Elmi ƏSƏRLƏR, 2017, №6 (87) nakhchivan state university. Scientific works, 2017, №6 (87)
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
116 olduqları millətinin uca adlarına layiq deyildi. Odur ki, pak və təmiz vicdanlarının səsinə qulaq verən millətin bütün üzvləri bir nəfər kimi belə fikirləşirdi ki, “bu qədər böyük bir camaatın rəisləri əgər istəsələr nələr etməzlər, nələr tapmazlar?”(6, s.209). XX əsr Azərbaycan demokratik fikrinin düşüncə tərzində zəngin mənəvi duyğularla millətin taleyi və sabahkı istiqlalı diqqətdə saxlanılırdı. Onun yaradıcılıq leytmotivini təşkil edən insanların cəmiyyətə münasibətində birtərəfli mövqe tutmasının yarıtmazlığı idi. Lakin millətin az və ya çox dərəcədə taleyinə biganə qalanlar ictimai tərəqqiyə, millətin xoşbəxt sabahlarına əngəl olanlar hesab edilirdi. Hətta hər şeyi düşünüb, bircə milləti haqqında ağlına heç nəyi gətirməyənlər bundan onlara heç bir “mənfəət” gəlməyəcəyini bildiklərindən, qəlblərinin bu nöqtəsini çoxdan öldürmüşdülər. Azərbaycan demokratik fikri XX əsrin əvvəllərində “ürəyində bir az millət hissi, namusu olan müsəlman”(6,s.208) qardaşlarına üz tutaraq onlara sanki xəbərdarlıq edirdi ki, “bizdə beş-on yetimimizi insanca saxlamağa ləyaqət yox, öz balalarımıza mərhəmət yox-ya biz nə haqq və nə üzlə özgələrdən mərhəmət və ədalət gözləyirik?”(6, s.207). Hanı adəmdə insanlıq, hanı adəmdə vicdanlar? Nədir bir bunca vəhşətlər, nədir bir bunca xüsranlar(3, s.370). XX əsr Azərbaycan demokratik fikri millətin çəkilməz dərdlərinə diqqəti yönəldərək, duyğusuz, zalım, mərhəmətsiz insanlara ümid olmamağa çağırırdı ki, “Bari xudaya, sən özün hifz elə”(5,III,s.124), çünki ürəklərində millətə eşq və məhəbbət, Vətən sevgisi olmayanlardan heç nə gözləmək olmazdı. “Cənabi- həqq bəlkə öz ulu intizar, ulu fikirlərin üsulunu bizim kimi qorxaq, xəsis, duyğusuz qansızların ümidinə qoymaya” (6, s.208). XX əsr Azərbaycan demokratik fikri milləti ilə bir olmaq istəyini açıqcasına bəyan etməkdən qorxmurdu. Millətinə, Vətəninə təmənnasız sevgisi ilə xidmət göstərən, onun ehtiramını ucalara qaldıran Azərbaycan demokratik fikri mənafeyini qorumağa çalışdığı milləti haqqında ürək dolusu yanğıyla düşünürdü. O, müraciət etdiyi və müdafiə etdiyi, məmləkətin sahibi bildiyi, dinməyə və danışmağa ixtiyarı olmasa da, əslində, hər zaman və hər yerdə, hətta gələcəkdə də söz sahibi olan millətinə, camaatına arxalanaraq, ona müraciət edirdi, ümidvar olduğunu bildirirdi və ona müraciətlə tərəfdar durduğunu göstərirdi: “İnciməyin, siz inciməyin, ey millətin kökü, təməli yerində olan qara camaat! Ey ürəkdə millət namusu olanlar! Ümidimiz yenə sizədir” (6,s.208). XX əsr Azərbaycan demokratik fikri ictimai və fəlsəfi fikir tariximizin göstərilən dövründə əlçatmaz mənəvi- əxlaqi, milli- bəşəri ideyalar irəli sürdü və öncül