Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə
Yüklə 2,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 2.3.
Elmi-texniki tərəqqi Elmi Texniki İnqilab (ETİ) - sadəcə olaraq elmdə inqilab və texnikada inqilab deyil. Bu tərkib hissələri qarşılıqlı əlaqədə olan iki tərəfli vahid inqilabdır. Burada elmi nailiyyətlər tezliklə texnikada maddiləşir, ən yeni texnika isə elmin sonrakı inkişafı üçün ilkin şərtlər yaradır. 435 Müxtəlif nəzəri sistemlərdə elmi-texniki tərəqqi (ETT) müxtəlif cür adlandınlır. Marksist terminologiyasında onu «elmi-texniki» inqilab, A.Tofflerin sivilizasiya tipologiyasında «sosiotexniki» inqilab, daha çox «informasiya-kompüten> və ya «informasiya-ekoloji» inqilab adlandırılır. Bu inqilabın özəyini elektron-kompüter və biotexnoloji texnologiyanın yaradılması və
genişləndirilməsi təşkil
edir. İnformasiya-kompüter inqilabı dərin sosial dəyişikliklər üçün zəmin hazırlayır. Müasir elmi-texniki inqilab avtomatika, elektronika, hesablama texnikası, mikroelektronika, cihazqayırma, aerokosmik sənaye,
kütləvi kompüterləşmə, nüvə energetikasının və s. coşğun inkişafı ilə əlaqədədir. ETİ, beləliklə, istehsalın fizika, riyaziyyat, kimya, biologiya və s. kimi elmlərin nailiyyətləri ilə sıx əlaqəsi ilə şərtlənir. Əgər keçmişdə əl əməyindən maşınlı istehsala keçid insan əzələsi qüvvəsinin maşınla əvəz olunması, fiziki əməyin yüngülləşməsi ilə nəticələnən yeni eranın başlanmasına gətirdisə, indi yeni tipli maşınların köməkliyi ilə mürəkkəb və əziyyətli hesablama və bir sıra başqa zehni funksiyaları həyata keçirmək, əqli əməyi yüngülləşdirmək və onun məhsuldarlığını artırmaq olar. Elektron-hesablayıcı qurğular istehsalı avtomatlaşdırmaq və idarə etmək imkanı yaradır. Fəlsəfənin vəzifəsi ən yeni texnika ilə insanın zehni fəaliyyəti arasındakı qarşılıqlı münasibəti, o cümlədən «süni intellekt» problemini dərk etməkdir. Elm bilavasitə məhsuldar qüvvə rolunu həqiqətən yerinə yetirmək üçün istehsalın inkişafım qabaqlamalıdır. ETİ indi həm elmi, həm texnika və texnologiyam, həmçinin də əməyin və istehsalın idarə edilməsi sistemini əhatə edir. ETİ yalnız elm və texnikaya deyil, ictimai həyatın bütün tərəflərinə toxunan sosial prosesdir. ETİ işçinin şəxsiyyətinin inkişafı, onun peşə, zehni, əxlaqi və estetik keyfiyyətlərinin artması üçün şərait yaradır. Çünki müasir cəmiyyət ETİ-nin nailiyyətlərini humanist məqsədlərlə birləşdirmək işində maraqlıdır.
