Elmi redaktor: Rəyçilər: Qurbanzadə A. A. coğrafiya elmləri doktoru, professor
Yüklə 3,16 Kb. Pdf görüntüsü
|
ölkənin sosial-iqtisadi inkişafına regional yanaşmanın mahiyyəti ondan ibarətdir ki, region geniş və qarşıq əlaqəli komponentlərin olduğu bütöv ərazini əks etdirir, həmçinin o bazar münasibətləri subyekti olaraq özünü təbii və əmək resurslarının yerləşməsi, əmtəə alqı-satqısının, xidmət sahələrinin cəmləşdiyi xüsusi iqtisadi maraqlar məkanı kimi göstərir. Bundan başqa region informasiya mənbəyi olan cəmİ3^ətin yanmsistemi kimi iqtisadiyatın beynəlmiləlləşməsi və qloballaşmasının bilavasitə iştirakçısıdır. Regionların evolüysion inkişafı bazar iqtisadiyyatı şəraitində təbii-iqtisadi faktorların rolunun artırılması, onların sosial-iqtisadi-ekoloji funksional strukturunun dayanaqlı inkişaf modelinə keçid imkanlarını artırır. Təhlil göstərir ki, ölkələrarası regional vahidlik ölkədaxili re- gionlaşmadan bir sıra özünəməxsus xüsusiyyətləri ilə fərqlənir. Ölkədaxili struktura malik regional sistem nəzəri və təcrübi cəhətdən adətən iqtisadi-coğrafi rayon kimi əks olunur. Bu rayon ölkənin inzibati ərazi vahidlikləri ilə sıx əlaqədar olmaqla coğrafi əmək bölgüsünün nəticəsində, təbii resurs, istehsal, əmək ehtiyatlan, sosial- iqtisadi-ekoloji siyasi faktorların birləşməsindən yaranır və inkişaf edir. İqtisadi-coğrafi rayonu müəyyən edən faktor və onu digər rayonlardan fərqləndirən ixtisaslaşmadır. İxtisaslaşma ölkə ərazisinin ayrı-ayrı hissələrinin özünəməxsus təbii, tarixi, iqtisadi-coğrafi mövqeyi, sosial-iqtisadi xüsusiyyətlərinə görə hər hansı bir məhsul və xidmət sahələri üzrə coğrafi əmək bölgüsündə çıxış etməklə dövlət əhəmiyyətli sahələrin regional inkişafına şərait yaradır. [119,112]. Bu məqsədlə Dövlət Proqramında qəbul edilmiş rayonlaşma bölgüsündə yeni konseptual əsaslandırılmış prinsipləri əks etdirən regional aspektdə 10 iqtisadi-coğrafi rayon konkret əksini tapmışdır: -I Abşeron; II Gəncə-Qazax ; III Şəki-Zaqatala; IV Lənkəran; V.Quba- Xaçmaz; VI, Aran; VII. Yuxarı Qarabağ; VIII. Kəlbəcər- Laçm; IX. Dağlıq Şirvan; X. Naxçıvan. Bu iqtisasdi rayonlar özlərinin potensialına təbii sərs^ətlərinin miqyasına və çeşidinə, əhalinin məşğulluq səviyyəsinə görə biri-birindən fərqlənirlər. İqtisadi- 44 coğrafi və tarixi baxımdan iqtisadi rayonları fərqləndirən faktorlar aşağıdakılardır: • iqtisadi-coğrafi mövqeyi; • təbii şəraiti və təbii ehtiyyatlar • əhalinin məskunlaşma səviyyəsi; • regional sahə və ərazi strukturu • tarixi inkişaf xüsusiyyətləri. Dövlət Proqramında regionların sosial-iqtisadi inkişafını şərtləndirən qeyd olunan faktorlarla yanaşı, onların arasında fərqin yaranmasında və iqtisadi rayonların çoxunun zəif inkişaf etməsində yuxarıda vurğulanan aşağıdakı məsələlərin rolu da öz əksini tapmışdır [1,2,3]. • regionlar arasında məhsuldar qüvvələrin və məskunlaşmanın qeyri-bərabər paylanması; • infrastruktur sahələrin Bakı şəhərində cəmləşməsi; • regionlarda sosial-iqtisadi şəraitin ağırlaşması ilə əhalinin Bakıya axınına səbəb olmuşdur. • Ermənistanın Azərbaycana qarşı apardığı işğalçılıq müharibəsi nəticəsində müvəqqəti zəbt olunmuş rayonlarda istehsal-texniki