Elmi ƏSƏRLƏR, 2017, №6 (87) nakhchivan state university. Scientific works, 2017, №6 (87)
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
108 yalnız mənfəətlərinə uyğun olduğu zamanlarda yaşamalarıdır. Bu azğın inanca görə həmin hökmlər və prinsiplər ancaq mənfəətlərinə qarşı olmayanda tətbiq oluna bilər. Əgər cəmiyyətdə təqdir görüləcəksə, “Çox yaxşı insandır”, – deyiləcəksə, bu ibadətlərin və gözəl əxlaq xüsusiyyətlərinin edilməsində bir problem görməzlər. Hətta, mümkün olduqca çox təriflənmək üçün müsbət davranışlar göstərərlər. Ancaq hər hansı bir şəkildə cəmiyyətdən mənfi reaksiya təhlükəsi gözlənildikdə, sanki, bu dini məsuliyyətlərdən heç bir xəbərləri yoxmuş kimi davranarlar. Bu məntiqin kökündə, şübhəsiz ki, bəzi insanların Allahın şanını lazımi şəkildə təqdir edə bilməmələri, axirətin varlığına qəlbən iman gətirməmələri durur. Qısaca inancsızlıq. Beləliklə aydın olur ki, bütün dinlərin, ələlxüsus ilahi qaynaqlı dinlərin insan cəmiyyətinin formalaşması üçün irəli sürdükləri ümumi məqsədlər eynidir. Lakin son ilahi qaynaqlı din olan İslam bütün dinlərdəki müsbət keyfiyyətləri birləşdirərək bəşəriyyətin sonuna kimi insanların istifadəsinə təqdim etmişdir. İslam dini əxlaqi dəyərlərin bütün incəliklərinə diqqət yetirərək ideal cəmiyyətin qurulmasının yollarını göstərmişdir. Demək olar ki, digər dinlərdəki nöqsanlar, qüsurlar, çatışmazlıqlar İslam dini ilə tamamlanmış və ideal hala salınmışdır. İslam insanların yalnız feli baxımdan (namaz, oruc, və.s) ibadət etməsini nəzərdə tutmayıb, cəmiyyət nizamını tarazlayan bütün xüsusiyyətlərin hər vəchlə yerinə yetirilməsini nəzərdə tutmuşdur. İnsanların əksəriyyəti İslam əxlaqının yalnız bəzi ibadətlərdən ibarət olduğu barəsində yanlış inanca sahibdirlər. Halbuki, həqiqi din, Allahın (c.c) fərz buyurduğu oruc tutmaq, beş vaxt namaz qılmaq, zəkat vermək, kəlmeyi-şəhadəti söyləmək, həccə getmək kimi ibadətlərlə yanaşı, insan həyatının hər anını əhatə edən xarakterik xüsusiyyətə və insanlara Quranda təsvir edilən dünyagörüş və gözəl əxlaq xüsusiyyətləri qazandırmaq imkanına malikdir. Dininə bağlı, səmimi müsəlman Allahın (c.c) razılığını, rəhmətini və cənnətini qazanmaq üçün həyatının hər anında Quranda təsvir edilən üstün əxlaqı yaşamağa cəhd edir. Heç vaxt və heç bir mühitdə dürüstlüyündən, səmimiyyətindən, mülayim rəftarından, hörmət və sevgisindən, qısaca, gözəl əxlaqından qalmır. Məhz bu səbəblərə görə Quran əxlaqına sahib olan insanların meydana gətirdikləri birliklərdə hər insanın istədiyi üstün xüsusiyyətlər yaşanır. İslamda əksər ibadətlərin təməli gözəl əxlaq üzərində inşa edilmişdir. Yer üzünə göndərilmiş bütün peyğəmbərlər insanları pis əməllərdən uzaq durmağa çağırmış və əxlaqi dəyərlərin yayılması üçün çalışmışdırlar. Unutmamalıyıq ki, insana dünya və axirət yurdunda zərər verən hər şey, pis əxlaqdan qaynaqlanmaqdadır. Quranda tanrı-insan əlaqəsi peyğəmbərlik (nübuvvət) sistemi ilə təmin edilmişdir. Allah, insanlara bildirmək istədiyi əmr və qadağaları peyğəmbərləri vasitəsilə çatdırmışdır. [1, səh 92] Hz.Məhəmməd (s.a.s) bundan on beş əsr əvvəl son din olan İslam və onun ilahi hədiyyəsi olan Qurani-Kərimlə bəşəriyyətin üfüqünü nurlandırmışdır. [4, səh 5] Ayrı-ayrı