Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə
Yüklə 2,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 439
3. Siyasi fəlsəfə 3.1. Siyasi fəlsəfə nə deməkdir? «Siyasət» (yun. «politike») termini dövləti, cəmiyyəti və insanları idarəetmə qaydalan kimi qədim yunan anlayışlarına əsaslanır: «polis» (şəhər dövləti), «politikos» (dövlət xadimi), «politeya» (konstitusiya). Ənənəvi olaraq Sokrat siyasi fəlsəfənin banisi hesab edilir. Lakin Aristotel və Platonun siyasi fəlsəfəsi bu elmin klassik formasıdır. Sokrat Platonun, Platon isə öz növbəsində Aristotelin müəllimi olmuşdur. Onların siyasətə aid əsərləri siyasi fəlsəfənin bizə qədər çatan ən qədim nümunələridir. Aristotelə görə siyasi elm - siyasi fəlsəfənin eynidir, çünki elm və fəlsəfə onun fikrincə eyni anlayışlardır. Klassik siyasi fəlsəfə XVI- XVII əsrlərdə Avropada yeni siyasi fəlsəfə yaranana qədər hakim mövqe tutmuşdur. Siyasət - hakimiyyət və cəmiyyəti idarə etməklə bağlı siniflər və sosial qruplar arasında yaranan çoxsahəli münasibət, fəaliyyət, davranış qaydalan, orientasiya və kommunikasiya əlaqələridir. Siyasətin əsas faktorlan kimi hər şeydən əvvəl böyük sosial qruplar (siniflər, millətlər, xalqlar, sivilizasiyalar) və onların mənafeyini ifadə edən siyasi təşkilatlar, institutlar, liderlər çıxış edir. Siyasətdə sosial qrupların köklü iqtisadi maraqları əks olunduğu üçün bəzi siyasətçilər onu «iqtisadiyyatın cəmlənmiş ifadəsi» (V.İ.Lenin) hesab edirlər. Bununla yanaşı siyasət nisbi müstəqilliyə malikdir, iqtisadiyyat və cəmiyyətin başqa sahələrinə ciddi (müsbət və ya mənfi) təsir göstərir. Belə qəbul olunubdur ki, siyasət elmin nailiyyətlərinə əsaslanmalı və ali əxlaq meyarlarına uyğun gəlməlidir. Çünki məhz siyasi fəaliyyət sosial fəaliyyət növləri arasında daha məsuliyyətli sahədir. Siyasi fəlsəfə sosial həyatın müəyyən sferasını - siyasi sahəni əks etdirir. Bu fəlsəfənin diqqət mərkəzində konlo’et siyasi situasiya, siyasi fəaliyyətin konlcret formalan və təzahürləri deyil, siyasi aləmin təbiəti - ümumiyyətlə siyasi həyat durur.
Məsələn, konkret dövlət deyil, konkret hakimiyyət strukturu deyil, ümumiyyətlə dövlətin və hakimiyyətin təbiəti, konkret siyasi partiya deyil, onun cəmiyyət həyatındakı yeri və rolu nəzərdə tutulur. «Siyasi fəlsəfə» söz birləşməsində «fəlsəfə» bütövlükdə məsələnin mahiyyətini əhatə edir; «siyasi» sözü isə eyni vaxtda həm predmeti, həm də funksiyanı göstərir. «...Bütün siyasi fəlsəfə siyasi fikirdir, lakin hər bir siyasi fikir siyasi fəlsəfə deyil. Siyasi fikri öz-özlüyündə mülahizə (rəy) maraqlandırmır; əksinə, siyasi fəlsəfə şüurlu, ardıcıl və yorulmaz səy ilə siyasi prinsiplər haqqında mülahizələri onlar haqqında bilik ilə əvəz etməyə yönəlibdir».*’ Beləliklə, siyasi fəlsəfə ümumiyyətlə idarəetmə, vətəndaş və dövlət problemləri ilə məşğuldur və daha ümumi suallara cavab verməyə çalışır: nə üçün vətəndaş öz dövlətinin hökumətinə tabe olmalıdır və qorxudan başqa tabe olmağın digər əsası varmı? Bizə dövlət lazımdırmı, yoxsa dövlətsiz də keçinmək olar? Azadlıq nədir və vətəndaş nə qədər azad olmalıdır? Siyasi fəlsəfə ümumi fəlsəfənin bir hissəsi kimi çıxış edir. «...Siyasi fəlsəfə eyni zamanda siyasi dünyanın idrak nəzəriyyəsi, yəni siyasi epistemologiya, həm də siyasi varlıq haqqında təlim, başqa sözlə siyasi ontologiya kimi çıxış edir. Birinci halda siyasi fəlsəfə - siyasi dünyanın mənəvi və dünyagörüşü aspektlərini öyrənən xüsusi fənn kimi çıxış edir, siyasi ontologiyanı, aksiologiyanı, epistemologiyanı və metodologiyanı özündə birləşdirir. İkinci halda isə bu, insanların mənəvi fəaliyyətinin elə sferasıdır ki, burada siyasi dünyanın dünyagörüşü, normativ və dəyər sahəsində əsaslan, siyasi ideyanın özü, dövlət və hakimiyyət ideyası və s. formalaşır. Siyasi fəlsəfə eyni zamanda həm fəlsəfə, həm də siyasi həyat sahəsinə toxunaraq fəlsəfə ilə siyasi elmlərin kəsişdiyi yerdə durur».^® Bu mənada siyasi fəlsəfə, yuxanda göstərildiyi kimi, ümumi fəlsəfənin ayrılmaz tərkib hissəsidir.
Yüklə 2,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|