Elmi redaktoru: Coğrafiya elmləri doktoru, prof. N. A. Babaxanov

 
İnsanŞiinaslıq 
 
İs- işsiz insan institusional olmayan əhaliyə daxil 
olmalıdır; 
Lt- tədqiqatın əhatə etdiyi ərazidə işi olmamaıhdır; 
Ko-  ötən  4  həftə  ərzində  iş  axtarmaq  üçün 
konkret addımlar atmamış olmalıdır; 
Sa-hazırki vaxtda işləməyə hazır olmalıdır. 
ABŞ-ın Əmək Bürosuna gövə 
anlayışının sərhədləri 
IŞSIZ
 
"Məşğulluq haqqında" Azər- 
baycan Respublikasının qanu- 
nunda göstərilir ki,"işi və qazanc 
olmayan işə başlamağa hazır 
olub, müvafiq İcra Hakimiyyə- 
ti orqanında iş axtaran kimi qey- 
diyyata alınan, əmək qabiliyyətli 
yaşda olan əmək qabiliyyətli və- 
təndaşlar işsiz statusu almaq hu- 
ququna malikdirlər".^ 
BƏT-ın metodiki mövsiyyələ- 
rinə əsasən işsizliyin səviyyəsi: 
iqtisadi fəal əhalinin sayında iş- 
sizlərin xüsusi çəkisi götürülür. 
Bəşəriyyətin  qlobal  modelinin  təribinə  daxil  edilən  işsizliyin  reallıq 
vəziyyəti  ilk  növbədə  hər  bir  ölkənin  siyasətinin  məntiqi  nəticəsidir.  Bu 
nəticəyə görə də işsizliyin səviyyə göstəriciləri (2004-cü il) Almaniyada- 9,7, 
Fransa - 9,4, İtaliya - 9,6, Böyük Britaniya - 5,4, Belçika - 7,5, Türkiyə- 10,7, 
Yaponiya- 4,8, ABŞ-5,6, İsveçrə- 1,6 faizdir.'20 
Ümumiyyətlə,  inkişaf  etmiş  ölkələrdə  (İEÖ)  işsizlik  səviyyəsinin 
kəmiyyət  göstəricisi 4-12% arasında dəyişilir. Bu göstərici inkişaf etməkdə 
olan  ölkələrdə  isə  yüksək  olub,  bəzən  20-40%  arasında 
dəyərləndirilir.
'21 
Beynəlxalq  münasibətlər  sistemində  işsizlik  səviyyəsi  stabil  olmayıb, 
dinamik  xarakter  daşıyır.  Bir  çox  ölkələrdə,  xüsusən  ABŞ-da  liberal  bazar 
iqtisadiyyatı modelinin fəaliyyəti nəticəsində işsizlik səviyyəsi müəyyən illər 
üzrə  sabit  qalmasına  şərait  yaratmışdır.  Həmin  modelə  əsasən  ABŞ-da  iş 
yerlərini itirən şəxslər dərhal özlərinə yeni iş yeri axtarmağa cəhd göstərirlər. 
İsveç modelində isə düzgün məşğulluq siyasəti ilə əlaqələndirilir. 
Azərbaycan Respublikasında işsizlik vəziyyəti mövcud iqtisadi inkişaf və 
ölkədə müharibə şəraitinin təsiri nəticəsində idarə edilir. Qeyd etmək lazımdır 
ki,  işsizlik  respublikada  mühüm  problemə  çevrilmişdir.  Son  illər 
Azərbaycanda aparılan sosial-iqtisadi və siyasi dəyişikliklər iş- 
119.
 
"Məşğulluq haqqımla"Azərbaycan Respublikasının qanunu.
 // 
"Azərbaycan" qəzeti. 15 
avqust 2001. 
120.
 
Pıneuınııe методологии жопомическои безопаспоспш личности. Киев. 2005. с. 279. 
121.
 
