32
4.
Qənbərov D.Ş. Naxçıvan Muxtar Respublikasında yayılan Astracantha və Astragalus
(Fabaceae Lindl.) növlərinin fitosenoloji, eko-bioloji xüsusiyyətləri və genofondunun
qorunub saxlanılması. Biol.elm.dok. ... diss. avtoref. Bakı, 2016, 42 s.
5.
Флора Азербайджана. Баку, тт. I-VIII, Изд. АН Азерб. ССР, 1950-1961.
6.
Флора СССР. В 30-х т. Т. 13, М.-Л.: Изд. АН СССР, 1934-1967
7.
Черепанов С.К. Сосудистые растения России и сопредельных государств (в пределах
бывшего СССР). С.- Петербург: Мир и семья-95, 1995, 990 с.
8.
Прилипко Л.И. Растителъные отношения в Нахчеванской АССР. Баку: Из-во. Аз.
ФАН, 1939, т.7, 196 с.
9.
Прилипко Л.И. Растительный покров Азербайджана. Баку: Элм, 1970,170 с.
10.
Гроссгейм А.А. Анализ флоры Кавказа. АзФАН СССР, 1939, 230 с.
11.
Гроссгейм А.А. Флора Кавказа. Т.V. Изд. АН СССР. М.Л., 1952, 455
12.
Сытин А.К. “Астрагалы (Astragalus L., Fabaceae) Восточной Европы и Кавказа:
систематика, география, эвалюция” док. био. наук ... diss. aвтореф. Санк-Петербург ,
2009, 48 с.
13.
İnternational Code of Botanical Nomenklature Saint Louis, 1999; Vienna, 2005
ABSTRACT
Dashgin Ganbarov
Conspekts of Species Belonging to the Astragalus Genus Spreading in the Nakhchivan
Autonomous Republic Flora
The article deals with the conspekts of species belonging to the Astragalus genus spreading
in the Nakhchivan Autonomous Republic flora. During the researches in the region, there have been
identified 2 semi-genuses and 84 species that join in 32 sectionsbelonging to the Astragalus
species. 53 species out of them join in the Astragalus genus and 31 species join in the Cercidothrix
semi-genus. As well as one species-Astragalus dasyantus Pall has been noted for Azerbaijan and
Nakhchivan flora. But the rest 5 species: A.alexandrii charadze, A.lunatus Pall., A.contortuplicatus
J., A.mollis Bieb., and A.stevenianus DC. have been noted for the first time in the regional flora.
РЕЗЮМЕ
Дашгын Канбаров
Конспект видов, относящихся к роду астрагал (Astragalus L.), распространяющиехся во
флорe Нахчыванской Автономной Республики
В статье рассматривается конспект видов, принадлежающих к роду астрагал,
обнаруженных во флоре Нахчыванской Автономной Республики. В результате исследований
в регионе выявлены 2 подрода и 84 вида, которые объединяются в 32 ceкциях,
принадлежащих к роду Astragalus. Из них 53 вида входят в род Astragalus, а 31 вида
относятся к подроду Cercidothrix. Кроме того, выявлен новый вид - Astragalus dasyantus Pall
для флоры Азербайджана и Нахчыванской АР. Остальные 5 видов: A.alexandrii Сharadze,
A.lunatus Pall., A.contortuplicatus J., A.mollis Bieb. и A.stevenianus DC впервые были отмечены
в региональной флоре.
NDU-nun Elmi Şurasının 27 aprel 2017-ci il tarixli qərarı ilə çapa
tövsiyyə olunmuşdur. (protokol № 08)
.
Məqaləni çapa təqdim etdi: Biologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
M. Piriyev
33
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ. ELMİ ƏSƏRLƏR, 2017, № 3 (84)
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY. SCIENTIFIC WORKS, 2017, № 3 (84)
НАХЧЫВАНСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ. НАУЧНЫЕ ТРУДЫ, 2017, № 3 (84)
HİLAL QASIMOV
Naxçıvan Dövlət Universiteti
hilal_1964@mail.ru
UOT: 581.6
NAXÇIVAN MUXTAR RESPUBLİKASI FLORASININ ALKOQOLLU İÇKİ VƏ SİRKƏ
ALILNAN BİTKİLƏRİ
Açar sözlər: alkoqollu içkilər, sirkə, Carum carvi, Dictamus caucasicus, Malus orientalis,
Potentilla recta, Artemisia absinthium
Key words: Carum carvi, Dictamus caucasicus, Malus orientalis, Potentilla recta
Ключевые слова: Carum carvi, Dictamus caucasicus, Malus orientalis, Potentilla recta
Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisində rast gəlinən bitkilərin bir çoxundan müxtəlif
içkilər (kbas, pivə, giləmeyvə çaxırı ,araq, sirkə, şərbət, sərinləşdirici içkilər) hazırlanır. Bəzi
bitkilərin meyvə və yarpaqları çay və kofeni əvəz edir. Bu bitkilər əsas içki növlərinin
hazırlanmasına görə aşağıdakı 6 qrupa bölünür.
