Elmi redaktor: Rəyçilər: Qurbanzadə A. A. coğrafiya elmləri doktoru, professor
Yüklə 3,16 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- * F.Engels Təbiətin dialektikası, səh. 154
Son illərdə Xəzər dənizində neft çıxarılması və xarici neft şirkətləri ilə bağlanan müqavilələr əsasında neftin nəql edilməsində, çıxarılmasında ətraf mühitin qorunması, xüsusilə Xəzərin çirklənməsinin qarşısının alınmasında birgə işlər aparılır və bunlar müqavilələrdə öz əksini tapmışdır. Xəzər dənizinin və onun səviyyəsinin qalxmasının ətraf mühitə \oırduğu zərər haqqında çoxlu məlumatlar ədəbiyyat mənbələrində öz əksini tapmışdır. Məsələn, 1989-cu ildə Xəzərin indiki “28 May” yatağında baş vermiş yanğın nəticəsində həmin ərazidə 12 km uzunluğunda və 4 km enində böyük neft ləkəsi suyun səthini örtmüşdür. Yanğından üç həftə sonra həmin ərazidə 978 km^ dəniz su>oı çirklənmiş və suyun üzərində 1245 ton neft məhsulları olmuşdur [18]. Xəzər dənizinin səviyyəsinin 1978-ci ildən bəri 2 metr qalxması nəticəsində Respublikanın 830 km-lik sahil zolağı bütövlükdə su basmaya məruz qalıb. Qalxma nəticəsində səth dalğaları və qrunt sularının səviyyəsi qalxdığına görə, bəzi rayonlara ziyan dəymə prosesi davam edir. Bu prosesin gedişində dəyən zərər həcminə görə, başqa təbii fəlakətlərin-zəlzələ və qasırğalann vurduğu zərərdən geri qalmır, yalnız özünün tədricən baş vennəsi ilə fərqlənir. Dəniz suyunun qalxması zonasında əhalini sayı 1 mln. nəfərdən çox plan 7 şəhər, 35 yaşayış məntəqəsi, 120-dən çox heyvandarlıq obyekti, anbar və məişət binaları yerləşir. Burada limanlara, dəniz nəqliyyatına, balıqçılıq təsərrüfatlarına, qoruqlara xeyli ziyan dəyir [3]. Bu vəziyyəti nəzərə alaraq. Xəzəryanı dövlətlərin birgə səyləri tələb olunur. Dünya ölkələrinin birgə fəaliyyətləri ilə birlikdə yaranmış gərginliyi azaltmaq olar. Bütün bu deyilənlərdən belə bir sual doğur ki, regionların sosial-iqtisadi inkişafında ekoloji problemlərin əsaslandıniması yaxın vaxtlarda müvəffəqiyyətlə həll edilərək təbiət və cəmiyyət arasında qarşılıqlı təsirin ahəngdarlığına tam nail olunacaqmı? Şübhəsiz ki, yox. Baxmayaraq ki, bizdə sosial-iqtisadi inkişafla təbii sistemlərin fəalij'yəti arasında antaqonist ziddiyyətlər yoxdur. Lakin 38 bu heç də o demək deyildir ki, onlar arasında müəyyən ziddiyyətlər ola bilməz. Bununla bərabər, məsələn, hər şeydən əvvəl oxşar ziddiyyətlərin nəticəsi az təsirli və tez aradan qaldırıla bilən olardı. Yaxın gələcəkdə ölkə üzrə hər yerdə təmizləyici qurğuların inşasının, qapalı tsiklin tətbiqinin yeni yaradılacaq istehsal sahələri ilə paralel apaniması məsləhət bilinir. Bütün bunlar gələcəkdə zəmri tullantılar problemini müvəffəqiyyətlə həll edəcəkdir. Lakin başqa xarakterli ziddiyyətlər meydana çıxacaqdır ki, bunu da qabaqcadan görmək lazımdır. Yadda saxlamaq lazımdır ki, hər hansı ehtiyatlı tədbirlər və istehsalın təkmilləşdirmə dərəcəsi insanın təbiətə təsiri dərəcəsini yalnız zəiflədər, lakin təbii mühitin pisləşməsi təhlükəsini ləğv edə bilməz. Çünki, artıq bizə