Elmi redaktor: Rəyçilər: Qurbanzadə A. A. coğrafiya elmləri doktoru, professor
Yüklə 3,16 Kb. Pdf görüntüsü
|
keçirmək tələb edirdi. Bu məsələləri həll etmək üçün Azərbaycan hökuməti tərəfindən 1998-ci ildə “Ətraf Mühitin Mühafizəsi üzrə Milli Fəaliyyət Planı (ƏMMMFP)” qəbul edildi [3]. Fəaliyyət Planı aşağıdakı əsas ekoloji problemləri əhatə edir: • Sənaye müəssisələrinin, neft hasilatı və emahmn, energetikanm ətraf mühitin çirklənməsindən dəyən ziyan; • Artım qabiliyyətinin itirilməsi, təbii mühitin çirklənməsi və hədsiz ovlama ilə əlaqədar nərə ehtiyatlarının bərpa olunmaz dərəcədə azalması; • Kənd və şəhər yerlərində suyun, xüsusilə içməli suyun keyfiyyətinin pisləşməsi, onunla əlaqədar xəstəliklərin artması; • Eroziya, şoranlaşma, ağır metallar və kimyəvi maddələrlə çirklənmə nəticəsində məhsuldar kənd təsərrüfatı torpaqlarının itirilməsi; meşə örtüyünün əsasən müharibədən zərər çəkmiş rayonlarda itirilməsi və mühafizə olunan ərazilərdə təhlükə və bunun nəticəsi kimi biomüxtəlifliyin itirilməsi; • Xəzərin səviyyəsinin qalxması nəticəsində sahil zonasında subasmadan və onun çirklənməsindən dəyən zərər; • Ətraf mühitin problemlərinin artması ilə əlaqədar turş yağışlar və nəzarətsiz inkişaf kimi təbii xarakterli səbəblərdən mədəni irsə dəyən ziyan. ƏMMMFP-nı bazar iqtisadiyyatı şəraitində təbiətdən istifadənin idarə edilməsi sisteminin təkmilləşdirilməsi, təbiəti mühafizə tədbirlərinin əsaslandıniması sahəsində qarşıya çıxan çox ciddi vəzifələr qoyur. Fəaliyyət Planında, xüsusilə təbiətin mühafizəsi üzrə kompleks tədbirlərin müəyyən edilməsi, ətraf təbii mühitin çirklənməsi və deqradasiyasının qarşısını almaq, təbii ehtiyatların xalq təsərrüfatında daha da səmərəli istifadə edilməsini təmin etmək üçün təbiəti mühafizənin kompleks ərazi sxeminin hazırlanmasının zəruriliyi qəbul edilmişdir. Həmçinin təbiətin mühafizəsi və təbii resurslardan səmərəli istifadə olunması məsələləri, biosferin problemləri, az tullantılı texnologiya üzrə texniki-iqtisadi tədqiqatların genişləndirilməsi nəzərdə tutulur. İlk dəfə olaraq Fəaliyyət Pla- 32 nmda müəssisələrin və təşkilatların təbiətin mühafizəsi üzrə planlarının və tədbirlərinin, təbii resurslann istifadə olunmasının norması və qaydalarmm gözlənilməsi, istehsal tullantılarının təmizlənməsi və emalının yerinə yetirilməsi məcburi surətdə hesaba alınmasının məqsədyönlüyü qəbul edilmişdir. Azərbaycan Respublikası müstəqillik əldə etdikdən sonra, suveren dövlət kimi son illər təbiəti mühafizə və təbii ehtiyatlardan səmərəli istifadə sahəsindəki bütün qanunlar, qərarlar, sərəncamlar, normativlər, beynəlxalq standartlar və normalar nəzərə alınmaqla işlənib hazırlanmış və qəbul edilmişdir. Onlardan “Azərbaycan Respublikasında bioloji müxtəlifliyin qorunması və davamlı istifadəsinə dair Milli Strategiya və Fəaliyyət Planı” (2006), “Azərbaycan Respublikasında ekoloji vəziyyətin yaxşılaşdınimasma dair 2006-2010-cu illər kompleks tədbirlər Planı” (2006), “Xəzər dənizinin çirklənmədən qorunması üzrə bəzi tədbirlər haqqında” (2007) və s. göstərmək olar. Bütün bu sənədlərdə təbiətdən səmərəli istifadənin, təbii mühitin vəziyyətinə nəzarətin yaxşılaşdıniması, təbiəti mühafizənin təkmilləşdirilməsi üzrə