1. Sərinləşdirici içkilər hazırlanan bitkilər;
2. Kofe tipli içki alınan bitkilər;
3. Çay kimi dəmlənən bitkilər;
4. Köpük əmələgətirən bitkilər;
5. Tərkibində limon turşusu olan bitkilər;
6. Alkoqollu içki və sirkə alınan bitkilər.
Bəzi bitkilərin meyvələri, giləmeyvələri, kökümsovları və digər orqanlarından alınan şirələr
şəkərlə zəngin olduqlarından spirtli qıcqırtma nəticəsində alkoqollu içki alınır [1, 5]. Bəzi hallarda
alınmış srirtli məhsul bir daha qıcqırdılaraq meyvə sirkəsi alınır. Ədəbiyyat məlumatlarına [2, 3, 4]
və aparılan tədqiqatlara əsasən bubitkilərin bəzilərinin bioekoloji xüsusiyyətləri, istifadə imkanları
haqqında məlumat verək:
1. Acı yovşan-Artemisia absinthium L. Çoxillik ot bitkisi olub, hündürlüyü 2 m-ə qədərdir.
Kökümsovları çoxşaxəli, qısa, şaquli və oduncaqlıdır. Bütün yerüstü hissələri sarımtıl-gümüşü
rəngli olmaqla, sıx tükcüklərlə örtülmüşdür. Yovşanın özünəməxsus kəskin iyi vardır. Gövdəsi
çoxsaylı, qabırğalı, yuxarı tərəfdən süpürgəvari-budaqlanan yarpaqlardan ibarətdir. Kökətrafı
yarpaqları adətən bitki çiçəkləyən zaman ölüşkəyir. Çətirləri və gövdənin aşağı yarpaqları saplaqlı
olub, uzunluğu 20 sm, yumurtaşəkilli, girdə üçbucaqşəkilli və ya neştərvari-uzunsov, zərif itiuclu,
bütövkənarlı olub, uzunluğu 1-5 mm-dir. Gövdə yarpaqları saplaqlı və növbəlidir. Zirvə yarpaqları
oturaq, bütövkənarlı və üçbölümlüdür. Boruşəkilli çiçəkləri sarımtıl, şarabənzər, səbətciyi sallanmış
olmaqla, diametri 4 mm-ə qədərdir. Çiçəkləyən zaman keçəyəbənzər, daha sonra çılpaq olub,
yarpağın xarici tərəfi xətti, daxili tərəfi isə ellipsvari kütdür. Süpürgəvari çiçəkləri geniş çiçək
qrupunda formalaşmışdır.
Avropa, Ukrayna, Qafqaz, Cənub-Qərbi Sibir və Uzaq Şərq. Azərbaycanda Böyük Qafqaz
(Qubanın dağ massivi), Samur-Şabran düzənliyi, Böyük Qafqazın qərbi, Kiçik Qafqazın cənubu,
mərkəzi, Naxçıvan və Lənkəran dağlıq ərazilərində yayılmışdır.
Alaq otları ilə birlikdə yol kənarlarında, təzə salınmış bağ və meşələrdə rast gəlinir. Bitki və
yarpaqları çardaxda kölgəli şəraitdə doğranaraq nazik halda (3-5 sm) kağız və ya parça üzərində
sərilərək, qurudulmalıdır. Eyni zamanda 40ºС-də quruducu şkafda qurutmaq olar. Yaxşı hava
şəraitində 5-7 gün, yarpaqları isə 3-5 gün qurudulmalıdır.
Ot və çiçəklərinin tərkibində 2% efir yağı, başlıca komponent olan tuyon, tuyol, fellandren,
seksiviterpen laktonlar absintin, anabsintin, artabsin, acı dadlı xammal olan flavonoidlər və aşı
maddələr vardır. Bitkinin tərkibində aşı maddələr, artemizin flavonoidi, üzvi turşular, karotin və
askorbin turşusu vardır. Kökünün tərkibində inulin olur. Tərkibindəmürəkkəb efir yağı olduğundan
ondan ətirli spirtli içki hazırlanır.
Dostları ilə paylaş: |