53
А.И.Москаленко, А.А.Фомин – М.:
Просвещение, 1998.
11. Шнеперман Л.Б. Сборник задач по алгебре и теории чисел. / Учеб.
пособие для физ.- мат. факультетов пед. ин-тов / - Минск.: Высшая
школа, 1982, 223 с.
12. Программы предметы « Алгебра и теории чисел » для подготовки
бакалвр по специальности « Математика », « Математика и
информатика » / Сос Я.Р. Бахшелиев, Л.Ш.Абдулкеримли,
Ш.С.Абдуллаев. Типография АГПУ, Баку, 2006 (на
азербайджанской
языке).
13. Программы предметы « Алгебра » для подготовки бакалавров по
специальности « Математика и информатика » / Сос З.Г.Садыхов,
Р.Ю.Шукуров, Из – во «Муэллим», Баку, 2009 (на
азербайджанском
языке).
XÜLASƏ
R.Ə.Həsənov
Cəbr kursunda məsələ və tapşırıqların həlli prosesində nəzəri materialın təlimi
Riyaziyyatın tədrisində məsələ və tapşırıqların həlli müstəqil təlim metodu kimi tətbiq edilir.
İşdə ali pedaqoji məktəblərin cəbr kursunda nəzəri materialın təlimində məsələ və tapşırıqların
roluna baxılmışdır. Konkret nümunələr göstərilmiş və tədqiq olunan məsələnin uğurlu həlli üçün
bəzi mülahizələr ifadə edilmişdir. Tapşırıq və məsələlərlə verilən nəzəri materialların
mənimsənilməsində yaranan bir sıra problemlər göstərilmişdir. Bu problemlərin həlli üçün faydalı
ola biləcək göstərişlər təklif edilmişdir.
ABSTRACT
R.A.Hassanov
Teaching of theoretical materials in the solution process of sums and tasks in the course of
algebra
Solution of sums and tasks is applied as an independent teaching method in the teaching
of mathematics.The paper looks through the role of sums and tasks in teaching theoretical
materials in the course of algebra at the higher pedagogical schools. It shows concrete examples
and some considerations for the successful solution of the matter which is studied,have benn
mentioned. A number of problems dealing with the acquisition of theoretical
materials given within
tasks and sums are shown. Instructions which can be useful in the solution of these problems are
offered.
NDU-nun Elmi Şurasının 24 dekabr 2015-ci il tarixli qərarı ilə çapa
tövsiyə olunmuşdur (protokol № 05)
Məqaləni çapa təqdim etdi:
54
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.
ELMİ ƏSƏRLƏR, 2015, № 5 (73)
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.
SCIENTIFIC WORKS, 2015, № 5 (73)
НАХЧЫВАНСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ.
НАУЧНЫЕ ТРУДЫ, 2015, № 5 (73)
FİZİKA
MÜBARİZ NURİYEV
K.Ə.ƏLIYEV
S.H.ALLAHVERDIYEV
UOT:
BUXARLANABİLƏN YÜKLƏRƏ GÖRƏ HESABAT
En kəsikləri, uzunluqları
eyni olan 3 ədəd polad mildən
şəkildə
göstərilən
sərt
brus
asılmışdır. Burusa orta mildən C -
məsafədə olan P yükü təsir edir. P-
yükü orta mildən sağda və soldan
təsir etdikdə asqı millərində iç
qvvələrin dəyişməsini və hədd
qiymətlərini, en kəsik sahələrini
hesablamaq
tələb
edilir.
Buxarlana bilən gərginlik
?????? =
1600 ???????????? ??????????????????
2
⁄
- dir.
?????? = 10????????????
??????
1
= ??????
2
= ??????
3
??????
1
= ??????
2
= ??????
3
HƏLLİ:
Əvvəlcə millərin elastiklik
həddi mərhələsində işləməsində
yükün millər arasında paylanmasını tapaq.
Tutaq ki, millər hamısı dartırlır. Onda millərdəki qüvvələrin və yükün şaquli ox üzərindəki
proyeksiyaları aşağıdakı kimi istifadə olunur.
??????
1
+ ??????
2
+ ??????
3
− ?????? = 0 (1)
Həmin qüvvələərin ikinci milin bərkidilmiş oynağa nəzərən momentləri cəmi, ikinci
müvazinət tənliyini verir.
??????
1
∙ ?????? − ??????
3
∙ ?????? ± ?????? ∙ ?????? = 0 (2)
Şəkildə verilmiş sistemin millərinin deformasiyasını nəzərdən keçirsək alarıq.
∆??????
1
− ∆??????
3
2??????
=
∆??????
2
− ∆??????
3
??????
55
∆??????
1
− ∆??????
3
− 2∆??????
2
+ ∆??????
3
= 0
∆??????
1
− 2∆??????
2
+ 3??????
3
= 0 (3)
Deformasiya tənliklərində millərin uzunluqları və en kəsiklərinin bərabər, eyni materialdan
olmaları nəzərə alınmşdır. Yəni
??????
1
− 2??????
2
+ ??????
3
= 0 (4)
1; 2; və 4- tənliklərini birgə həll etsək:
(4) tənliyindən:
??????
1
= 2??????
2
− ??????
3
(5)
N
1
- in
qiyməti , 1 və 2 tənliyində yerinə yazsaq
{
2??????
2
− ??????
3
+ ??????
2
+ ??????
3
− ?????? = 0 (6)
2??????
2
?????? − ??????
3
?????? ± ?????? ∙ ?????? − ??????
3
?????? = 0 (7)
6- dan
3??????
2
= ??????
??????
2
=
??????
3
(8)
??????
2
− ?????????????????? qiymətini – 7-də yerinə yazsaq
2
3
?????? ∙ ?????? − ??????
3
?????? ± ?????? ∙ ?????? − ??????
3
?????? = 0
2??????
3
∙ ?????? =
2
3
?????? ∙ ?????? ± ?????? ∙ ??????
??????
3
=
??????
3
±
?????? ∙ ??????
2??????
(9)
N
1
və N
3
- ün qiymətlərini 5- də yerinə yazaq
??????
1
= 2??????
2
− ??????
3
??????
1
=
2??????
3
−
??????
3
∓
?????? ∙ ??????
2??????
=
??????
3
∓
????????????
2??????
(10)
Yoxlama:
??????
1
+ ??????
2
+ ??????
3
= ??????
??????
3
+
????????????
2??????
+
??????
3
+
??????
3
±
?????? ∙ ??????
2??????
= ?????? (11)
?????? = ??????
Deməli millərin elastiklik həddi mərhələsində işləməsində alınan qiymətlərin və gərginliklərin
qiyməti aşağıdakı kimi olar :
??????
1
=
??????
3
∓
????????????
2??????
; ??????
1
=
??????
3??????
∓
????????????
2 ∙ ?????? ∙ ??????
??????
2
=
??????
3
; ??????
2
=
??????
3??????
(12)
??????
3
=
??????
3
±
?????? ∙ ??????
2 ∙ ??????
; ??????
3
=
??????
3??????
±
?????? ∙ ??????
2 ∙ ?????? ∙ ??????
Burdan göründüyü kimi elastiklik həddi daxilində üçüncü mil daha çox gərginlikli haldadaır. P-
qüvvəsinin artması ilə bu mildə yararnan gərginlik o biri millərdən qabaq, axma həddinə çatacaqdır.
3-cü mil üçün yükün həddi qiyməti aşağıdakı kimi olacaqdır:
??????
3
= ??????
????????????
∙ ?????? (13)