Elmi ƏSƏRLƏR, 2017, №3 (84) nakhchivan state university. Scientific works, 2017, №3 (84)

158 
salinity  of  the  soil,  types  of  salts  from  the  plant  genome  and  the  physiological  parameters  of  the 
environment.  The  data  show  that  crop plants  respond  differently  to  the  concentration  of  salts  in  the 
soil solution. Mechanisms of salt tolerance are reduced to the regulation of salt and water content in 
the  cells  and  the  protection  of  biopolymers  from  dehydration  and  damage  by  salt  accumulation  of 
special substances - protectors (eg, proline). Under the influence of salts in plant nitrogen metabolism 
is  disturbed,  accumulating  ammonia  and  other  toxic  products,  changes  of  membrane  structure, 
changes  the  activity  of  enzymes  important  biological  processes,  inhibited  photosynthesis  and 
increases the level of cellular respiration. 
In  this  thesis  was  to  investigate  the  influence  NaCI,  Na2SO4,  NaHCO3  and  Na2CO3  salt 
effects  on  seed  germination,  growth  dynamics  of  germination,  the  activity  of  enzymes  such  as 
Q6PDH and DMDH wheat  peas, at various concentrations. Experiments were performed in the early 
stages of germination. Was obtained interesting data. Showing the decrease  percent germination with 
increasing  salts  concentration.  According  to  the  effect  of  salts  on  the  dynamics  of  seedlings  can  be 
sorted  in  descending  order  of  NaCl  accordance with the conditions under mild stress induce activity Q6PDH, and acute stress conditions 
DMDH enzyme. 
РЕЗЮМЕ 
Басти Асадова 
NaCL, Na2SO4, NaHCO3  и солевые растворы Na2CO3 гороховых семен корневых 
ростков цитоплазматический Q6PDH  и влияние на ДМДН динамику активности  
ферментов и на их относительный показатель 
Проблема солеустойчивости растений до сих пор не решен до конца. Существуют многие 
теории  и  эксперименты  по  этой  темы,  которые  доказывают,  что  солеустойчивости  растений 
зависит  от  уровня  соленности  почвы,  типы  солей,  от  генома  растений  и  от  физиологических 
параметров  окружающей  среды.  Данные  показывают,  что  культурные  растения  по-разному 
реагируют на концентрацию солей в почвенном растворе. Механизмы  солеустойчивости расте-
ний    сводятся  к  регуляции  содержания  солей  и  воды  в  клетках  и  защите  биополимеров  от 
обезвоживания и повреждения солями путём накопления специальных веществ — протекторов 
(например,  пролина).  Под  влиянием  солей  в  растениях  нарушается  азотный  обмен,  накапли-
вается  аммиак  и  другие  ядовитые  продукты,  изменяется  структуры  мембран,  изменяется 
активности  ферментов  главных  биологических  процессов,  тормозится  фотосинтеза  и 
увеличивается уровня клеточных дыханй. 
В    данной  диссертационной  работе  был  исследован  влияние  NaCI,  Na
2
SO
4
,  NaHCO
3
  и 
Na
2
CO
3
 солей на эффекты прорастания семян, динамики роста всхожесты, активности фермен-
тов таких как  Q6PDH и DMDH  в горох, при различных концентраций. Эксперименты проводи-
лись в ранних стадиях всхожесты. Получены интересные данные. Показаны, что  с увеличением 
концентрацией солей уменьшется процент всхожести. По влияние солей на динамику пророст-
ков    можно  сортировать  в  порядке  убывания  NaCl  солей  натрии  в  соответствии  с  условиями,  при    мягких  стрессах  индицирует    Q6PDH,  а  при 
острых стрессовых условиях фермента  DMDH. 
 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  27  aprel  2017-ci  il  tarixli  qərarı  ilə 
çapa tövsiyyə  olunmuşdur. (protokol № 08)
. 
Məqaləni çapa təqdim etdi: Kimya elmləri doktoru, professor 
T.Əliyev
 
 
 
 

---

159 
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ. ELMİ ƏSƏRLƏR, 2017, № 3 (84) 
 
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY. SCIENTIFIC WORKS, 2017, № 3 (84) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ. НАУЧНЫЕ ТРУДЫ, 2017, № 3 (84) 
 
VAQİF FƏRZƏLİYEV  
TOFİQ ƏLİYEV  
NƏZƏR NƏZƏROV  
[e-mail] 
ƏFSUN SUCAYEV  
AMEA Aşqarlar Kimyası İnstitutu 
UOT: 542.978:541.127:547.496.3 
TETRAHİDROPİRİMİDİNTİONLARIN ANTİOKSİDANT XASSƏLƏRİNİN TƏDQİQİ 
 
