Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №5(79) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №5 (79)
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
73 əmələ gətirirdilər. Keçələrdən daha çox istilik yaratmaq məqsədilə istifadə edirdilər. Keçələr yayda sərinlik, qışda isə istilik yaratmaq məqsədilə istifadə olunurdu. “Naxçıvan xalçaçılıq məktəbində toxunan “Palaz”, “Kilim”, “Zili” xovsuz xalçalarını bəzəyən dolanbac, düz xətt, romb, qarmaqlı və başqa həndəsi formalı elementlər “kilimgülü”, ağac, əfsanəvi quş və heyvan motivləri fərdi təsvir üslubları ilə seçilirlər. Bu naxışlar bütövlükdə əbədiyyatla bağlı hisslər, duyğular dünyasının xalılar üzərində bədii inikasıdır”(4,s-38). “Ekspozisiyada nümayiş etdirilən “Dəvələr” adlı Şəddə də çox maraqlıdır. Üzərində dəvə karvanı, qabaqda isə sarvan təsvir olunubdur. Dəvə bolluq, bərəkət rəmzi sayılırdı.”(1,s-72) Dəvə karvanı isə əbədi dövr edən həyatın göstəricisi idi. Bundan əlavə dəvə karvanları Naxçıvanın qədimdən böyük ipək yolu üzərində yerləşdiyini və qədim ticarət şəhəri olduğunun göstəricisi idi. Beləki, qədimdən burdan alınan xalçalar hal-hazırda Avropanın bir çox muzeyini bəzəyir. “Muzeyin ekspozisiyası bir çox xalça məmulatları ilə də zənginləşib. Məlumdur ki, Azərbaycan xalçaçılıq tarixinin kökləri lap qədimlərə gedib çıxır. Əldə edilən xalçalar içərisində Naxçıvan zonasına məxsus olan XIX əsr məfrəci xüsusi maraq doğurur. Xalçaçılığın bu növü yataq ləvazimatları yığmaq üçün istifadə olunur”(3,s-48). Bu toxumanın bütün perimetri boyunca üç enli haşiyə gedir. Haşiyələr bir-birindən müxtəlif xarakterli kiçik həndəsi ornamentlər salınmış dörd ensiz zolaqla ayrılır. Məfrəcin üzərində müxtəlif rəngdə kiçik romblar təsvirlənib. Mərkəzi hissədə enli bir haşiyə keçir. Haşiyədə təsvirləri bərabər olmayan altıbucaqlar toxunub. Bu altıbucaqlar hər bucağın ortasından zolaqla bir-birinə birləşdirilib, aralarında isə pilləli yarımromblar salınıb. Ümumiyyətlə çox gözəl tapılmış bu elementlər, habelə bütün kompozisiya əsl xalq sənətkarı- rəssam, xalça ustası tərəfindən yüksək zövqlə düşünülüb icra olunmuşdur. Əldə edilən nümunələr içərisində namaz vaxtı istifadə olunan kiçik xalça “Canamaz” da diqqəti cəlb edir. XX əsrdə hazırlanmış, pambıqdan toxunmuş bu parça basma üsulu ilə bəzədilmişdir. Xalçadakı stilizə olunmuş güllər, yarpaqlar və saplaqlar çox gözəl tərzdə bir-birini tamamlayıb vahid ritm yaradır. Bu ornamentlər “Canamaz”ı təkcə bəzəmir, həm də kompozisiya baxımından onun formasını tamamlayır. “Naxışsız xalçanı təsvir etmək mümkün deyil. Xalçalardakı hər bir naxışlar bir məzmunu, bir fikri tamamlayır. Azərbaycan xalçaçılıq sənətinin rəng və naxışları müxtəlif olduğu kimi, mövzular da zəngin və çoxmənalıdır. Xalçalar Azərbaycan xalqının tarixinin, mədəniyyətinin öyrənilməsi sahəsində əvəzolunmaz mənbədir” (2, s.58). XVIII əsrə aid Şərur rayon Aşağı Aralıq kəndində toxunmuş “Ələmli” xalçasındakı naxışlar