Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №7 (80) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №7 (80)

79 
 
РЕЗЮМЕ 
Гамида Сейидова 
 
Шляпочные грибы, распространенные в нижнегорном поясе шахбузского района 
Нахчыванской Автономной Республики 
 
 
В статье приводятся сведения о шляпочных грибах, распространенных в нижнегорном 
поясе  Шахбузского  района  Нахчыванской  Автономной  Республики.  Нижнегорный  пояс 
расположен  в  пределах  1200-1600  м  н.у.м.  и  узкой  полосой  простирается  от  юга-запада  к 
югу-востоку.  В  данной  территории  сравнительно  больше  распространены  растения, 
входящие  в  состав  полупустынных  формаций-  Artemisia  lerchiana  Web.,  Capparis  herbacea 
Willd., Kochia prostrata (L.) Schrad., Salsola nodulosa (Moq.) Iljin, S.dendroides Pall., S.ericoides 
Bieb.,  Helianthemum  salicifolium  (L.)  Mill.,  Cousinia  macroptera  C.A.Mey.,  Carduus  arabicus 
Jacq.,  Verbascum  saccatum  C.Koch,  Medicago  minima  (L.)  Bartalini,  Alhagi  pseudalhaqi  (Bieb.) 
Fisch.,  Gagea  reticulata  (Pall.)  Schult.  &  Schult.f.,  G.chlorantha  (Bieb.)  Schult.  &  Schult.f., 
Muscari  caucasicum  (Griseb.)  Baker,  Tulipa  biflora  Pall.  и    др.  В  результате  проведенных 
исследований  установлено,  что  в  нижнегорном  поясе  Шахбузского  района  распространены 
26 видов шляпочных грибов, входящих в состав 19 родов. Под растительными формациями, 
в основном образованы коричневые и светло коричневые почвы. Как в полупустынной зоне, 
и  в  этой  территории  в  середине  лета  от  засухи  растения  погибают,  из-за  жары  и  нехватки 
влажности  растительные  остатки  не  могут  путём  минерализации  быстро  превратиться  в 
органические  вещества.  И  в  результате  на  верхнем  слое  почвы  органические  вещества 
скапливаются в недостаточном количестве. По этой причине в данном поясе видовой состав 
грибов  скуден.  Из  обнаруженных  видов  -  Terfezia  leonis  Tul.,  Agaricus  campestris  L., 
Macrolepiota  excoriata  (Schaeff.)  M.M.Moser,  Coprinus  comatus  (O.F.  Müll.)  Pers.,  Bovista 
plumbea Pers., Volvariella bombycina (Schaeff.: Fr.) Singer, Pleurotus ostreatus (Jacq.) P.Kumm., 
Cantharellus    cibarius  Fr.  особо  отличаются  по  пищевому  значению  и  каждый  год  местным 
населением употребляется в пищу.  Виды Terfezia leonis Tul. внесены в «Красную книгу»  
 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  30  noyabr  2016-cı  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa 
tövsiyə olunmuşdur (protokol № 03) 
Məqaləni çapa təqdim etdi: Biologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent  
M. Piriyev 
 
 

---

80 
 
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2016,  № 7 (80) 
 
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.  SCIENTIFIC WORKS,  2016,  № 7 (80) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТЕТ.  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2016,  № 7 (80) 
 