Açar sözlər:Tetrahidropirimidin, kumol, antioksidant, oksidləşmə, stexiometriya əmsalı, katalitik faktor, 
induksiya dövrü, modelləşmə. 
Ключевые  слова:Тетрагидропиримидин,  кумол,  антиоксидант,  окисление,  коэффициент 
стехиометрии, каталитический фактор, индукционный период, моделирование. 
Key  words: Tetrahydropyrimidine,  isopropyl benzene, antioxidant, oxidation, stoichiometry coefficient, 
catalytic factor, induction period, modeling. 
Sürtkü yağlarının ən vacib istismar xassələrindən biri onların oksidləşməyə qarşı davamlı olmasıdır. 
Yağın  istismar  şəraitində  oksidləşmə  sürətinə  mühərrikin  hissələrinin  hazırlandığı  metalın  təbiətinin, 
temperaturun,  yağın  tərkibini  təşkil  edən  maddələrin  quruluş  və  xassələrinin,  onların  nisbətlərinin  və 
başqa amillərin təsiri vardır. Bu amillərin təsirindən yağlarda əmələ gələn oksidləşmə məhsulları maşın 
və mexanizmlərin işi zamanı onların hissələrinin sıradan çıxmasına, korroziyasına səbəb olur. Buna görə 
də sürtkü yağlarına lazımi istismar keyfiyyəti vermək, eləcədə maşın və mexanizmlərin etibarlı və uzun 
müddətli  işləməsini  təmin  etmək  məqsədi  ilə  yüksək  təsirli  antioksidləşdirici  aşqarların  sintezi  və 
istifadəsi, həllini gözləyən əsas məsələlərdən biridir [1]. 
Müasir  və  perspektiv  sürtkü  yağlarının  keyfiyyətinə  qoyulan  tələblərdən  biri  də  onların  tərkibində 
metalların  miqdarının  az  olmasıdır.  Yağların  istismarı  zamanı  tərkibində  metal  olan  aşqarlar  kül 
çöküntüsü  əmələ  gətirdiyi  üçün  külsüz  antioksidləşdirici  aşqarların  yaradılması  və  istifadəsi  (fenollar, 
aminlər, sulfidlər və b.) xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. 
Bu  aktuallığı  nəzərə  alan  AMEA  Aşqarlar  Kimyası  İnstitutu  əməkdaşları  tərəfindən  indiyə  qədər 
tərkibində azot- və kükürd saxlayan yeni nəsil aşqarlardan olan tiokarbamid törəmələri sintez olunub [2-
3]  və  onların  antioksidləşdirici  xassələri  öyrənilmişdir.  Tədqiqatçılar  N-əvəzli  tiokarbamidlərin  sintezi, 
çevrilmələri  və  antioksidləşdirici  xassəsinin  öyrənilməsinin  davamında,  məhz  müxtəlif  tiokarbamidlər 
sintez edərək tədqiq etmişdirlər [4]. 
Müəyyənləşdirilmişdir  ki,  aşqarların  antioksidləşdirici  xassələri  əsasən  onların  tərkibində  müəyyən 
funksional qrupların olması ilə əlaqədardır. Antioksidləşdirici aşqarlar kimi molekulunda əsasən kükürd, 
azot, fosfor, həmçinin eyni zamanda kükürd və fosfor, yaxud azot və kükürd, eləcə də müxtəlif funksional 
qruplar saxlayan birləşmələrdən istifadə edilir. Yeni sintez etdiyimiz tetrahidropirimidintionlarda müxtəlif 
funksional qrupların mövcudluğu bu birləşmələr ətrafında araşdırmalar aparılmasını zəruri edir[5]. 
NƏTİCƏLƏRİN MÜZAKİRƏSİ 
Tərəfimizdən  ilk  dəfə  tetrahidropirimidinlərin  karboksilat  törəmələrinin  yeni  effektiv  sintez  üsulu 
işlənib  hazırlanmışdır.  Öyrənilmişdir  ki,  tiokarbamid,  β-ketoefirlər  və  müxtəlif  aldehidlərin  qarşılıqlı 
təsirindən  75-80  %  çıxımla  tetra-  və  heksahidropirimidin-5-karboksilatlar  alınır.  Sintez  aşağıdakı  sxem 
üzrə aparılımışdır: 
NH
2
R
1
HN
S
+
R
3
R
2
O
O
+
R
4
R
5
H
O
-2H
2
O
NR
1
NH
R
2
C
R
3
O
S
R
5
R
4
 

---