Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №7 (80) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №7 (80)

5 
 
2.
 
Məhərrəmov  S.H.  Helmintozlarda  işlədilən  dərman  bitkiləri  və  onların  təsir  mexanizmi  // 
NDU. Elmi əsərlər. Qeyrət, 2014, № 8 (64), s. 6-1 
3.
 
Məhərrəmov  S.H.  Qalxanək-Dirçək  bitkilərinin  antihelmint  təsirləri  //  NDU.  Elmi  əsərlər.  
Qeyrət, 2015, № 7 (72), s. 3-5 
4.
 
Məhərrəmov  S.H.  Sarımsağın  antihelmint  səmərəliliyi//Azərb.  MEA-nın  Naxçıvan 
bölməsinin Xəbərləri, Naxçıvan, Tusi, 2016, c. 12, № 2, s. 175-179 
5.
 
Maharramov  S.H.  Devedikeni  ve  yoncanın  anthelmentik  özelliği  ve  ekonomik  etkinliği  // 
Erciyes Üniversitesi veteriner fakültesi dergisi. Türkiye, Kayseri, 2009, c. 6,  №  2, s. 85-88 
6.
 
Александров  И.Д.,  Субботин  В.М.  Справочник  по  технологии  приготовления 
лекарственных  форм.  Ростов-на-Дону:  Феникс,  2001  http://www.  vetpomosh.ru/books. 
Php 
7.
 
Дамиров И.А., Прилипко Л.И., Шукюров Д.З., Керимов Ю.Б. Лекарственные растения 
Азербайджана. Баку: Маариф, 1988, 304 с. 
8.
 
Магеррамов  С.Г.  Антигельминтные  действия  растений  и  их  смеси  с  химическим 
препаратом//Известия  высших  учебных  заведений.  Поволжский  регион.  Естественные 
науки Пензенский государственный университет. 2013, № 2, с. 64-68 
9.
 
Противоглистные средства. dendrit.ru/page/show/mnemonick/protivoglistnye-sredstva/ 
10.
 
Противоглистные 
(антигельминтные) 
средства 
препараты 
...www.medical-
enc.ru/15/protivoglistnye-sredstva.shtml 
11.
 
Рабинович М.И. Ветеринарная фитотерапия. М.: Росагропромиздат, 1988, 166 с. 
12.
 
Рабинович М.И. Практикум по ветеринарной фармакологии и рецептуре.  М.: Колос, 
2003, 240 с.  
13.
 
Черепанов С.К. Сосудистые растения России и сопредельных государств (в пределах 
бывшего СССР). Санкт – Петербург: Мир и семья – 95, 1995, 990 с.  
ABSTRACT 
Saleh Maharramov
 
Antihelmintic effect of walnut leaves 
Haemonchus taken from abomasum in 2 hours 15 minutes, strongilatustaken from intestines became 
immovable in 1 hours 55 minutes, and trichosephalus in 33 hours in the brew prepared with the green walnut 
leaves. The death in haemonchus ended in 4 hours 20 minutes, in strongilatusin 4 hours 40 minutes and in 
trichosephalus  in  36  hours.  The  antihelmintic  effect  of  drugs  on  the  animals  naturally  infected  with 
strongilatus was determined by giving the brew of 50 ml to a group of animals during two days and the brew 
of 100 ml to the other group of animals. When giving the brew of 50 ml to each of animals during two days 
the  antihelmintic efficiency was 34,1%, but in the group with 100ml it was 56,7%. In the first group before 
giving  the  solution  approximately  751,4  larva,  in  the  second  group  648,  6  larva  were  counted.  But  after 
giving the solution accordingly 495,5 and 280,8 strongilatus larva were counted. 
РЕЗЮМЕ 
Салех Магеррамов 
Антигельминтное действие листьев орех 
В отваре, приготовленном из зеленных листьев ореха, гемонхусы, взятые нами из 
сычуг, в течение 2 ч. 15 мин., стронгиляты, взятые изкишечника, в течение 1 ч. 55 мин., а 
трихоцефалюсы в течение 36 ч. стали неподвижными. 
 
Для  определения  антигельминтного  действия  препарата  над  некоторыми 
животными,  естественно  зараженными  стронгилятами,одной  группе  вводили    по  50  мл 
отвара в течение двух дней, другим – в таком же режиме по 100 мл раствора.   
При  введении  каждой  голове  животных  50  мл  отвара  в  течение  двух  дней 
антигельминтная эффективность достигладо 34,1%, а по 100 мл – 56, 7%. В первой группе 
до введения раствораподсчитано в среднем 751,4 экз. яиц стронгилятов, во второй группе 
– 648,6 экз, а после введения– число яиц уменщилось соответственно до 495,5 и 280,8 экз.  
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  30  noyabr  2016-cı  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa 

---

6 
 
tövsiyə olunmuşdur (protokol № 03) 
 
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2016,  № 7 (80) 
 
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.  SCIENTIFIC WORKS,  2016,  № 7 (80) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТЕТ.  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2016,  № 7 (80) 
 
 
ƏLİYAR İBRAHİMOV 
AMEA Naxçıvan Bölməsi 
E-mail: [e-mail]  
 
