Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №7 (80) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №7 (80)

19 
 
3.
 
Попов М.Г. Род  Мак - Papaver // Флора СССР. В 30 т. / Гл. ред. акад. В. Л. Комаров; 
Ред. тома Б. К. Шишкин. М.-Л.: Изд-во АН СССР, 1937. Т. VII, c. 636-637  
4.
 
Гроссгейм  А.А.  Определитель  растений  Кавказа.  Москва:  Государственное 
издательство “Советская наука”, 1949, 747 с. 
5.
 
Гроссгейм  А.А. Флора Кавказа. М.-Л.: Издательство АН СССР, 1950, т. 4, 315 с. 
6.
 
Флора Азербайджана. Ред. И.И.Карягин. Баку, Изд. АН Азерб. ССР,1953, т. 4, 403 c.  
7.
 
Asuman and Turhan Baytop. Flora of Turkey and the East Aegean İslands. Edited by Davis 
P.H. Edinburgh at the University Press. 1984, Volume 8, 632 p.          
8.
 
Bulbous  plants  of  Turkey  and  İran.  (including  the  adjacent  Greek  İslands).  Alpine  garden 
sosiety. 2007, 280 p. 
9.
 
Flora  İranica.  İridaceae.  Auctoribus  P.  Wendelbo.  Karl  Heinz  Rechincer.  Gotenburg  et 
Tehran et B. Mathew. Kew Lfg. Cont. №112,1975  
10.
 
https//ru.m.wikipedia.org./wiki/мак_опийный 
11.
 
https// en.m. wikipedia. org/wiki/APG_III_system 
ABSTRACT 
Tariyel Talibov 
Lamiya Guliyeva 
Biological features of the species belonging to the Papaver L. genus in 
 Nakhchivan Autonomous Republic 
 
In 2015-2016 years in our floristic studies there were studied biological characteristics of the 
species  belonging  to  the  Papaver  L.  genus.  It  was  clear  that,  these  species  are  participated  as  a 
component  on  phytosenozes,  formations,  macro  and  micro  plant  groups  in  Nakhchivan 
Autonomous  Republic.  P.  arenarium  Bieb.,  P.  bipinnatum  C.A.Mey.,  P.  macrostomum  Boiss.  & 
A.Huet  are  formed  pure  poppies  (Papavereta).  Other  species  are  found  lime-clay  slopes  and  the 
damp  edges of the  river  in   the low and high mountainous  altitude zones. Plants  belonging  to  the 
Poppy family for their species composition and their importance in the nature and human life. All of 
Poppy plants are ornamental plants. Most of them cultivate in the parks and gardens. Some of them 
are inserted “ Red Book”. 
РЕЗЮМЕ 
Тариель Талыбов 
Ламия Кулиева 
Биологические особенности видов относящих в род  Papaver L. в  
Нахчыванской Автономной Республики 
Во  время  флористических  исследований  в  2015-2016  году  нами  на  территории 
автономной  республики  изучено  биологические  особенности  рода  Papaver  L.  Было 
выявлено,  что  в  территории  автономной  республики  эти  виды  образуют  в  разных 
экосистемах  и  фитоценозах  макро  и  микро  формацию,  а  так  же  участвуют  как  компонент 
входящие  в  состав  растительную  группировку.  Виды  P.  arenarium  Bieb.,  P.  bipinnatum 
C.A.Mey.  и  P.  macrostomum  Boiss.  &  A.Huet  иногда  образуют  в  территории  чистую 
формацию Papaveretа. Другие виды распространяется в низких или высокогорных поясов, в 
мелово  –  глинистых  склонах  и  влажных  прибережьях  рек.  Растения  и  виды  входящие  в 
состав  семейства  Маковых  занимают  важное  и  значительное  место  в  природе  и  жизни 
людей.  Все  маковые  декоративные  растения.  Многие  из  них  сажают  в  парках  и  садах. 
Некоторые виды этого семейства входят в “Красную книгу”. 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  30  noyabr  2016-cı  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa 
tövsiyə olunmuşdur (protokol № 03) 
 
 

---

20 
 
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2016,  № 7 (80) 
 
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.  SCIENTIFIC WORKS,  2016,  № 7  (80) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТЕТ.  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2016,  № 7 (80) 
 
 
VARİS QULİYEV 
AMEA Naxçıvan Bölməsi 
E-mail; [e-mail]
 