Q.S.Süleymanov. Göstərilən əsəri, səh.95. 
115 

---

Ağazeynal A.Qurbanzadə 
sizlik səviyyəsinin stimullaşdırılmasına müsbət təsir göstərir. İqtisadi İnkişaf 
Nazirliyinin  dövlət  investisiya  proqramına  əsasən  10  mlrd.$  investisiya 
qoyulacaq və bunun 70%-i xarici kapitalın payına düşəcəkdir. Məqsəd isə ilk 
növbədə işsizlik problemini həll etməkdən ibarətdir. 
Elmi  mənbələrdə  kəmiyyət  funksiyasına  əsasən  beynəlxalq  səviyyədə 
işsizlik üç bloka ayrılır: 
"Təbii" 
"Məqbul" 
"Kütləvi" 
Bu  işsizlik  forması- 
işçilərin öz arzuları ilə iş 
yerlərindən 
azad 
olunması  kimi  qəbul 
edilir. 
İqtisadiyyatda  yaranan. 
struktur dəyişikliklər ölkədə 
iqtisadi fəal əhalinin 5-7 %- 
nin  işsiz  olması  məqbul 
sayılır. 
Bu  işsizlik  forması 
iqtisadi 
böhran 
keçirən 
bütün 
sahələrdə baş verir. 
Beynəlxalq  təcrübələrə  əsaslanaraq  işsizlik  səviyyəsi  iki  istiqamətdə 
müəyyənləşdirilir:  (1)  məşğulluq  xidməti  orqanlarında  qeydə  alınmış 
işsizlərin sayma əsasən; (2) ev təsərrüfatında aparılan sorğuya görə. 
Respublikada mülkiyyətin yeni formalarının yaranması, dövlət siyasətinin 
tərkibi kimi işsizlik probleminin xeyli tənzimlənməsinə səbəb olmuşdur. 
116 

---

İnsanŞiinaslıq 
 

---

İnsanŞiınashq 
YEDDINCI BOLMƏ
 
İNSAN
 CƏMIYYƏTININ 
REAL
 
VƏ
 
POTENSİAL 
TƏHLÜKƏ
 
KONTURLARI 
 
"TƏHLÜKƏSİZLİK" FƏLSƏFƏSİ: MAHİYYƏTİ, 
FORMALARI VƏ REALLIQLARI 
B
 
əşər sivilizasiyasının təkamülünün bütün dövrlərində insan cə- 
miyyəti təhlükə çərçivəsi mütində formalaşmışdır. Antik dövrlə- 
rin filosofları birmənalı problemə öz münasibətlərini bildirərək, təhlükə 
fərdlərinin mahiyyətini əsaslandırmışlar: 
*  Demokrit:  "təhlükənin  meyarı  insanın  mövcud  həyat  şəraitinə 
uyğunlaşma  dərəcəsidir,  bütövlükdə  cəmiyyət  yarana  biləcək  çətinliklərdən 
müdafiə imkanlarını yüksəltməyə meyilli olmalıdır".'^2 
*  Aristotel:  "təhlükə-  hər  bir  fərdin  özünü  qoruyub  saxlama  imkanları, 
özünü müdafiə etmə instinkti kimi" xarakterizə edir.*23 
Təhlükəsizlik  və  onun  təmin  edilməsi  hətta  dövlətin  mövcud  olmadığı 
iqtisadi  cəmiyyətdə  -təhlükəsizlik  tədbirləri  mövcud  olmuşdur.  *24  Lakin 
terminin  məzmun  baxımından  Qərbi  Avropa  xalqlarının  leksikonu-  na 
adekvat şəkildə daxil olmadığından XII əsrə qədər demək olar ki, çox nadir 
hallarda istifadə 
edilmişdir. *25
 
İnsan potensialının və o cümlədən istehsal, sosial münasibətlərinin  yeni 
inkişaf  mərhələsinə  keçməsi  nəticəsində  "təhlükəsizlik"  fəlsəfəsinin 
məzmunu  ümumişlək  anlayışa  (mövzuya)  çevrilmişdir.  XVIII  əsrdən 
başlayaraq  cəmiyyətin  inkişafı  yeni  sivilizasiya  dövrünə  (kapitalizmə) 
çevrilmiş, bunun nəticəsində dünya ölkələrində təhlükəsizliyin təmin edilməsi 
ilə bağlı məsələləri aktual xarakter almışdır. 
Problemin  aktuallaşması  ilə  əlaqədar  olaraq  beynəlxalq  iqtisadi 
münasibətlər  sistemində  "təhlükəsizlik"  anlayışı  ilə  bağlı  fəlsəfi,  elmi 
nəzəriyyələrin yaranmasını şərtləndirmişdir. XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəl- 
122.
 
История древнего мира. M., 1982. Т.2, с. 285. 
123.
 
Göstərib и əsər. səh.292. 
124.
 
C.П.Капица. Общая теория роста человечества. М.,1999. с.127. 
125.
 
Глобализация и взаи.модействие цивилизаций. М., 2003. с.312. 
=
 
119
 
-  

---