237
olmaq olar. O, həmçinin yuxusuzluq və yorğunluğa qarĢı da müsbət təsir göstərir. Bu gün
yeralmasından fəal surətdə nəinki xalq təbabətində, həmçinin elmi təbabətdə, farmakologiyada və
kosmetikada geniĢ istifadə olunur.
ġəfa bitkisi topinamburun tərkibində orqanizm üçün vacib olan bir sıra bioloji aktiv
maddələr aĢkar edilmiĢdir. Bitkinin kök yumrularının tərkibində 10-17% inulin maddəsi aĢkar
edilmiĢdir ki, bunu saxaroza və niĢastadan fərqli olaraq orqanizm yaxĢı mənimsəyir və Ģəkərli
diabet əleyhinə təsirə malikdir. Ġnulindən baĢqa bitkinin kök yumruları fruktoza ilə də zəngindir.
Kartof, yerkökü və çuğundurun kök yumruları ilə müqayisədə topinamburun tərkibində dəmir,
silisium, sink, vitaminlərdən C, B
l
, B
2
daha çoxdur. Yeralmasının digər tərəvəzlərdən fərqi
tərkibində yüksək miqdarda zülalın olmasıdır. Yeralmasından müxtəlif formada istifadə etmək olar.
Belə ki, bunun kök hissəsindən çiy halda salat hazırlayır, suda və yaxud sobada biĢirib, digər
tərəvəzlərlə birlikdə istifadə edirlər.Gündə yeralmasından 300 qram yesəniz və ya 1 stəkan təzə
Ģirəsindən içsəniz aĢağıdakı sadaladığımız xoĢagəlməzliklərdən qurtula biləsiniz. O, orqanizmdən
toksiki maddələri çıxarır, qanda Ģəkərin, xolesterinin miqdarını azaldr, piylənmənin qarĢısını alır.
Orqanizmdə təbii enerji balansını, arterial təzyiqin sabitliyini, qanda hemoqlobinin miqdarın sabit
saxlayır. DuzlaĢma, miokard infarktı, mədə-bağırsaq və digər xəstəliklərin profılaktikası zamanı
faydalıdır.
Xalq təbabətində yeralmasından hazrlanan preparatlar.
Güclü təsiredici məlhəm. Müasir tədqiqatçılar müəyyən ediblər ki, bu bitki və ondan
hazırlanan məhsullar çox güclü dərman və profılaktika vasitəsidir. Müəyyən edilmiĢdir ki,
yeralması hətta xərçəng xəstəliyinə qarĢı da təsir göstərir. ġəkər xəstəliyindən əziyyət çəkən
insanlar yeralmasından istifadə etməklə qanda Ģəkərin miqdarını azaldırlar. Diabet və qara ciyər
xəstəlikləri zamanı yeralmasının təzə yarpaqlarından salat Ģəklində istifadə edirlər. Yeralmasının
Ģirəsi müxtəlif xəstəliklər zamanı yaxĢı təsir göstərir. Təmiz yuyulmuĢ yeralmasını Ģirəçəkən
maĢından keçirib soyuducuda saxlayın. Ürəkbulanma, baĢ ağrısı, yüksək qan təzyiqi olan zaman
səhərlər 2 xörək qaĢığı Ģirəsini eyni miqdarda su ilə qarıĢdırıb qəbul edin. Mədə-bağırsaq
xəstəlikləri, qəbizlik zamanı yeralması Ģirəsindən gündə 2-3 dəfə, yeməkarası 1-2 xörək qaĢığı için.
Müalicə kursu 20 gündür. Polartrit zamanı isə Ģirədən gündə 3 dəfə yarım stəkan həcmində qəbul
edin. ġirədən qalmıĢ çöküntünü isə ağrıyan nahiyələrə kompres Ģəklində qoyun.
Ġndi aprektlərdən yeralmasının hazır preparatlarını da almaq mümkündür. Klinik sınaqlar
zamanı müəyyən edilib ki, bu preparatlar müxtəlif toksiki maddələrdən, alkoholdan
zəhərlənmələrdə, o cümlədən yanıqlar zamanı çox effektlidir. Preparatlardan həmçinin qan dövranı
pozğunluqlarında, dayaq-hərəkət aparatı xəstəliklərində, disbakterioz, ekzema, yuxusuzluq zamanı
istifadə edilir. Bu preparatlar tez-tez xəstələnən uĢaqlara, infarktdan və insultdan sonra bərpaolunma
və digər xəstəliklər zamanı təyin edilir.
