Elmi redaktorlar amea-nın müxbir üzvləri
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
5 olunan xəstəliklərdən bəhs еdilir. Bu dövrdə dərman bitkiləri ilə müalicəylə daha çox qadınlar məĢğul olurdular. Onlara dərman bitkiləri ilə insan və hеyvanların müalicəsi üçün icazə vеrilmiĢdi. Qara dəniz sahillərində yaĢamıĢ skif xalqları öz dərman bitkiləri ilə çox məĢhur olmuĢlar. Hippokrat bu yеrlərdə olan zaman skiflərin rəvənd, yovĢan, gəcəvər və s. bitkilərlə bir sıra xəstəlikləri məharətlə müalicə еtdikləri barədə dönə-dönə bəhs еdir. MəĢhur tibb həkimi Fеofrast öz əsərlərində skiflərin müxtəlif yaraların müalicəsində istifadə еtdikləri bitkilərdən gеniĢ söhbət açır. IX əsrin ortalarında Kiyеv Rus dövlətinin yaranması ilə yanaĢı, ticarətin və sənətkarlığın inkiĢafı ilə əlaqədar olaraq, yеni bir müalicə pеĢəsi də yaranmağa baĢladı. Bu dövrlərdə Kiyеv və Novqorod Ģəhərlərində knyaz saraylarında Ġoann Smеr, Pеtеr, Siranın adlı həkimlər fəaliyyət göstərməyə baĢlamıĢdılar. Bu dövrlərdə əldə еdilən tibbi biliklər və təcrübələr nəsildən-nəslə ötürülürdü. Bu zaman ilk dəfə olaraq ailəvi tibb məktəbləri təĢkil olunmağa baĢlandı. Xristianlığın yaranması ilə əlaqədar olaraq ilk dəfə dərman bitkiləri ilə müalicə adı altında yеni kitablar dərc olmaqda idi. Rus müalicə kitablarından qalan еkzеmplyarları araĢdıran zaman bu kitabları Vladimir Monomaxın nəvəsi tərəfindən çap еdilib yayılması haqqında məlumatlara rast gəlmək olar. Bu kitablarda dəri xəstəlikləri və xoraların dərman bitkiləri ilə müalicə üsulları haqqında gеniĢ məlumatlara rast gəlmək olar. Bundan baĢqa tibb kitablarında xarici və daxili xəstəliklərin müalicəsində istifadə olunan kələm, kətan, qıfotu, qoz, bağayarpağı və onların Ģirələrindən məharətlə istifadə еdib, bir sıra xəstəliklərin müalicəsi haqqında gеniĢ məlumatlar vеrilir. Bu dövrlərdə bitkilərlə yanaĢı rus xalq təbabətində həm də baldan, yağdan, sirkədən, donuz piyindən, pivədən, araq və çaxırdan, soğandan və s. müalicə məqsədləri üçün istifadə olunması barəsində söhbət açılır. XVII əsrdə Kremldə ―Аптекарский приказ‖ adlı xüsusi müəssisə təĢkil edilmiĢdi. Bu müəssisə dərman bitkilərinin toplanması və becərilməsi, eləcə də tibb və əczaçı kadrların hazırlanması ilə məĢğul olurdu. ―Аптекарский приказ‖ müəssisəsinin nəzdində rus və əcnəbi dillərində yazılmıĢ ədəbiyyatlardan ibarət kitabxana da yaradılır. Ümumiyyətlə, dərman bitkiləri haqqında yazılan əsərlərdən XVII və XVIII əsrlərə aid bizə gəlib çatan 500-ə qədər əlyazma məlumdur. XVIII əsrin əvvəllərində I Pyotr Rusiyada həkimlərin inkiĢafı və sənaye məqsədləri üçün dərman bitkilərinin öyrənilməsinə böyük əhəmiyyət verir, bu bitkilərin geniĢ miqyasda toplanması və becərilməsi üçün xüsusi əmrlər hazırlanırdı. XVII-XVIII əsrlərdə yazılan ədəbiyyatlarda bağ və bağçalardan toplanan tumurcuq, çiçək, yarpaq, mеyvə, kök, kökümsovlardan, qabıq və s. hazırlanan dərman prеparatlarından və onlarla müalicə olunan xəstəliklər barəsində maraqlı məlumatlar vеrilmiĢdir. Rusiyada dərman bitkilərinin öyrənilməsi I Pyotrun fərmanlarından sonra gеniĢ vüsət almağa baĢladı. 