Qərb nəzəriyyəçiləri təsdiq edirlər ki, ETİ ilə əlaqədə olan texnoloji dəyişikliklər cəmiyyətin elə yeniləşməsinə gətirir ki, sosial inqilabın zəruriliyi və imkanı heçə enir, çünki həyata keçirilən elmi-texniki inqilab hər hansı sosial inqilabdan daha çox radikal nəticələrə gətirib çıxarır. Elm və texnikanın qüvvətli inkişafı və onlann ictimai həyatın bütün tərəflərinə, o cümlədən siyasi qrupların hazırlanması və qəbulu sahəsinə təsirinin qüvvətlənməsi, texnokratizm nəzəriyyəsinə görə sosial konfliktlərin və çaxnaşmaların aradan qaldırılması üçün ən yaxşı yoldur. Texnokratlar postindustrial, informasion və başqa inqilablardan danışarkən güman edirlər ki, elmi-texniki tərəqqi sosial nailiyyətlərə və dəyişikliklərə gətirir. «AntitexnokratlaD> isə hesab edirlər ki, həmin elmi-texniki tərəqqi məhdudlaşdırılmasa və nəzarət edilməsə, zəruri olaraq sosial fəlakətə gətirib çıxanr. Müasir elmi-texniki tərəqqi (ETT) ağlagəlməz dərəcədə qısa müddətdə baş vermişdir. İndiki dövrdə dünya hələ görünməmiş texnoloji çevriliş astanasında dayanıbdır. Bu prosesin sosial nəticələrini hərtərəfli təsəvvür etmək çox çətindir. ETT- nin yeni mərhələsi hər şeydən əvvəl, yuxanda deyildiyi kimi, mikroelektronikanın, informatikanın və biotexnikanm sürətlə inkişafı sayəsində baş verən yeni keyfiyyət dəyişiklikləri ilə, istehsalın mexanikləşməsi və avtomatlaşması sahəsində yeni nailiyyətlər ilə əlaqədardır. Texnoloji yeniliklər cəmiyyətin sosial strukturuna böyük təsir göstərir. Mahiyyətcə elə yeni sivilizasion mühit yaranır ki, burada prinsip etibarilə tamamilə başqa əmək, idarəetmə, istirahət sferası meydana gəlir. Avropanın müasir ictimai
fikrində «texnokratik determinizmə» əsaslanan konsepsiyalar geniş yayılıbdır. Bu cərəyanın tərəfdarları ETT-ni ictimai inkişafın aparıcı amilinə çevirirlər. «Texnokratik determinizm» iki əsas müddəaya söykənir: 1) cəmiyyətin texniki bazası insanın həyat fəaliyyətinin bütün formaları arasında əlaqəni təmin edən təməldir və bunun nə- 437 ticəsi kimi 2) texnologiyada baş verən dəyişikliklər ictimai hə)^atdakı dəyişikliklərin ən əhəmiyyətli qaynağıdır. İndiki dövrdə texniki bilik - təcrübi bilik ilə nəzəri biliyi birləşdirən bir əlaqə vasitəsinə çevrilir. Texniki biliyin özəlliyi onun istehsala və quraşdırmaya doğru istiqamətlənməsindədir. Texniki qurğular insan bədənindəki orqanlann davamı və dəfələrlə qüvvətləndirilməsi vasitəsi olmaqla, öz növbəsində insana onlardan necə istifadə etmək yollarını da göstərir. İstehsal prosesində canlı əməyin ixtisar edilməsi texniki tərəqqinin qanunauyğun tendensiyasıdır. Bir çox alimlər elm ilə texnika arasında ümumi cəhətlərin artdığını, fərqlərin isə getdikcə azaldığını göstərirlər. İtalyan filosofu Nikolo Abbanyano yazır: «Praktiki məqsəddən məhrum nəzəri idrak kimi elm ilə bu idrakdan həmin məqsəd üçün istifadə edən texnika arasındakı ənənəvi fərq tamamilə sıradan çıxmaq dərəcəsinə qədər ciddi şəkildə zəifləyib. Elmi axtan- şın daha çox dəqiq, incə texnikaya ehtiyacı var, deməli, texnika buraya onun əsas tərkib hissəsi kimi həm vasitə, həm də məqsəd kimi daxil olur. Elektron texniki vasitələr ilə nəzəri kəşflər arasındakı qırılmaz birliyin parlaq sübutudur. Çünki burada texniki cihazların kəşfi və nəzəri kəşflər eyniyyət təşkil edİD>.‘’ Elə vəziyyət yaranıbdır ki, elmin inkişafını kompü- tersiz təsəvvür etmək mümkün deyil. «Kompüterlər ona görə elmi tədqiqatın zəruri elementi olur ki, onlar insan beyninin uzun sürən işdən sonra çatacağı nəticəyə bir anda malikolma imkanı yaradın>.'® Qlobal rabitə sistemi bütün dünyanı əhatə edir; rəqəm texnologiyası, lif optikası və yeni qüvvətli peyk telerabitə sisteminin təsiri altında sözün əsl mənasında baş verən köklü transformasiya prosesindədir. Rabitə vasitələrində baş verən belə tarixi dəyişikliklər dünyanın müxtəlif yerlərində olan insanlara işgüzar əlaqəyə girmək, informasiya mübadiləsi aparmaq və müxtəlif əməliyyatlar keçirmək imkanı yaratdı. Bu vəziyyət Yüklə 2,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|