Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №7 (80) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №7 (80)
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
81 heterotsiklik quruluşlu birləşmələrdir. Kimyəvi cəhətdən 2-fenil-1,4 benzpiron sistemlər olaraq tanınırlar [4. s. 25]. Bu birləşmələr C halqası ətrafındakı müxtəlifliyə görə əsasən antosianidinlər, antosianinlər, proantosianidinlər, flavanonlar, flavonlar, flavonollar, izoflavonlar olmaqla, 7 sinifə ayrılırlar.[3. s. 16-18 ]. Antosianidinlər C halqasında -OH qrupuna malik birləşmələrdir. Antosianidin sinfini əmələ gətirən flavonoidlərin quruluşu A və B halqalarındakı H, OH və OCH 3 qruplarının varlığı ilə müəyyən edilir [9. s. 278 ]. Şəkil 2. Antosianidinin ümumi formulu Yunan dilindən tərcümədə antosianinlərin “anthos”- çiçək və “kyanos” tünd-mavi sözlərindən əmələ gəldiyi müəyyən edilmişdir. Antosianidinlər fərqli hidroksillənmiş vəziyyətlərdə bir və ya daha çox şəkər molekulu ilə birləşərək antosianinlər əmələ gətirirlər. Onlar antosianidinlərin qlikozidləridir. Bu birləşmələr hidroliz edilərək qlükozid rabitəsi ilə bağlanmış hissə ayrılarsa, qalıq antosiyanidin olacaqdır. Bu hissəyə “aqlikon” da deyilir. Antosianinlərin aqlikon hissəsini əmələ gətirən fenollu birləşmələrin quruluşunda -OH qrupunun sayı artdıqca mavi rəng, -OCH 3 qrupunun sayı artdıqca isə qırmızı rəng yaranır. Təxminən 20-ə qədər antosianidin məlumdur. Bunlardan 6-sı meyvə və tərəvəzlərdə geniş yayılmışdır. Bu birləşmələr pelarqonidin, sianidin, peonidin, delfinidin, petunidin və malvidindir [4. s. 27-28]. Şəkil 3. Antosianinin ümumi formulu Antosianinlər bir çox meyvə və tərəvəzlərin özünəməxsus çəhrayı, qırmızı, mavi və bənövşəyi, ümumiyyətlə qırmızıdan, maviyə qədər geniş aralıqdakı rənglərini verən suda həll ola bilən maddələrdir. Antosianinlərin rəngi yalnız kimyəvi quruluşuna görə deyil, mühitin pH dərəcəsinə və qatılığına görə dəyişiklik göstərirlər. Onların rənginə və qatılığına ən təsirli olan pH qiymətləridir. Aşağı pH qiymətində bənövşəyi-qırmızı, yüksək pH qiymətində isə mavi-yaşıl rəng əmələ gətirirlər. Antosianinlər turş mühitdə açıq-qırmızı, neytral mühitdə bənövşəyi, qələvi mühitdə mavi-yaşıl, yüksək qələvi mühitdə isə mavi rəngdə olurlar [9. s. 276 ]. Antosianinlər yüksək boyama qabiliyyətinə malik birləşmələrdir və buna görə də bir çox qidaların boyanmasında təbii boyaq maddəsi kimi geniş şəkildə istifadə imkanlarına malikdirlər. Bu birləşmələr spirtli və spirtsiz içkilər, konservləşdirilmiş meyvələr, şirniyyatlar, quru qidalar, süd və un məhsulları və s. qida məhsullarının rənglənməsi üçün istifadə edilirlər [4. s. 15-16]. Antosianinlərlə kompleks əmələ gətirərək stabil və hətta fərqli rəngli birləşmə əmələ gətirən maddələrə “kopiqment” deyilir. Ümumiyyətlə, rəngsiz birləşmələr olan kopiqmentlər antosianinlərin rənglərinin stabil qalmasını təmin edirlər. Bu birləşmələrə əsasən flavonoidlər, polifenollu birləşmələr, alkoloidlər, amin turşular və üzvi turşular aiddir [6. s. 1530 ]. Karotinoid və xlorofillər yaşıl yarpaqların əsas piqmentləridir. Karotinoidlərdən ən önəmlisi β-karotin və likopendir. Pomidor bitkisinin tərkibində önəmli miqdarda olan və ona qırmızı