öz gözəlliyi ilə diqqəti cəlb edir. Xalçanın sağında və solunda Dünya ağacı verilmiş, yuxarı hissəsində isə şiəliyi bildirən qara ələmlər toxunmuşdur. Xalçadakı Dünya ağacı türkdilli xalqlarda mifoloji inamlar sistemində verilmişdir. Yəni Dünya ağacı ilkin hakimiyyətin, sonralar dövlətin özünü hiss etdirməsi, eninə, uzununa böyüməsi və inkişafı ilə bağlıdır. Deməli, türkdilli xalqlar göyə, yüksəkliyə, kainata tapınmış, eninə ətraf mühitə, təbiətə inam oğuzlarda başlıca rol oynamışdı. Xalçalarda insan portretini yaratmaq, onu incə naxışlarla işləmək, xalçaçı qadınlarımızın məharətindən xəbər verir. Bu baxımdan “Abbas Mirzə” adlı sujetli xalça muzeyin ən dəyərli xalçalarındandır. XVIII-XIX əsrlərə aid olan bu xalçanın Naxçıvanın tarixi üçün çox böyük önəmi vardır. Belə ki, bu portret-xalça vaxtı ilə Naxçıvanda möhtəşəm bir qala olan “Abbasabad” qalasının (XVIII-XIX əsrlərə aid) mühafizəçisi, vəliəhd Abbas Mirzənin şərəfinə toxunmuşdur. Xalça öz orjinallığına görə demək olar ki, təkrarsızdır. Miniatür janr formasında işlənmiş bu xalça çox maraqlı bir texnoloji qaydada toxunmuşdur. Abbas Mirzə İran şahı Fətəli şahın oğlu, Abbasabad qalasının mühafizi Azərbaycanın vəliəhdi olmuşdur. Xalçanın fonunda atın üstündə oturmuş vəliəhd Abbas Mirzənin portreti ustalıqla toxunmuş və xalçanın yuxarı hissəsində bu şer parçası verilmişdir. Şükür olsun Allaha Ölmüş olan canlar Təkrar cana gəldi Əbədi müddət vəliəhd Azərbaycana gəldi 74 Burada sujet xalçanın toxunulmaz yelan hissəsini yarmış və çərçıvədən kənara çıxmışdır. Xalçalarımız ta qədim zamanlardan başlamış bu günə qədər həyat və məişətimizdə sırf əməli əhəmiyyət kəsb etməklə yanaşı böyük bədii ideyaya da malik olmuşdur. Xalçalarımızın bədii xüsusiyyətləri və məzmunu, əsasən onda tətbiq olunan ornament və rəng vasitəsilə öz əksini tapmışdır. Mifologiyamızda elə inamlar, obrazlar vardır ki, onların öyrənilməsi, xalqa çatdırılması daha vacibdir. Oda, qurda, qoça, quşa inamlar xalçalarda əsas yer tutur. Belə xalçalardan biri də bizim mifologiyamızla bağlı “Boz qurd” xalçasıdır. 1800-cü ilə aid olan Şahbuz rayon Kükü kəndində toxunmuş xalçanın üzərində qurd təsvirləri toxunmuşdur. Xalçanın sağında və solunda qurd, ortasında isə insan təsviri verilib. Qurd burada mərdlik, igidlik, əyilməzlik rəmzi olmaqla yanaşı, həmçinin insanların qoruyucusu və yol göstəricisi kimi də təsvir edilmişdir. Ovçuluq ayinlərinin simvolikasını əks etdirən, ov səhnələri ilə zəngin olan xovlu və xovsuz xalçalar, xalça məmulatları Azərbaycan dekorativ sənətində müxtəlif üslub istiqamətlərindən keçərək, özünün ənənəvi xüsusiyyətlərini günümüzə qədər qoruyub saxlamış ən davamlı mövzulardan biridir. İnsanların ilkin məşğuliyyəti ovçuluq, heyvandarlıq, əkinçilik və eləcə də başqa peşələr olmuşdur. XVIII əsrə aid olan Şahbuz rayonunun Keçili kəndində toxunmuş “Ovçuluq” xalçası- ovçuluq sujetinə həsr olunub, Azərbaycanın flora və faunasının, ovçuluq ənənələrinin