 
SURƏ RƏHİMOVA 
AMEA Naxçıvan Bölməsi 
E-mail: [e-mail] 
UOT: 581.19 
 
CAPPARIS HERBACEA L. (ÇÖL KƏVƏRİ) EKSTRAKTLARINDA BƏZİ BİTKİ 
PİQMENTLƏRİNİN METAL KOMPLEKSLƏRİNİN RƏNGLƏYİCİ 
XÜSUSİYYƏTLƏRİNİN ÖYRƏNİLMƏSİ  
Açar sözlər: piqment, xlorofil, rəng xüsusiyyəti, antosiyanın, xromatoqrafiya, təbii boyamaddə 
Key  words:  pigment,  chlorophyll,  colour  feature,  anthocyanins,  chromatography,  natural 
dyestuff 
Ключевые слова: пигмент, хлорофилл, особенность цвета, антоцианы, хроматография, 
натуральный краска  
İnsanları qida və başqa məhsullar seçərkən ilk anda onları cəlb edən məhsullar haqqında hər 
hansı fikir formalaşmasına səbəb olan önəmli amillərdən biri onların rəngidir. Qidaların rənglənərək 
istifadə  edilməsi  prosesinə  çox  qədim  zamanlardan  başlanılmışdır.  Sintetik  boyaq  maddələrinin 
insan  sağlamlığına  və  ətraf  mühitə  zərərli  təsirlərinin  öyrənilməsi  son  vaxtlarda  təbii  boyaq 
maddələrinə  olan  marağı  artırmışdır.  Buna  görə  də  təbii  boyaq  maddələrinin  dayanıqlılığının 
artırılması mühüm əhəmiyyətə malik məsələlərdəndir.  
Bitkilərdən  alınan  təbii  boyaq  maddələri  müxtəlif  həlledicilər  tətbiq  edilərək  ekstraksiya 
prosesindən əldə olunur. Təbii boyaq maddələrinin 2 önəmli qrupunu flavonoidlər və antraxinonlar 
təşkil edirlər. Xinonlar rəngləndirici xüsusiyyətə malik birləşmələrin böyük hissəsini əhatə edirlər. 
Xinonlar aromatik monotsiklik və ya politsiklik birləşmələrdən törəyən doymamış tsiklik ketondan 
təşkil  olunurlar.  Bu  birləşmələr  quruluşuna  görə  benzoxinonlar,  naftaxinonlar  və  antraxinonlar 
olmaqla 3 sinifə bölünürlər [4, s. 22-23]. 
 
Şəkil 1. Antraxinon qrupunun ümumi quruluşu 
 
  
Flavonoidlər (flavonlar və flavonollar) ən çox istifadə edilən sarı rəng boyaq maddələrindən 
ibarət olmaqla, əsas xromoforlardır. Bitkilər tərəfindən sintez edilən fenollu birləşmələrin bir sinfini 
təşkil edirlər. Flavonoidlər çiçəkli bitkilərə rəng verən maddələr olmaqla yanaşı, eyni zamanda bir 
çox  xəstəliklərin  qarşısını  alan  birləşmələr  olaraq  da  tanınırlar.  Flavonoidlər  quruluşlarında  4 
vəziyyətində  1  karbonil  (C=O)  və  5  (və  ya  3)  vəziyyətində  isə  1  hidroksil  qrupu  saxladığı  üçün 
metallarla kompleks əmələ gətirmə qabiliyyətinə malikdirlər [3. s. 11-12 ].  
Təbii boyaq maddələri sintetik boyaq maddələrinə nisbətən az toksik və daha az allergikdir. 
Təbii  boyaq  maddələrindən  bəzilərinin  o  cümlədən  flavonoid  və  antraxinonlar  kimi  maddələrin 
Sn(II),  Al(III),  Fe(II),  Ca(II)  kimi  metallarla  əmələ  gətirdikləri  metal  flavonoid  və  ya  antraxinon 
kompleksləri  rəng  dəyişikliyinə  səbəb  olmaqla,  təbii  piqmentlər  olaraq  tanınırlar.  Bir  çox 
antosianinlər  Fe,  Al,  Cu  kimi  bir  sıra  metal  ionları  ilə  kompleks  əmələ  gətirir  və  stabil  olmayan 
qırmızı rəngi stabil mavi rəngə çevirirlər [2. s. 52]. 
Metal  ionları  ilə  flavonoidlərin  qarşılıqlı  təsiri  bioloji  olaraq  önəmli  bir  mərhələdir. 
Flavonoidlər  aromatik  oksigen  saxlayan  bitkilərin  kök,  gövdə,  yarpaq,  qabıq  və  çiçəklərində  olan 

---