rəng verən ən önəmli rəng maddəsi hesab olunan likopen insan sağlamlığı üçün çox faydalı birləşmədir və yüksək antioksidant xassəsinə malikdir. Likopen sərbəst oksigeni zərərsizləşdirən ən güclü karotinoiddir. Bu birləşmə təbiətdə geniş şəkildə yayıldığı üçün qidaların boyanması üçün də istifadə olunur [5. s. 272 ]. Fotosintezin baş verdiyi yaşıl rəngli piqment olan xlorofil yaşıl yarpaqların və bəzi meyvələrin yaşıl rəngini verən bir piqmentdir. Etanol, aseton və benzolda həll olur [1. s. 746 ]. 82 Xlorofil a mavi-yaşıl və xlorofil b isə sarı-yaşıl rəng əmələ gətirir. Ümumiyyətlə, bitkilərdə xlorofil a və b-nin bir-birinə nisbəti 3:1 kimidir. Xlorofil a və b-nin quruluşlarında olan Mg-un hidrogen atomu ilə yerdəyişməsi nəticəsində feofitin a və b-yə çevrilirlər. Beləliklə, xlorofil piqmentinin parlaq yaşıl rəngi parlaq olmayan zeytun yaşılına dönür. Xlorofil molekulundakı Mg +2 ionunun yerinə digər metal ionlarının keçməsi (Sn +2 və Fe +2 ) eyni şəkildə rəngin yaşıldan boz-qəhvəyi rəngə çevrilməsinə səbəb olur [2. s. 64]. Təcrübi hissə Tədqiqat obyekti olaraq Capparis herbacea L. (çöl kəvəri) növünün açıq havada qurudulmuş və xırdalanmış müxtəlif hissələri istifadə edilmişdir. Bitkinin qurudulmuş və toz halına salınmış meyvələri və yarpaqları əvvəlcə qeyri-polyar həlledici olan heksanla, sonra isə ardıcıl olaraq etanolla, etanolun 0.1 %-li HCl məhlulu ilə ayrılıqda 3 saat müddətində ekstraksiya olunmuşdur. Ekstraktların spektrləri Hitachi U-2900 UV-VIS spektrofotometr, xromotoqrafik analizlər isə DC-fertigfolien ALUGRAM SİL G/UV 254 incə təbəqə, vasitəsilə aparılmışdır. Capparis herbacea L. növünün meyvələrinin heksan, etanol, turşulaşdırılmış etanol ekstraktları, yarpaqlarının etanol ekstraktı götürülmüşdür. Hər bir ekstrakt nümunəsindən ayrılıqda 2 sınaq şüşəsində hər biri 20 ml olmaqla, nümunələr götürülmüş, bunlardan birinə 0.01 q CuSO 4 duzu əlavə olunmuş və otaq temperaturunda saxlanmışdır. Müntəzəm olaraq nümunələrdəki dəyişikliklər hər 7 gündən bir yoxlanmış və təcrübə 60 gün müddətində aparılmışdır. Şəkil 4. Xlorofil a və b molekulunun quruluşu Nəticələr və müzakirə Çöl kəvəri bitkisinin meyvə və yarpaqlarından alınan müxtəlif ekstraktların spektrlərinin analizi göstərir ki, bitkinin həmin hissələrinə rəng verən əsas birləşmələr karotinoid və xlorofildir. Meyvələrə sarı rəng verən piqmentlər karotinoid, yarpaqlara yaşıl rəng verən piqmentlər isə xlorofil hesab olunurlar. Yeni alınmış və CuSO 4 duzu əlavə olunaraq 60 gün müddətində saxlanmış ekstraktların spektrlərinin müqayisəli öyrənilməsi nəticəsində həmin ekstraktlara rəng verən birləşmələrin spektrlərində əsaslı dəyişikliklərin olmadığı müşahidə olunmuşdur ki, bu da ekstraktlarda həmin birləşmələrin parçalanmadığını və Cu +2 ionu ilə davamlı birləşmə əmələ gətirdiyini göstərir. Fe +2 və Zn +2 ionlarının xlorofil piqmentinə təsiri nəticəsində sarı-yaşıl rəngin alınması, bu ionun xlorofil b molekulunun dayanıqlığını artırdığını göstərir. Şəkil 5. Capparis herbacea L. meyvəsinin Şəkil 6. C. herbacea L. yarpaqlarının etanol heksan ekstraktında karotinoidlərin spektri ekstraktında xlorofil molekulunun spektri Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|