UOT: 634.8:631.527 
 
AZƏRBAYCANIN ÜZÜM GENOFONDU 
 
Açar sözlər: Üzüm sortları, Vitis vinifera L., Vitis  labrusca L., Vitis amurensis Rupr., Convar 
orientalis Negr., Convar pontica Negr., Convar occidentalıs Negr.,  Subconvarietas antasiatica 
Negr., Subconvarietas caspica Negr., Subconvarietas universaltica 
Key  words:  Grape  varieties,  Vitis  vinifera  L,  Vitis  labrusca  L,  Vitis  amurensis  Rupr,  Convar 
orientalis Negr., Convar pontica Negr. Convar occidentalıs Negr.,   Subconvarietas antasiatica 
Negr., Subconvarietas caspica Negr., Subconvarietas universaltica 
Ключевые слова: Виноградные сорта, Vitis vinifera L, Vitis labrusca L, Vitis amurensis Rupr, 
Convar  orientalis  Negr.,  Convar  pontica  Negr.  Convar  occidentalıs  Negr.,Subconvarietas 
antasiatica Negr., Subconvarietas caspica Negr., Subconvarietas universaltica. 
Dünyanın  müxtəlif  ölkələrində  böyük  iqtisadi  əhəmiyyətə  malik  olan  üzüm  genofondunun 
toplanılması və genetik ehtiyatlarının  qorunması istiqamətində məqsədyönlü elmi-tədqiqat işləri aparılır 
[4, 5,  7, 8, 9, 10].  Azərbaycan Respublikası və onun bölgələrindən olan Naxçıvan Nuxtar Respublikası 
Qafqazın  cənub  hissəsində  yerləşməklə  mədəni  üzümçülüyün  əsas  mərkəzlərindəndir.  Bu  ərazidə 
yaşayan türk tayfalarının hələ  b.e.ə. 3000 il öncə əsas məşğulluq sahələrindən biri də üzümçülük və 
şərabçılıq olmuşdur [1, 2]. Arxeoloji qazıntılar nəticəsində tapılan daşlardan yonulmuş müxtəlif qablar, 
saxsı  əşyalar,  daşlaşmış  üzüm  toxumları  bunu  sübut  edir.  Çoxəsirlik  xalq  seleksiyası  nəticəsində  bu 
ərazidə ayrı-ayrı genetik əlamətlərə malik üzümün sort müxtəlifliyi yaradılmışdır [4. s,  8-12].   
Vitaceae  Juss.  fəsiləsinə  təkamül  tarixinə,  mənşəyinə,  arealına,  morfoloji,  bioloji,  ekoloji 
xüsusiyyətlərinə, irsi əlamətlərinə görə bir-birindən fərqlənən 14 cins və 968 növ daxildir. Hazırda 
bu    fəsilənin dünya miqyasında ən geniş yayılanı, həmçinin daha çox təsərrüfat əhəmiyyəti  malik 
olanı Vitis vinifera L. növüdür. Bu növün dünyada 41648 sortu və 10 mindən çox yeni hibridləri, 
mutant və poliploid formaları, klonları, uzaq hibridləri vardır [12]. 
N.İ.  Vavilov,  A.M.  Neqrul  becərilən  üzüm  sortlarının  yaranma  mərkəzlərindən  biri  də  Cənubi 
Qafqaz ərazisi olduğunu qeyd etmişlər.  Azərbaycanda yabanı üzümün yayılması variasiya müxtəlifliyinin 
öyrənilməsi istiqamətində M.V.  Amanov,  M.K.  Musayev,  V.S. Səlimov, V.M. Quliyevin  tədqiqatları 
xüsusi əhəmiyyət kəsb edir [3, 6, 11]. 
Tədqiqatlar  nəticəsində  müəyyən  edilmişdir  ki,  Azərbaycan  Respublikası  ərazisində 
V.vinifeda L, növünə aid olan sortlar xalq seleksiyası yolu ilə yabanı V.vinifera ssp. sylvestris Gmel. 
yarımnövündən yaradılmış, zəngin genofondu toplanılmış və bütün bölgələrdə yayılmaqla müxtəlif 
populyasiyalar  əmələ  gətirmişdir.  Üzüm  sortlarının  biomüxtəlifliyi  əsasən  iki  yolla  meydana 
gəlmişdir. Birincisi təbii hibrid mənşəli toxumların cücərməsindən yeni bitkilərin alınması, ikincisi 
spontan mutasiyaya uğramış tumurcuqlara malik olan çubuqla çoxaldılma yolu ilə yeni formaların 
meydana  çıxması  nəticəsində  sort-populyasiyalar  formalaşmışdır.  Eyni  zamanda  təkamül 
prosesində  müxtəlif  torpaq-iqlim  şəraitinə  uyğunlaşmalar  nəticəsində  yeni  variasiyalar  yaranmış, 
beləliklə sort müxtəlifliyi formalaşmışdır. Hal-hazırda mövcud olan növ və sortlar variasiyaların və 
çoxsaylı  populyasiyaların  cəmidir.  Hazırda  becərilən  sortların  əksəriyyəti  sort-klonlardır.  Təbii  və 
süni  seçmə  prosesində    sort-klonlar  seleksiya  üçün  ən  qiymətli  başlanğıc  seleksiya  materialıdır. 
Xalq seleksiyası yolu ilə bu əsasda müxtəlif kişmişi, süfrə, texniki və muskat sortları  yaradılmışdır.  

---