Hipertoniya, anemiya, şəkərli diabet, pankreatit zamanı. Yeralmasnın qurudulmuĢ və
yaxud çiy halda kök yümrülarından istifadə edilir. Bunun üçün 1 litr suya 5 ədəd çiy yeralması və
ya 3 xörək qaĢığı qurudulmuĢ yarpağndan töküb, 10-15 dəqiqə (qurudulmuĢunu 30 dəqiqə)
qaynadın. Bu dəmləmədən həm soyuq, həm də isti halda, həftədə 1-2 dəfə, gün ərzində 1 litr
həcmində qəbul edin.
Sistit, pielonefrit, leykoz, vərəm, anemiya, şəkərli diabet, ateroskleroz, taxikardiya, işemik
xəstəliklər zamanı yeralmasından hazırlanan dəmləmədən istifadə etmək faydalıdır.
Dəmləmənin hazırlanması. 2 xörək qaĢığı yeralması yarpaqlarının və ya xırdalanmıĢ kök
yumrularının üzərinə 2 stəkan qaynar su töküb, axĢamdan səhərə qədər saxlayın. Dəmləmədən
gündə 3-4 dəfə, yeməkdən 10-15 dəqiqə əvvəl stəkanın 1/3 hissəsi qədər qəbul edin. Müalicə kursu
20 gündür.
Şəkərli diabet, skleroz, hipertoniya, anemiyadan əziyyət çəkənlərə yeralmasının
gövdəsindən hazırlanmıĢ dəmləmədən istifadə etmək yaxĢı təsir göstərir. 2 xörək qaĢığı xırdalanmıĢ
gövdəsinin üzərinə 2 stəkan qaynar su əlavə edib, soyuyana qədər gözləyin. Dəmləməni gündə 4
dəfə yarım stəkan həcmində qəbul edin. Müalicə kursu 20 gündür. Yeralmasını sürtgəcdən keçirin.
AlınmıĢ sıyığı ekzema, dəri yaraları, civzələr, yanıqlar və vitiliqo dəri xəstəliyi zamanı zədəli
nahiyələrə kompres Ģəklində qoyun. Müalicəni gündə 2 dəfə, 20 dəqiqə müddətində yerinə yetirin.
238
Bitkinin Ģirəsindən qəbul etmək olar.
Yeralmasından kosmetik vasitələrin hazırlanması.
Yeralması, həm də əla kosmetik vasitədir. Məsələn, qıcıqlanmıĢ, iltihablı üzün dərisinə
bitkini sıyıq Ģəklinə salaraq maska qoymaq çox faydalıdır. Əməliyyatı həftədə iki dəfə, 20 dəqiqə
müddətinə yerinə yetirin. Sonra üzünüzü ilıq su ilə yuyub, krem çəkin. Müalicə kursu 10-15
seansdır. Bu cür maskanı yeralması Ģirəsindən də edə bilərsiniz. QırıĢlı və quru dərisi olanlar
həftədə iki dəfə yeralmasından hazırlanan sıyıqla üzünü masaj etməlidirlər. Əgər bu proseduru
müntəzəm yerinə yetirsəniz, üzünüzün dərisi zərif, təmiz və elastik olacaq. QırıĢlar da tədricən
itməyə baĢlayacaq. Yeralması bitkisinin yarpaqlarından hazırlanan dəmləmə ilə saçları yaxalamaq
çox faydalıdır. Dəmləmənin hazırlanma qaydası belədir: 1 xörək qaĢığı qurudulmuĢ yarpaqlarıın
üzərinə 1 stəkan qaynar su töküb, 30 dəqiqə saxlayıb süzün. Bu dəmləmə ilə saçlarınızı
yaxaladıqdan sonra onlar sağlam, gözəl və parlaq olacaqlar.
Yeıalmasını Azərbaycanın istənilən iqlim-torpaq Ģəraitində çox asanlıqla əkib-becərməklə,
ondan qida, Ģəkərli maddə və müalicəvi preparatların istehsalını təĢkil etmək olar.
Üçbölümlü yatıqqanqal – Bidens tripartita L.