olduğunu təsdiqləmiş oldu. Onlar halına acıdığı, dərdlərinə çarə aradığı, qayğısını çəkdiyi, başı bəlalardan qurtulmayan sevgili millətinin və özünü övladı saydığı əziz Vətəninin müsibətli günlərində onları əzilməkdən, qəhr olmaqdan, məhv olub əldən getməkdən sadəcə qorumaq deyil, eyni zamanda xilas etmək istəyirdilər. Bu yolda canlarını fəda etməkdən çəkinmirdilər ki, onlar tezliklə bu dərdlərdən və müstəmləkə əsarətindən xilas olub azadlığına qovuşsunlar. Demokratik fikir milli mücadilə və Vətən tariximizdə həmin günü əsl, böyük bir bayram coşqusu ilə gözləmək intizarında qalmışdı. Məhz həmin gün xalqımızın, millətimizin,Vətənimizin əsl, böyük bayram günü olacaqdı. Odur ki, XX əsr Azərbaycan demokratik fikri daşıdığı məsləyə, əqidəyə sədaqətli olaraq, özünün amalını, qayəsini sevimli milləti, Vətəni qarşısında deklorativ sənəd kimi sübuta yetirirdi. Əslində XX əsrin gəlişi ilə Azərbaycan demokratik fikri yeni əsri, dövrü, zamanı düzgün xarakterizə edib, milləti, Vətəni şad edəcək öncədən uzaqgörən sosial bir hadisə kimi, onu möhtac olmaqdan xilas edəcək qabaqcıl bir ideyanın irəli sürməsinə münbit şərait yaradacaqı ki, millət ayılsın, oyansın. XX əsr Azərbaycan demokratik fikrinin millətin tarixində oynadığı əhəmiyyətli rol danılmazdır. Ona görə ki, o, gerçək aləmin real acı mənzərəsinin gələcəkdə yarada biləcək, millətə gətirə biləcək və onun qəlbində, zehnində, düşüncəsində sağalmaz yara aça biləcək şeylərə qarşı barışmaz, yorulmaz mübarizə meydanına atılmışdı. Hədəfi dəqiq bəlli olan Azərbaycan demokratik fikri həqiqətən də əsl doğrunu tapıb ortaya qoyurdu ki, millət onu yazıq hala salan və bu vəziyyətdən qopub aralana bilməyinə hər yolla maneçilik törədən düşmənlərini görüb tanısın. Yəni millətin oyanması, əsrin, zamanın səsinə səs verməsi mütləq şəkildə labüd idi, millət hökumətin istibdad zəncirində qaldıqca vətənin müstəmləkə əsarətindən xilası mümkün olmayacaqdı. Ona görə də vətənin xilası millətin ayılmasına, oyanmasına, ayağa qalxmasına bağlı idi. 117 XX əsr Azərbaycan demokratik fikri millətin gələcəyini düşünərkən, uzaq- yaxın tarixə müraciət edirdi. Millətin cəhalətdən, qəflətdən xilasının, tezliklə oyanışının millətin xoş istiqbalında, gələcəyində necə vacibli olacağını sübut edən XX əsr Azərbaycan demokratik fikri göstərirdi ki, tarixin müxtəlif dönəmlərində, saləflərimizin zamanında bizləri yox etmək, axırımıza çıxmaq istəyənlər olmuşdular və onlar bu gün də pusquda durub gözləməkdədirlər. Bunun üçün millətimzin içərisindən ittifaq və ittihadı yox edib, onun qəlbinə iyrənc, mənfur ixtilaf, təfriqəçiliyi yeritməyə çalışdılar. Deməli, bütövlükdə milləti, ayrılıqda isə onun ayrı-ayrı fərdlərini milli-mənəvi dəyərlərdən, sərvətlərdən məhrum qoyan, onu daim geriliyə, keçmişə çəkən, qaytaran cəhalət, qəflət bu milləti xoşbəxt