4.10.
Səbəb və nəticə. Determinizm
Səbəb-nəticə əlaqələri universal əlaqənin bir növüdür. Səbəb
(lat. causa) deyəndə elə hadisə başa düşülür ki, onun fəaliyyəti
başqa bir hadisəni meydana gətirir, dəyişdirir və öz arxasınca
aparır; yaranan yeni hadisə isə nəticədir. Səbəb və nəticə
arasındakı əlaqəni səbəbiyyət və yaxud səbəb-nəticə əlaqəsi
adlandınrlar. Əgər müə)^ən qarşılıqlı təsir varsa, belə halda
uyğun dəyişikliyin olması labüddür. Məsələn, hidrogen oksigen
ilə qarşılıqlı təsirdə olarkən uyğun şərait varsa su yaranır.
Əgər gercəklikdəki şeylər arasında əlaqə nəzərdən keçirilirsə,
başqasını izah edən bir hadisə onun səbəbi və yaxud, əgər idrak
prosesində ideyaların əlaqəsi nəzərdə tutulursa onun əsası
adlana bilər. Bu tamamilə mücərrəd tərif olduğu üçün burada
heç bir problem yaranmır. Səbəb və nəticə, əsas ilə əsaslandın-
lan arasındakı əlaqəni hansı qaydalar ilə müəyyənləşdirmək
məsələsi meydana çıxanda ciddi problemlər yaranır. Bu
əlaqənin müxtəlif mümkün formalarından müxtəlif səbəbiyyət
kon- sepsiyalan ortaya çıxır.
Çox az hallarda nəticə bir səbəbdən asılı olur, çox hallarda
natamam determinizm heç vaxt olduğu kimi yenidən təkrar
olunmayan xüsusi situasiyada müntəzəm olaraq baş verir. Eyni
nəticə müxtəlif səbəblərin təsiri sayəsində yarana bilər. Nəticə
üçün zəruri olan səbəblər əsas səbəblərdir, çünki onlarsız nəticə
ola bilməz.
Fəlsəfə tarixində səbəbiyyət haqqında müxtəlif fikirlər
olmuşdur. Onlardan bir neçəsini göstərək.
İngilis filosofu
Dostları ilə paylaş: | 