Cinsin dünya florasının tərkibində 200-ə qədər növü yayılmıĢdır. Qafqazda 3, o cümlədən
Azərbaycanda 1 növünə rast gəlinir. Üçbölümlü yatıqqanqalın elmi adı isə «Bidens» latın sözü
olub, ―bi‖ - iki, ―dens‖ - diĢ deməkdir. Bu da iki iti diĢĢəkilli meyvə deməkdir. Növünün elmi adı
isə «tripartita» üç bölünən mənasında, yarpağının aynasının qurluĢunu göstərir. Xalq arasında bunu
«itciyər», «iliĢkən», «xənəzir otu», «keçi buynuzu» kimi tanıyırlar. Üçbölümlü yatıqqanqal -
Bidens tripartita L. hündürlüyü 15-60(100) sm olan,
kökü saçaqlı Ģaxələnən, nazik, samanı rəngli birillik ot
bitkisidir. Gövdəsi düzduran, yoğun silindrvari yaĢıl və yaxud
qırmızımtıl rəngli olub, qarĢı-qarĢıya düzülmüĢ yarpaqlarla
əhatə olunmuĢdur. Yarpaqları qısa saplaqlı dərin üçbölümlü
lansetvari, gövdənin yuxarı hissəsində yerləĢənləri sadə,
kiçik, kənarları miĢardiĢli olduğu halda, ortada yerləĢən
yarpaqları nisbətən iri və bütövdür. Sarı-qonur boruĢəkilli
çiçəkləri iri səbətlərdən ibarət olub, yarımgirdə formasında,
tək-tək hallarda budaq və gövdələrin qurtaracağında
yerləĢmiĢdir. Çiçək səbətləri ikiqat zəngvari yaĢıl qınla əhatə
olunmuĢdur. Kənar yarpaqları çiçək səbətindən uzundur. Çiçəkləri solub meyvəsi yetiĢən zaman
səbəti qaralır və qonurlaĢır. Ġyul ayında çiçək açır, çiçəklənməsi sentyabr ayına qədər davam edir.
Meyvəsi toxumcuq olub, iki ədəd iynəvari qılçıq formasındadır.
Üçbölümlü yatıqqanqal Azərbaycanın demək olar ki, hər yerində geniĢ yayılmıĢdır. Buna ən
çox nəm yerlərdə, su basmıĢ çəmənliklərdə, çayların, göllərin, bataqlıqların kənarlarında daha çox
rast gəlmək olar. Bundan baĢqa bitkiyə zibilliklərdə, əkin sahələrinin kənarlarında, alaq otu kimi
bostanlarda təsadüf etmək olar.
Yatıqqanqal otunun tərkibində bir sıra bioloji fəal maddələr aĢkar edilmiĢdir. Bunlardan 50
mq% karotin, 60-70 mq% askorbin turĢusu, 4,5-5,8% aĢı maddəsi, 1,2-2,8% butein, kversetin,
izokreopsin, auronlar, kempferol, luteolin, sinarozid, sulfuretin, maritimetin, kumarinlərdən
umbelliferon, skopoletin, eskuletin və s. tapılmıĢdır. Bundan əlavə darçın turĢusu törəmələri, efir
yağı (izi), aĢı maddələri, selik və qatranlı maddələr, toxumlarından isə 11%-ə qədər piyli yağ
tapılmıĢdır.
YaĢıl hissəsinin tərkibində 8,60% kül, mq%q olmaqla: 40,40 K, 1l,40 - Ca, 3,50 - Mg, 0,20 -
Fe mikroelementləri, mkq/q olmaqla: 0,1 - Mn, 0,45 - Cu, 0,81 - Zn, 0,02 - Co, 0,02 - Cr, 0,14 - A1,
0,08 - V, 4,17 - Se, 0,08 - Ni, 3,11 - Sr, 0,03 - Pb, 87,20 - B makroelementləri tapılmıĢdır.
Hələ çox qədim zamanlarda üçbölümlü yatıqqanqal bitkisinin yarpağından hazırlanan
çaydan, cövhərlərindən dizenteriya, ekzema, damar və s. xəstəliklərin müalicəsində istifadə
edilmiĢdir. Üçbarmaq otunun müalicəvi əhəmiyyəti o qədər böyük idi ki, keçmiĢ Rusiyanın çar
Dostları ilə paylaş: |