə seçilmişdir. 35 min 324 hektar sahədə taxıl əkilmişdir ki, bunun da 25 min 869 hektarını buğda təşkil etmişdir. Əvvəlki dövrə nisbətən taxıl əkin sahəsinin həcmi 359 hektar artırılmışdır. Taxıl zəmilərindən 102 min 960 ton məhsul toplanılmışdır ki, bu da 2012-ci illə müqayisədə 1112 ton çoxdur. Taxıl istehsalının artımı ilə yanaşı, taxıl ehtiyatlarının yaradılması imkanları da yaxşılaşdırılmış, ümumi tutumu 9 min ton olan üç yeni bunker istifadəyə verilmişdir. Bununla da, Naxçıvan Muxtar Respublikasında taxılı uzun müddətə saxlamağa imkan verən anbarın həcmi 18 min tondan 27 min tona çatdırılmışdır (9, s.8). 2013-cü ildə muxtar respublika son 3 il ərzində istehsal olunan buğdanın hər kiloqramını orta hesabla 33 qəpikdən mərkəzləşdirilmiş qaydada satın alınması məhsul istehsalçılarının taxıl istehsalına və onun vaxtında itkisiz yığılmasına marağını daha da artirmişdir. 2014-cü ilin məhsulu üçün muxtar respublikada 60 min 829 hektar sahədə əkin aparılmışdır ki, bu da 2013-cü ilin məhsulu üçün əkilmiş sahədən 702 hektar çoxdur. Cəmi əkin sahələri, hektarla Muxtar respublikada məhsuldar və keyfiyyətli toxum növləri istehsalının stimullaşdırılması məqsədilə toxumçuluq təsərrüfatlarının maddi-texniki bazası möhkəmləndirilmiş, Naxçıvan şəhərində toxumçuluq təsərrüfatı üçün yeni kompleksin inşası davam etdirilmişdir. Muxtar respublikanın əsas toxumçuluq bazası olacaq bu kompleksdə taxılla yanaşı, digər bitki toxumlarının satışının da həyata keçirilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Hazırda muxtar respublikada 6 toxumçuluq təsərrüfatı fəaliyyət göstərir. 2014-cü ildə taxılçılıq əsas əkinçilik sahəsi kimi diqqət mərkəzində saxlanılmışdır. 2014-cü ilin məhsulu üçün 35749,7 hektar sahədə taxıl əkilmişdir ki, bunun da 26274,1 hektarını buğda, Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|