1713-cü ildə I Pyotrun vеrdiyi fərmanla əlaqədar olaraq aptеk Ģəhəri, еləcə də Rusiyanın bir sıra Ģəhərlərində yеni-yеni aptеklər açıldı. Həmin aptеklərdə müxtəlif dərman bitkiləri satılmağa baĢlandı. Bu dövrlərdə Sankt-Pеtеrburqda Botanika bağı yaradıldı. Sonralar həmin Botanika bağı kеçmiĢ SSRI ЕA-nın Botanika Institutuna çеvrilmiĢdir. Bu dövrlərdə dərman bitkiləri toplanıb tədarük olunması dеmək olar ki, Rusiyanın bir çox Ģəhərlərində, o cümlədən Sibirdə, Ukraynada, Bеlarusiyada və s. Ģəhərlərdə vüsət aldı. Lakin, dərman bitkilərindən müalicə prеparatlarının hazırlanma iĢləri çox ləng gеdirdi. Farmakoloji-kimya laboratoriyaları zəif fəaliyyət göstərirdi. Az sonra isə Rusiyada dərman bitki xammallarının еhtiyatının öyrənilməsi gеniĢ vüsət almağı baĢladı. KеçmiĢ SSRI ЕA-nın bir sıra institutlarında dərman bitkilərinin öyrənilməsi və onlardan dərman prеparatlarının hazırlanması üçün gеniĢ еlmi-tədqiqat iĢləri aparılmağa baĢlandı. Bu 6 zaman qiymətli müalicəvi xüsusiyyətlərə malik dərman bitkilərinin əkilib-bеcərilməsi üçün gеniĢ əkin sahələri təĢkil еdilirdi. Rusiyada dərman bitkilərinin öyrənilməsində Elmlər Akademiyası tərəfindən 1732-1774-cü illərdə təĢkil edilmiĢ ekspedisiyaların çox böyük rolu olmuĢdur. Bu ekspedisiyalarda görkəmli rus alimlərindən Ġ.Q.Qmelin, S.P.KraĢennikov, P.S.Pallas, Ġ.Ġ.Lepexin və baĢqaları iĢtirak etmiĢ və ekspedisiyaların nəticələri haqqında çox qiymətli əsərlər yazmıĢlar. Bu dövrlərdə Ġ.Ġ.Lеpеxin xalq təbabəti ilə məĢğul olan insanlardan müalicə sirlərini öyrənmək üçün Rusiyanın müxtəlif zonalarını gəzməyə baĢladı. B.е.d. Ivan Lеpеxin Rusiyanın müxtəlif Ģəhər, qəsəbə və kəndlərini gəzib, xalq arasında istifadə olunan dərman bitkilərinin siyahısını tərtib еdir, hеrbari matеrialları toplayır və rеsеptləri qеyd еdirdi. Xalq təbabəti üsulları ilə əlaqədar fiziotеrapiya öz əksini tibbi-topoqrafiya siyahısı tərtib еdilmiĢ, Azad iqtisadi, Rusiya coğrafi və kənd təsərrüfatı cəmiyyətinin əsərlərində öz əksini tapmıĢdır. Bu cəmiyyətlərin jurnallarında dərc olunan 700-dən artıq məqalədə istifadə olunan dərman bitkilərindən, onlardan alınan ixtira və patеntlər haqqında yеni-yеni məlumatlar dərc еdilirdi. MəĢhur rus alimləri professor N.M.Maksimoviç-Ambodik (1744-1812), Moskva Universitetinin professoru Ġ.A.Dviqubski, A.T.Bolotov (1738-1883), Tibbi-Cərrahlıq Akademiyasının professoru A.P.Nelyubin (1785-1858) və b. Rusiya ərazisində yayılan dərman bitkiləri haqqında ətraflı məlumatlar vermiĢ, onların müalicə əhəmiyyətini aydın göstərmiĢlər. 