mənbələri araşdırarkən belə bir fikir formalaşır ki, sonuncu peyğəmbərimiz Hz.Məhəmmədin (s.a.s) özü də yüksək əxlaq sahibi idi. O, əsla boş söz söyləməz, hər kəlamı hikmət və nəsihət idi. Əsla dedi-qodu etməz, pis və boş sözlər işlətməzdi. Hər kəsin ağlına və idrak səviyyəsinə görə danışardı. Daim təbəssüm göstərədi. Onu qəfildən görən şəxsi qorxu bürüyər, lakin, Onunla dostluq və söhbət edən şəxs Ona canı-könüldən məftun olardı. Dərəcələrinə görə fəzilət əhlinə ehtiram göstərədi. Qohum-əqrabasına həddindən artıq lütfkar davranardı. Əhli-beytinə və əshabına qarşı gözəl rəftar etdiyi kimi, digər insanlara da mehriban davranardı. Xidmətçilərini həmişə özündər razı salardı. Özü nə yesə, ne geyinsə, onlara da onu yedizdirər və geyindirərdi. Səxavətli, əliaçıq, mərhəmətli, şəfqətli, lazım gəldikdə cəsur, yeri gələndə isə həlim idi. Əhdinə və vədinə əməl edən, sözünə sadiq idi. Əxlaqının gözəlliyinə, zəkasına və ağlına görə bütün insanlardan üstün və hər cür tərifə layiq idi. Surəti gözəl, tərcümeyi-halı mükəmməl, vücudu bənzərsiz və mükəmməl idi. Allah Rəsulu (s.a.s) daim fikirli olar, həmişə təfəkkür edərdi. Zərurət olmadığı halda danışmazdı. Sükunət halı uzun çəkərdi. Bir sözü söyləməyə başladıqda yarımçıq qoymaz, onu mütləq bitirərdi. Az sözlə çox məna ifadə edərdi. Sözləri açıq-aydın, bir-bir söyləyərdi, nə lazım olandan çox, nə də az danışardı. Yaradılışdan yumşaqxasiyyətli olmasına baxmayaraq, çox ötkəm və heybətli idi. Əsəbiləşdiyi zaman yerindən qalxmazdı, yalnız haqqa etiraz edildikdə, ədalət tapdalandıqda əsəbiləşərdi, haqq yerini tapana qədər hirsi soyumazdı. Yalnız haqqı bərpa etdikdən sonra rahatlaşıb sakitləşərdi. Əsla, özünə görə hirslənməzdi. Şəxsi məsələlərdə 109 özünü müdafiə etməzdi və heç kimlə mübahisəyə girişməzdi. O, heç kimin evinə icazə almadan daxil olmazdı. Evinə gəldiyi zaman isə evdə qalacağı müddəti üç yerə bölərdi: bir hissəsini Allaha (c.c) ibadətə, bir hissəsini ailəsinə, yerdə qalan vaxtı isə özünə həsr edərdi. Özünə ayırdığı zamanı avam və oxumuş insanlara həsr edər, onlardan heç kimi söhbətlərindən və tövsiyələrindən məhrum qoymazdı. Bütün insanların könlünü fəth edərdi. [7, səh 186, 187] Vabisə ibn Məbəd (r.a) belə rəvayət edir: "Rəsulullahın hüzurunda idim. Mənə: "Yaxşılığın nə olduğunu soruşmağa mı gəldin?" - deyə buyurdu. "Hə" - dedim. Sonra Rəsulullah bunları söylədi: "Qəlbinə danış. Yaxşlıq nəfsin uyğun gördüyü və edilməsini nəfsin təsdiqlədiyi şeydir. Günah isə içini narahat edən və başqaları sənə "et" deyə neçə-neçə fitva versə belə içində şübhə və tərəddüt oyadan şeydir". [Ahmed bin Hanbel, IV/227-228; Darimi, Büyü 2] İslam Peyğəmbərinin (s.a.s) əxlaqını sadalayarkən belə bir qənaətə gəlirik ki, irqindən, dilindən, etnik tərkibindən, milli mənsubiyyətindən, vəzifəsindən asılı olmayaraq hər kəs üstün əxlaq dəyərlərini Ondan nümunə kimi götürə bilər. Hz.Məhəmmədin (s.a.s) yüksək əxlaqi göstəriciləri istər çoban, istərsə də dövlət başçısına nümunə ola biləcək ölçüdə idi. İslamın yüksək əxlaqi prinsiplərini, yerinə yetirməyə mane olan insan nəfsidir. İslamdakı imtahan inancına uyğun olaraq insan nəfsi mənfi və müsbət xüsusiyyətlər arasında dəyişkən şəkildə yaradılmışdır. Bunu nəfslə şeytanın