və infrastruktur obyektlər dağılmış, həmin rayonların əhalisi öz yaşayış, iş yerlərini, var-dövlətini itirərək qaçqın vəziyyətinə düşmüşdür; • Regionlarda yerli sahibkarlığın inkişafına maliyə yardımının aşağı səviyyədə olması, aqrar sektorun inkişafını təmin edən şəraitin kifayət qədər olmaması. Bununla əlaqədar yaranmış problemli məsələlərin aktuallığını nəzərə alaraq ayrı-ayn rayonlarda iqtisadiyyatın inkişafında dövlət siyasətinin əsas istiqamətlərinin müəyyən edilməsi üçün 2004-cü ildə qəbul edilmiş birinci Dövlət Proqramının çox böyük nəzəri, elmi-təcrübi əhəmiyyəti vardır. Gələcəkdə ölkə iqtisadiyyatının inkişafı və yerləşməsi sahəsində aparılacaq elmi tədqiqatların metodologiyasının əsasını təşkil edən elrni-təcmbi və konseptual mənbədir. Müvafiq Dövlət Proqramı elmi-tədqiqat sahəsində yeni istiqamətdir, onun məqsədi regionlarm təbii resurslanndan səmərəli 45 istifadə etməklə təsərrüfatın müxtəlif sahələrinin inkişafına, fəaliyyəti zəifləmiş və ya dayanmış sənaye və infrastruktur sahələrin bərpasına və təkmilləşdirilməsinə, yeni istehsal strukturlannın yaradılmasına, əhalinin məşğulluq səviyyəsinin artırılması üçün yerli sahibkarlığın inkişaf etdirilməsinə, iqtisadiyyatının şaxələndirilmiş inkişafına nail olmaqdır. Dövlət Proqramında məqsədə nail olmaq üçün aşağıdakı vəzifələrin yerinə yetirilməsi nəzərdə tutulur. Bunun üçün birinci re- gionlann sosial-iqtisadi inkişafına, coğrafi şəraitin, sosial-iqtisadi zəminlərin və texniki-iqtisadi faktorların təsirini aydınlaşdırmaq, hər şeydən əvvəl onların təşkilini, müasir və gələcək coğrafiyasını aşkar etməkdir. İkincisi, Dövlət Proqramının mühüm vəzifəsi-çox- şaxəli və müxtəlif axınlı əmtəə sistemlərinin, maliyyə vasitələrinin, o cümlədən əhalinin komunal-məişət xidmətlərini təşkil edən sahələrin hərtərəfli ərazi təhlilindən ibarətdir. Müvafiq Dövlət Proqramının məqsəd və vəzifələrinin reallaşdırılması üçün İqtisadi İnkişaf Nazirliyində əlaqələndirici orqan- “Regionlann sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramının katibliyi “ və icraedici orqanı “Regional inkişaf şöbəsi” yaradılmışdır. 2004-cü ildə qəbul edilmiş Dövlət Proqramının elmiliyi birinci növbədə onun strukturundan aydın görünür. Birinci ölkənin iqtisadi rayonlarının iqtisadi-coğrafi səciyyəsi, ikinci 2004-2008-ci illəri əhatə edən dövrdə regionların əsaslandırılmış sosial-iqtisadi inkişafının əsas istiqamətləri, üçüncü görüləcək işlər və onlann icraçıları və planlaşma müddətinə dair məlumatlar, həmçinin görüləcək tədbirlərin maliyyələşdirmə mənbələri göstərilmişdir. Bütün bunların araşdıniması böyük tədqiqat işlərinin aparılmasını tələb edir. Dövlət Proqramında regionlann iqtisadi və sosial inkişafında yaranmış fərqlər yuxarıda ətraflı qeyd edilmişdir. Regionlarda təbi- resurs amillərinin, istehsalın qeyri-bərabər inkişafı, ölkə ərazisinin 20 faizinin Ermənistanın işğalı altında qalması həmin ərazilərin əhalisinin qaçqın vəziyyətinə düşməsi, yerlərdə əhalinin torpaq və digər əmlak sahibkarı olmasına baxmayaraq, maliyə-texnika və digər xidmət növlərinin olmaması, mövcud imkanlardan tam isti 46 Yüklə 3,16 Kb. Dostları ilə paylaş:
|