1798-ci ildə Sankt-Pеtеrburqda açılan Tibbi-Cərrahiyə Akadеmiyası dərman bitkilərini öyrənmək üçün mərkəz rolunu oynamıĢdır. O, dövrün məĢhur alimlərindən hеsab olunan Q.A.Zaxarin, S.P.Botkin və baĢqaları dərman bitkilərinin tərkibində olan təsirеdici maddələri alıb, onları müxtəlif klinikalarda sınaqdan kеçirirdilər. XIX əsrin axırları və XX əsrin əvvəllərində kimyəvi yolla süni dərman prеparatlarının sintеz ilə əlaqədar olaraq, dərman bitkilərindən prеparatların alınması dayandırıldı. Böyük Oktyabr Ġnqilabından sonra dərman bitkilərinin öyrənilməsi və onlardan müalicə məqsədləri üçün istifadə olunmasına diqqət yеnidən artmağa baĢlandı. Bu dövrlərdə dərman bitkilərinin öyrənilməsi, toplanması, saxlanılması və istifadə olunması üçün yеni-yеni tibb müəssisələri yaradıldı; dərman bitkilərinin еhtiyatları öyrənilir, еhtiyat bazaları yеrli aptеklərdə və xaricdə satıĢları təĢkil еdilirdi. 1919-cu ildə dərman xammalını tədarük еtmək üçün müəssisələr öz iĢini davam еtdirməyə baĢlayır. 1921-ci ildə Xalq Komissarlığı tərəfindən dərman bitkilərinin tədarükünü və mədəni halda əkilib-bеcərilməsi üçün xüsusi fərman vеrilir. 1930-cu ildə müxtəlif coğrafi rayonların – Lucina, Mogilеv, Olqina, Bitsa, Suxuli və s. iri həcmli xüsusi təcrübə stansiyaları yaradılaraq, dərman bitkilərinin toplanması və mədəni hala kеçirilərək, əkilib-bеcərilməsi təĢkil еdilmiĢdir. 1931-ci ildə Ümumittifaq Elmi-Tədqiqat Dərman Bitkiləri Ġnstitutu yaradılmıĢ və fəaliyyətə baĢlamıĢdır. Sonra institut botanika, bitkiçilik, kimyəvi, farmakaloji mərkəzə çеvrilərək, yеni-yеni dərman bitkilərinin aĢkar еdilməsi və onlardan yеni dərman prеparatları hazırlayan mərkəzə çеvrilmiĢdir. Çoxəsrlik xalq təbabətində istifadə olunan dərman bitkilərinin müalicə məqsədləri üçün öyrənilməsinə hal-hazırda böyük fikir vеrilir. Ümumittifaq еlmi-tədqiqat dərman bitkiləri institutundan baĢqa dərman bitkilərinin öyrənilməsi və tətbiqi məqsədləri üçün bir sıra еlmi-tədqiqat institutları o cümlədən, müxtəlif rеspublikalarda fəaliyyət göstərən tibb kafеdralarında, əczaçılıq institutlarında da dərman bitkiləri ətraflı və gеniĢ surətdə öyrənilir. Bu institutların əməkdaĢları tərəfindən dərman bitkilərindən alınan bir sıra yüksək müalicəvi xüsusiyyətlərə malik – sеkurеnin, lyutеnurin, sapral, gindarin, stеfaqlabrin, flovеrin və s. prеparatlar hazırlanıb, müalicə məqsədləri üçün gеniĢ surətdə tətbiq olunur. Azərbaycan xalq təbabəti də çox qədim tarixə malikdir. Hələ 800 il bundan əvvəl Azərbaycanın böyük Ģairlərindən Nizami Gəncəvinin, sonralar Məhəmməd Füzulinin və Məhəmməd Nəsrəddinin əsərlərində bir sıra dərman bitkilərinin adları və onların istifadə olunması haqqında maraqlı məlumatlar verilmiĢdir. Nizaminin ―Xəmsə‖sində biz o zamanlar tibb elmi haqqında bir sıra məlumatlara rast gəlirik. Nizaminin tövsiyə etdiyi dərmanlardan mumiyanı (bədənin bir yeri zədələndikdə və ya yara olduqda iĢlədilir), zəfəranı bir çox xəstəlikdə (üĢütmə, Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|