gələcəkdən məhrum qoymuşdu. O, milləti milli şüurdan məhrum qoyur, onu müasirliklə ayaqlaşmasına maneçilik törədirdi. Son nəticədə isə o, millətin tarix səhnəsindən silinməsi ilə nəticələnərdi. XX əsrin əvvəllərində cəmiyyətin ümumi inkişaf qanunauyğunluqlarının optimal bir model kimi elmi təhlili göstərir ki, bütün istək və arzulardan, şəxsi mənafelərdən asılı olmayaraq, millətin xoş gələcəyinə qovuşması yolunda ən mühüm addım onun oyanışından, qəflətdən, cəhalətdən xilasından keçməli idi. XX əsr millətin oyanışının qarşısını ala biləcək hər şeyi rədd edirdi, onu cəmiyyətin yolundan götürüb, bir kənara atırdı. Sübut olunurdu ki, yenilikçi oyanış, dirçəliş cəhdi millətin də oyanışını labüd, qanunauyğun etdiyindən, məntiqi şəkildə onun qarşısını ala biləcək, kəsəcək heç nə ola bilməzdi. Ona görə də yeni əsr millətin milli şüurunu, milli özünüdərkini dolayısı ilə yox, birbaşa özündə əks etdirir, mənəvi ziya kimi millətin gələcək istiqbalını işıqlandırırdı. O, bütün bunları gələcəkdə sübuta yetirmiş olacaqdı. Odur ki, Azərbaycan demokratik fikri yeni əsrin gəlişinə “şükürlər olsun”,-deyirdi, onun çətinliklərlə də olsa, gətirəcəyi, verəcəyi millətlərin azadlığı, istiqlaliyyəti müjdəsi hamı kimi, onları da sevindirməyə bilməzdi. XX əsrin gəlişini bəşər tarixinin qanunauyğun inkişafının məntiqi davamı hesab edən Azərbaycan demokratik fikri qocaman tarixin səhifələrinə öz şükranlıqlarını belə yazırdı. ƏDƏBİYYAT 1. Ağaoğlu Əhməd bəy. Seçilmiş əsərləri. Ön sözün, izah və şərhlərin müəllifi Vilayət Quliyev. Bakı, Şərq- Qərb, 2007 392 səh. 2. Hacıbəyli Üzeyir. Seçilmiş əsərləri. Iki cilddə, II cild. Tərtib edəni və lüğətin müəllifi Abdulla Abbasov. Bakı, Şərq- Qərb”, 2005, 456 səh 3. Hadi Məhəmməd. Seçilmiş əsərləri (İzah və qeydlərin müəllifi Əziz Mirəhmədov). Bakı, Şərq- Qərb, 2005. 464 səh. 4. Hüseynzadə Əli bəy. Seçilmiş əsərləri. Transliterasiya və tərtib edəni Ofelya Bayramlı. Bakı, Şərq- Qərb, 2007. 480səh. 5. Məmmədquluzadə Cəlil. Əsərləri. Dörd cilddə (tərtib edəni, ön söz və izahların müəllifi İsa Həbibbəyli). Bakı, "Öndər", 2004. 6. Nemanzadə Ömər Faiq. Seçilmiş əsərləri . Tərtib edəni, ön sözün və izahların müəllifi Şamil Qurbanov. Bakı, Şərq-Qərb, 2006, 352 səh. 7. Səhhət Abbas. Seçilmiş əsərləri. Tərtib edəni, ön söz və izahların müəllifi Kamal Talıbzadə). Bakı, Lider, 2005, 456 səh. ABSTRACT Bagır Babayev AZERBAİJAN DEMOCRATİC THOUGHT ABOUT GLORİOUS PAST AND HAPPY FUTURE OF OUR NATİON IN THE TWENTİES CENTURY The democrats in the twenties century denied that our people wanted to save our nation from the colonial bondage of the Russian - Empire and believe it deeply. Democratic thought that had a great impact on the lives of the conquered nations in the twenties century. The new century has Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|