mübarizəsi kimi xarakterizə edə bilərik. İslam dininin gətirdiyi bütün ölçülər nəfsin istəklərini müsbət istiqamətdə yönləndirir. Nəfs bəzən müəyyən mənfi hisslərin təsiri ilə özünü böyük görməyə və əldə olanla kifayətlənməməyə başlayar. Daima pisliyi istəyən nəfs bizi dünyaya meyl etməklə, şəhvətlə yaşamağımızı istəyər. Ölümü, axirəti xatırlamağımızı istəməz. Sahibini azğınlığa və üsyana sürükləyər. Allah (c.c) Quranda buyurur: "Nəfs (adama) pis işləri əmr edər". [6, Yusuf 12/53]Lakin, insan bu vəziyyətdə çökməməlidir. İslam insan ilə, onun nəfsinin istəkləri arasında bir tarazlıq meydana gətirir. Normal istəklə şeytani istəklər arasına sərhəd qoyur. [8, səh 492-494]. Quran bir sıra qadağalar bildirmişdir. Bu qadağalara əməl etməyənlər axirətdə böyük bir çətinliklə qarşılaşarlar, çünki günah bataqlığı ilə boğulmuş olarlar. Hər günah ruha sancılan bir zəhər iynəsidir. Ölümdən əvvəl sağaltmaq gərəkdir. Nəfsin islahı insanı həm axirətdə, həm də dünyada xilas edər. İnsanın bütün qurtuluşu və məhvi nəfslədir. Ancaq, gözəl əməllər cəhənnəmdən qurtulmağa vəsilədir. Maddi və nəfsi nemətlərin çoxunda heyvanlarla ortaqlığımız vardır, yemək içmək, qorunmaq, yatmaq kimi. Bunları nəzərə alsaq bizi heyvanlardan fəqrləndirən çox az xüsusiyyətlərin olduğunu görərik. Bu xüsusiyyətlər insanlığımız və vicdanımızdır. Hansı ki o insanlığı və vicdanı yaxşı və pisə istiqamətləndirən nəfsdir. Nəfsin inkişaf etməsində ən böyük əngəl nəfsin özüdür. [5, səh 24]Nəfs fitri olaraq mənfi şeylərə meyl etdiyi halda, müsbət şeylərə tənbəllik göstərər. Məsələn, bir insana hər gün saatlarca televizor seyr eləmək, oyun oynamaq çətin gəlməz. Lakin bir saat kitab oxumaq, gündə beş vaxt namaz qılmaq çətin, hətta, mümkünsüz kimi gələr. Mövzu ilə bağlı hz. Məhəmməd bir hədisində buyurur: "Cənnət nəfsin xoşuna getməyən şeylərlə, Cəhənnəm də nəfsin xoşuna gedən şeylərlə əhatə edildi!". [Buhari, Rikak 28] Son dövrlər əxlaqi degenerasiya ən yüksək həddə çatıb. Səbəb odur ki, insanlar özlərini tam müstəqil və məsuliyyətsiz hesab edirlər. Artıq iş o yerə gəlib çatmışdır ki, insanlar qeyri-etik davranışları müasirlik, müstəqillik kimi təlqin edirlər. Bir neçə on il bundan əvvəl insanların ağızlarına belə almağa çəkindikləri mənfi şeylər əfsuslar olsun ki, bu gün yaşam tərzinə çevrilib. Edilən mənfi əxlaq cəmiyyətin hər təbəqəsinə, xüsusilə də saf gənclərə müasirlik və mədəniyyət kimi təlqin olunur. İçki içmək, evlilikdən kənar qeyri-qanuni münasibət, narkotik maddə istifadə etmək "müasirçilər" tərəfindən “dəbə” mindirilmişdir. Savadsız insanlar da bu şəxsləri özlərinə örnək götürüb onların danışıq və geyim tərzindən tutmuş həyat fəlsəfələrinə qədər hər şeylərini təqlid edirlər. Nəticə olaraq deyə bilərik ki, dini dəyərlərin öyrənilməsini, yuxarıda söylənilənlər baxımından, zərurət kimi qəbul etmək elmi-dini dünyagörüş baxımından vacibdir. Özünü mənəvi kamala çatdıra bilməyən birinin əməli fəsaddan başqa bir şey olmayacaqdır. Kamil insan olmaq üçünsə elm və əxlaq əsas meyardı. Hər bir insan cəmiyyətdə şəxsiyyət kimi formalaşmaq və cəmiyyətin önəmli fərdlərindən biri olmaq üçün əxlaqli dəyərlərə riayət etməli və elmi əsaslara Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|