Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə
Yüklə 2,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 4.8.
Mahiyyət və təzahür «Mahiyyət» kateqoriyası «təzahür» kateqoriyası ilə vəhdətdə meydana gəlir, formalaşır və inkişaf edir. Bu kateqoriyalar varlığın müxtəlif mərhələləridir. Mahiyyət deyəndə bu və ya digər obyektdə (şeydə, sistemdə və s.) daxili, zəruri tərəflərin, xassələrin və əlaqələrin vəhdəti başa düşülür. Təzahür mahiyyətin üzə çıxması, aşkar edilməsi formasıdır; şeyin daxilinin üzdə görünməsidir. Bu proses bir şeyin başqa şeylər ilə
qarşılıqlı təsiri nəticəsində üzə çıxarılan çoxlu təsadüfi xassələr və əlaqələr vasitəsilə mümkün olur. Mahiyyət şeylərdə, onlann daxili əlaqələrində olan apancı, əsas, müəyyənedici amildir. İngilis filosofu B.Rassel demişdir: «Görünür, şeyin «mahiyyəti» anlayışı onun elə xassələrini nəzərdə tutur ki, onların dəyişməsi şeyin öz-özlüyündə sıradan çıxması olardı (şeyin «keyfiyyəti» kimi). Mahiyyət təzahür ilə üzvi surətdə bağlıdır, özünün məzmununu yalnız onda, onun vasitəsilə üzə çıxanr. Təzahür də öz növbəsində mahiyyət ilə qınimaz surətdə bağlıdır, onsuz mövcud ola bilməz. Beləliklə, təzahür mahiyyət ilə şərtlənir, təzahür - mahiyyətin üzdə görünməsi, aşkar olunmasıdır. Təzahürü öyrənərək insan obyektin mahiyyətinə nüfuz edir. Xaric və daxili təzahürdən gerçəkliyə keçidin mərhələləri kimi nəzərdən keçirən Hegel, daxil və xarici mahiyyət və varlıq ilə eyniləşdirirdi. O, yazırdı ki, «...daxil mahiyyət kimi, xaric isə varlıq kimi tərif edilir...».'“* Hadisələrin məzmunu keçici, dəyişgən olursa, mahiyyət həmin vaxt sabit olur, bütün dəyişmələrdə özünü qoruyub saxlaya bilir. Məsələn, bu və ya digər əmtəənin qiyməti daim dəyişir, dəyəri isə müəyyən vaxt dəyişməz qalır. Mahiyyət təzahürdən fərqli olaraq üzdə olmadığı üçün bir başa duyğular ilə qavranıla bilməz. Bəzi filosoflar təsdiq edirlər ki, mahiyyət dərk edilməzdir, mütləq mənəvi substansiya şəklində şeylərdən kənarda mövcuddur və yaxud ümumiyyətlə mövcud deyil, elmin vəzifəsi isə təzahürləri qeydə almaqdan ibarətdir. Dialektik materializm isə hesab edir ki, mahiyyət obyektiv aləmdəki əşyalann özündə mövcuddur. Mahiyyət və təzahür obyektin bir-biri ilə qınimaz əlaqədə olan tərəfləridir. Bu və ya digər şəkildə mahiyyəti ifadə etməyən «təmiz» təzahür olmadığı kimi, təzahürdə üzə çıxmayan «təmiz» mahiyyət də yoxdur. Bu təlimə görə mahi)^ət nə isə mütləq bir şey deyil. Real Yüklə 2,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|