Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə
Yüklə 2,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şeyin forması
| 4.9.
Məzmun və forma Şeyin məzmunu onun bütün elementlərinin cəmi, qarşılıqlı təsiri və dəyişməsidir. Şeyin məzmununa yalnız onun elementlərinin bir-biri ilə qarşılıqlı təsiri, yəni daxili qarşılıqlı təsiri deyil, həm də şeyin xarici qarşılıqlı təsiri, yəni onun başqa obyektlərlə qarşılıqlı əlaqəsi də daxildir. Məsələn, atomun məzmununa onun nüvəsi, elektronlar, onlann arasındakı qarşılıqlı təsir, həm də 55 atomun real mövcud olan xarici qarşılıqlı əlaqəsi daxildir. İncəsənət əsərinin məzmunu onun ideyası və mövzusunun vəhdətdə götürülmüş cəmidir.
onun elementləri arasında mövcud olan sabit əlaqələrin təşkil olunmasıdır. Məsələn, incəsənət əsərinin forması hər şeydən əvvəl onun kompozisiyası, süjeti və dilidir. Hər bir sistemin həm məzmunu, həm də forması var. Dialektik təlimə görə heç vaxt, heç bir şəraitdə və heç bir yerdə formasız məzmun və məzmunsuz forma olmur. Üzvi əlaqədə olan məzmun və forma şeyin əks tərəflərini təşkil edir. Məzmunun müəyyənedici tendensiyası (meyli) dəyişgənlik, formanınkı isə sabitlikdir. Forma çərçivəsində sanki məzmunun fəallığı, çevikliyi özünü göstərir. Bununla yanaşı formanın da fəallığını xüsusi qeyd etmək lazımdır, çünki forma öz tərəfindən məzmunun inkişafına böyük təsir göstərir. Strukturu, elementlərin daxili əlaqəsini məzmundan xaric etsək məzmun parçalana bilər. Məsələn, su yalnız o zaman məzmun (eyni zamanda forma) qazanır ki, hidrogen və oksigen müəyyən şəkildə qarşılıqlı əlaqədə olur, struktur cəhətdən təşkil edilir. Bu isə o deməkdir ki, daxili qarşılıqlı əlaqə, struktur məzmunun zəruri momentidir, bunsuz məzmun mövcud ola bilməz.
Platonun sistemində forma ümumi anlayış, ideyadır (yun. «eydos» - görünüş obraz). Sərbəst, əşyalar dünyasından asılı olmayaraq mövcud olan ideyalar əbədi və dəyişməz mahiyyətlərin xüsusi dünyasını təşkil edirlər. Aristotelə görə forma hər şeyin varlığının əsasıdır, yəni materiyasız mahiyyətdir. Forma həm də materiyanın səbəbidir, yalnız formanın sayəsində materiya müəyyənlik qazanır. Aristotel nəticə çıxarır ki, Allah bütün formaların formasıdır. Materiyanın dəyişməsi fəallığın ideal daşıyıcısı olan forma ilə müəyyənləşir. Hegel isə forma və məzmunu eyniləşdirir. Bir çox hallarda forma dedikdə eyni məzmunun hissəsi, növü başa düşülür (məsələn, hərəkətin formaları, şüurun formaları və s.). Başqa halda isə forma məzmunun mövcudluq vasitəsi, onun ifadəsi hesab edilir. 56 Platon, Aristotel, Hegel göründüyü kimi formanı maddi olmayan başlanğıc kimi başa düşür, onun müəyyənedici fəal rolunu qeyd edir və mahiyyət, qanun ilə eyniləşdirirdilər. Kant isə «forma» dedikdə ilk növbədə təfəkkürün formala- nnı, daha dəqiq desək, onun strukturunu başa düşür, çünki söhbət təfəkkürün daxili qanunauyğunluqlarından gedir. Kateqoriyanın özü isə fikrin təmiz subyektiv, aprior mənşəyi olan forması (strukturu) kimi çıxış edir. Yüklə 2,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|