məlumdur ki, istehsalın inkişafı böyük ərazini və dəniz sahilini bioloji dövriyyədən çıxarır. Müəyyən edilmişdir ki, ölkənin daş karxanalarından daş çıxarılan zaman 15 hektara qədər torpaq dövriyyədən çıxaraq sıradan çıxır. Əlavə olaraq, həmişəlik yadda saxlamaq lazımdır ki, insanlar təbiətlə münasibətdə heç vaxt üstünlüyə nail ola bilməz. Bu barədə materialist filosof F.Engelsin fikri heç vaxt aktuallığını itirmir: “Lakin təbiət üzərindəki qələbəmizlə çox da öyünməyək. Hər bir belə qələbə üçün təbiət bizdən intiqam alır. Bu qələbələrdən hər biri doğrudur, birinci növbədə bizim gözlədiyimiz nəticələri verir, lakin ikinci və üçüncü növbədə çox zaman birinci nəticələrin əhəmiyyətini puça çıxarır, başqa gözlənilməz nəticələr verir”*. Fikrimizcə, problemlər həll edilir-problemlər qalır. Cəmiyyətin vəzifəsi təbiət üzərində “qələbə” çalmaqdan ibarət olmamalıdır. İqtisadi-ekoloji sistemin optimallaşdıniması yollanm axtanb tapmalıdır. Nəhayət, qeyd etmək istərdik ki, ölkəmizin iqtisadi potensialı artdıqca, ətraf mühitin mühafizəsinə xüsusi fikir verilir. Bu isə son illər ölkənin həmin sahədəki çoxlu təsirli tədbirlərində özünü təzahür etdirir. Belə tədbirlər, insanla təbiətin qarşılıqlı təsirini düzgün formalaşdıra bilir, insanın inkişaf səviyyəsi ilə əlaqədar * F.Engels Təbiətin dialektikası, səh. 154 39 təbii zərurətin hökmranlığı və adamlann təbiətə münasibət azadlığı genişlənir, insanla təbiətin mübadiləsi səmərəli olur və bu ictimai nəzarətin altına keçir. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində öz iqtisadiyyatım inkişaf etdirən Azərbaycan Respublikasında təbiəti mühafizə, ətraf mühitin çirklənməsinin qarşısını almaq problemi daim diqqət mərkəzində durur. Ölkədə hər bir adam çox yaxşı başa düşməlidir ki, təbiətin mühafizəsi problemi hər şeydən əvvəl iqtisadi problemdir. Əhalinin maddi rifah vəziyyətinin yaxşılaşdırılması bu problemin düzgün həllindən asılıdır. Buna görə də ölkədə regionların sosial-iqtisadi inkişafının düzgün həll edilməsi, regionlarda iqtisadi-ekoloji problemlərin tədqiqi ilə əlaqəli aparılıb qiymətləndirilməlidir. Regionlarda iqtisadi-ekoloji tədqiqatlar aşağıdakı kompleks məsələlərə istiqamətləndirilməlidir: • Bütün təbii ehtiyatlardan səmərəli istifadə edilməsi; • Ətraf mühiti çirkləndirə bilən mənbələri aşkar etmək və onla- nn yarada biləcəyi problemlərin qarşısının alımnası üçün tədbirlərin qabaqcadan görülməsi; • Regionlarda şəhər və kənd yaşayış məntəqələrində əhalinin həyatı üçün hərtərəfli rahat ekoloji şəraitin yaradılması; • Təbii şəraitin məqsədyönlü dəyişdirilməsi; • Canlı təbiətin məhv edilməsinin qarşısı alınmalı, mövcud canlıların hamısının saxlanılmasına çalışılması və s. insanların fəaliyyət norması, həyat qanunu olmalıdır. Qeyd etmək lazımdır ki, təbiətlə cəmiyyətin qarşılıqlı təsirini hər şeydən əvvəl ərazi aspektlərinin təhlilində, ənənəvi və yeni tədqiqat metodlanndan istifadə edərək özünün yüksək sözünü ən çox iqtisadi-ekoloji coğrafiya deyə bilər. 40 Yüklə 3,16 Kb. Dostları ilə paylaş:
|