UOT: 581.6 
NAXÇIVAN MUXTAR RESPUBLİKASI ƏRAZİSİNDƏ FERULAGO SETİFOLİA   
 (APİACEAE) NÖVÜNÜN YAYILMASI, BİOEKOLOJİ XÜSUSİYYƏTLƏRİ,  SƏNAYE 
ƏHƏMİYYƏTİ VƏ EHTİYATI 
Açar sözlər: fəsilə, cins, növ, efiryağlı, yayılma, sahə, bioekoloji, ehtiyat, biololi, istismar, illik tədarük  
Key words: family, genus, ferulago, distribution, essential oily, bioecological, reserve, exploitation  
Ключевые слова: семейства, род, ферульник, распределение, эфирное масло биоэкологичес-
кая, ресурсы,  эксплуатация 
Naxçıvan Muxtar Respublikasının özünəməxsus torpaq-iqlim amilləri kserofit tipli bitkilərin 
inkişafına səbəb olmuşdur. Hazırda muxtar respublikanın müasir florası 176 fəsilədə və 908 cinsdə 
birləşmiş  3021  növlə  təmsil  olunur.  Ərazi  florasında  geniş  yayılan,  kifayət  qədər  təbii  ehtiyata 
malik  olan  faydalı  bitkilər:  dərman,  efiryağlı,  aşı  maddəli,  yağlı,  vitaminli  və  b.  vardır.  Belə 
əhəmiyyətli bitkilərdən biri də Kərəvüzkimilər  - Apiaceae Lindl. fəsiləsinə daxil olan Şərqtyarpaq 
ferulnik - Ferulago setifolia C. Koch bitkisidir (3, s. 156). 
Ferulago  C.  Koch  –  Ferulnik    cinsi  Kərəvizkimilər  fəsiləsinə  aiddir,  cinsin  əlamətlərinə 
aşağıdakılar daxildir. Kasacıq  5 aydın  dişciklidir.  Ləçəkləri sarıdır, bütövdür,  daxilə qatlanmışdır. 
Meyvələri  çiyinə  sıxılmışdır;  çiyin  3  qabırğalıdır  (bəzən  qanadşəkilli),  bəzən  sapşəkilli,  kənar 
qabırğalar  qanadvari  genişlənmişdir.  Çiyində  kanalcıqlar  çoxsaylıdır.  Dəfələrlə  lələkli  bölünmüş 
yarpaqlı,  qısa  sapşəkilli  və  ya  ensiz  xətti  bölümlü  çoxillik  otlardır.  Aralıqdənizi  vilayətlərində, 
cənub-şərqdə,  Avropada,  Kiçik  Asiyadan  İranda  və  Türkmənistanda,  Qafqazda  3  növü, 
Azərbaycanda  2, Naxçıvan MR-də 1 növü vardır [7, s. 483-484]. Qafqazda endem olan Ferulaqo 
daqestanica  Şchschk.  növünü  Azərbaycanda  Y.Qurviç  16  və  19.  VII.  1936-cı  ildə  Böyük  
Qafqazdan  və  Şamaxı rayonundan toplayıb. Nax. MR üçün verilmir.  
Ferulaqo  setifolia C.Koch in linnaea, XVI, 358 (1842); B.şişkin  Fl.  SSSR, XVII, 153 (1951); 
A.Qrossheym,  Фл.,  Кафк  111,  179  (1932);  Qafq.  bitki.  təyined.,  235.-F  (qılyarpaq)  -  Sərtyarpaq 
ferulnik. Çoxillik çılpaq bitkidir. Gövdəsi əsasından məhv olmuş yarpaqların qəhvəyi qınları ilə əhatə 
olunmuşdur (ogem), düzdür, nazik şırımlıdır, zolaqlıdır və bir qədər tillidir, yuxarı hissəsi budaqlıdır. 
Hündürlüyü  50-75  sm-dır.  Yarpaqları  görünüşcə  lansetşəkilli  və  ya  uzunsov  lansetlidir,  kökətrafı  və 
aşağı  gövdə  yarpaqları  bu  və  ya  digər  dərəcədə  uzun  saplaqlı  olub,  20-25  sm  uzunluqda  2-5  sm 
enindədir.  Çox  dəfələrlə  lələkli  bölümlüdür,  sapşəkilli  iti  bölümləri  2-5  mm  uzunluqdadır.  O  biri 
yarpaqları nisbətən xırdadır, qısa saplaqlı və ya qısa üçbucaqvarı qınların üzərindədir, ən yuxarıdakılar 
isə 1-2 sm uzunluqdadır, lələkvari bölümlüdür və ya bütövdür, neştərlidir. Sonuncu (əsas) ilk çətir iridir, 
meyvəverəndir, 16-20 şüalıdır, yandakılar nisbətən xırdadır, meyvəsizdir, demək olar ki, əsas çətirdən 
dümdüzdür, yuxarıdakılar dəstədirlər aşağıdakılar növbəli yerləşmişlər. Sarğı əsas çətirdə 8-10 uzunsov, 
neştərli,  sivriləşmiş,  yaşıl,  sıx  yarpaqcıqları  10  mm-ə  qədər  uzunluqda  olub,  aşağıya  əyilmişdir: 
sarğıcıqlar 5 lansetli, sivriləşmiş, yaşılımtıl-sarımtıl yarpaqcıqlardan təşkil olunmuşdur, demək olar ki, 
çətirlərə bərabərdir (çiçəkləmə dövründə). Kasacığın dişicikləri yumurtavari, sarımtıldır, ləçəkləri açıq 
sarıdır,  1  mm-ə  qədər    uzunluqdadır,  daxilə  əyilmişdir.  Meyvələri  11-13  mm  uzunluqda,  6-7  mm 
enindədir, çiyində ensiz qanadlı qabırğalı və nisbətən enli yan qabırğalıdır. VI-VII aylarda çiçəkləyir, 
VII-VIII aylarda meyvə əmələ gətirir [4, s. 312].  

---