təkamülünü, insanların onlara münasibətini əks etdirir. Xalçada oğlanın əlində ovçuluq alətinin olması, keçi şəkillərinin verilməsi incə naxışlarla təsvir olunmuşdur. Naxçıvan Dövlət Xalça muzeyində qorunub saxlanan hər bir xalça Azərbaycanın mədəni-irsinin, milli ənənələrinin, bütövlükdə ümumbəşəri mənəvi dəyərlərimizin davamı kimi çox əhəmiyyətlidir. Bu xalçalar Azərbaycanımızı dünyada tanıdan elçilər, milli-mədəniyyətimizi təbliğ edən daşıyıcılardır. Xalçaların yüksək keyfiyyəti, incə ilmələri, zəngin Azərbaycan çeşniləri əsasında toxunan xalçalar Azərbaycanın hüdudlarından kənarda da tanınır. Respublikaya gələn mötəbər qonaqlar muzeyin qonaqları olublar. Qonaqlara xalqımızın qədim milli-sənəti olan xalçaçılıq haqqında ətraflı məlumat verilib və bildirilib ki, Azərbaycan xalçaları indi də dünyanın bir çox muzeylərinin ən nadir eksponatları sırasındadır. Qonaqlar muzeydə olarkən xalçanın inkişaf yollarını izləyib, ekspozisiyada nümayiş olunan qədim xalçalarımızın çeşniləri, naxışları və s. tanış olurlar. Qonaqlar öz təəssüratlarını rəy kitabında belə yazıblar. “Mən fəxr edirəm ki, Naxçıvanda belə gözəl xalça muzeyi var. Toplanmış xalçalar Azərbaycan xalçaçılıq sənətinin tarixindən danışır. Sağ olsun əcdadlarımız ki, bizə xalçaçılıq sənətini bəxş ediblər Sağ olsunlar bu gözəl kolleksiyanı yaradanlar”. 19.11.2011 Tahir Salahov Azərbaycan Xalq Rəssamı Bu gün ölkədə ictimai-siyasi sabitliyin bərqərar olduğu, bütün sahələrdə tərəqqi və yüksəlişin yeni mərhələyə qədəm qoyduğu bir zamanda dövlətimiz tərəfindən mədəniyyətə, xalq sənətinə göstərilən qayğı millətin gələcəyinə qayğı kimi qiymətləndirilir. Bu istiqamətdə Naxçıvan Dövlət Xalça muzeyinin həyata keçirdiyi fəaliyyəti hüdudsuzdur. Muzeydə təkcə xalçaları qoruyub, nümayiş etdirmək deyil, eyni zamanda xalçalarımızın təbliği məqsədilə el şənliklərində, müxtəlif tədbirlərdə xalçaların sərgisinin təşkili, bukletlərin buraxılması və s. tədbirlər həyata keçirilir. Muzey həm də minilliklərin yadigar qoyduğu xalça sənəti ilə bağlı varislik ənənələrimizi davam etdirən və müasir gəncləri bu sənətə yiyələnməyə yönəldən körpüdür. Bu ocağın istisində öz həsas dövrünü yaşayan yeni nəsillər formalaşacaqdır. Muzeydə azyaşlı ziyarətçilərə, uşaqlara xüsusu münasibət, sevgi vardır. Burda onlara milli dəyərlərimiz, xalçaçılıqda istifadə edilən təbii boyalar, rəng duyumunun özəllikləri, naxışların təsviri və mənası, toxunma üsulları haqqında bilgilər vermək bir ənənəyə çevrilmişdir. Toxuculuqla davamlı maraqlanan, asudə vaxtlarını burada səmərəli keçirməyə can atan gənclər isə artıq çoxdan muzeyin dostlarına çevrilmişlər. Burda uşaqlar özlərini möcüzələr aləmində hiss edir, öz yaradıcılıq qabiliyyətlərini aşkar edirlər. Muzey istedadlı uşaqların, böyüməkdə olan gənc nəslin yaradıcılıq potensialının inkişaf etdirilməsində, onların gələcəkdə səmərəli fəaliyyət sahələri seçmələrində böyük iş aparır. Bu Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|