konkret ölçülər göstərilmişdir. Bundan başqa, qəbul edilmiş bu sənədlərin də çox mühüm əhəmiyyəti vardır: “Azərbaycan Respublikasının Torpaq Məcəlləsi” (1996), “Meliorasiya və İrriqasiya haqqmda Qanun” (1996), “Azərbaycan Respublikasının Su Məcəlləsi” (1998), “Torpaq icarəsi haqqında Qanun” (1999), “Dövlət torpaq kadastrı, torpaqlann monitorinqi və yer quruluşu haqqında Qanun” (1999), “Bitkilərin mühafizəsi haqqmda Qanun” (1996), “Pestisidlər və aqrokimyəvi maddələr haqqında Qanun” (1997), “Torpağın münbitliyi haqqmda qanun” (1999), “Hidrotexniki qurğulann təhlükəsizliyi haqqında Qanun” (2003). Dünyanın müxtəlif ölkələrində olduğu kimi Azərbaycan Respublikasında da atmosferə atılmış və su hövzələrinə tullanmış kon- sentratların yol verilmiş son həddini (KSH) tənzimləyən normativ bazalar hazırlanıb təsdiq edilmişdir. Demək olar ki, istismara verilmiş qurğularla təchiz edilmişdir. Əlavə olaraq demək istərdik ki, 75 şəhər yaşayış məntəqələrinin yalnız 35 -də təmizləyici qurğular 33 vardır. Bakı şəhərində məişət tullantı sularının ümumi həcmi sutkada 1,2 mln m^ təşkil edir və bu suların yalnız 50%-ə qədəri təmizlənir. Orta hesabla 250 mln. m^ həcmində sənaye və məişət tullantıları təmizlənmədən su mənbələrinə, o cümlədən. Xəzər dənizinə axıdılır. Lakin son illər bir çox müəssisələrdə yeni bir neçə onlarca təmizləyici qurğular kompleksi tikilmişdir və tikilir. 2000-ci illərin başlanğıcında, ölkənin Kür və Araz çaylarından içməli su mənbəyi kimi istifadə edən Aran iqtisadi rayonuna daxil olan kəndlərin çoxunda 120-dən artıq təmizləyici mini qurğular qoyulmuşdur. Həmçinin ölkənin sənaye müəssisələrinin suya olan ümumi tələbatının 38%-i dövriyyə və təkrar su təchizatının payına düşürdü. Təbiəti mühafizə fəaliyyətinin inkişaf etdirilməsi və təkmilləşdirilməsi məsələlərinə 2003-cü ildə “Azərbaycan Respublikasında ekoloji cəhətdən dayanıqlı sosial-iqtisadi inkişafa dair Milli Proq- ramı”nda da çox böyük diqqət yetirilmişdir. İlk dəfə Milli Proqramda ölkənin bazar iqtisadiyyatı şəraitində təbiətdən istifadənin nəzəri və praktiki məsələləri geniş izah olunur və onun iqtisadi ef- fektliliyinin yüksəldilməsinin əsas yolları göstərilir. Milli Proqrama müvafiq olaraq büdcədən ölkənin sosial-iqtisadi inkişafına ayrılan vəsaitdən yalnız 1,6 mlrd, manatı birbaşa ətraf təbii mühitin mühafizəsinə aynimışdır. Bundan başqa dolayı kapital qoyuluşunun, yəni birdəfəlik xərclərin artımı mühüm rol oynayır. Bunlar əsasən tikilən və rekonstruksiya edilən müəssisələrin layihələrinə müvafiq müəssisələrdə bilavasitə təbii mühitin çirklənməsinin qarşısının alınması üçün istifadə edilən xərclərdir. Bundan başqa, büdcədə əməliyyat vasitələrinə daxil edilən xərcləri hesaba almaq lazımdır. Apardığımız hesablamalar göstərir ki, ətraf mühitin mühafizəsi və bərpasına çəkilən xərclər ölkə büdcəsinin 14-15%-ni təşkil edir. Ətraf mühitin yaxşılaşdınlmasının vacibliyini başa düşərək Azərbaycan hökuməti bu sahədə ciddi səylər göstərir. Ekoloji problemlərin həlli dövlət yenidənqurma işlərinin əsas tərkib hissəsi kimi gündəliyin vacib məsələlərinə daxil edilmiş və bu yolda mühüm addımlar atılmışdır. 2006-cı ilin martın 24-də “Azərbaycan 34 Yüklə 3,16 Kb. Dostları ilə paylaş:
|