Elmi redaktoru: Coğrafiya elmləri doktoru, prof. N. A. Babaxanov

Ağazeynal A.Qurbanzadə 
miş  hissəsini  əks  etdirir.  Lakin  bu  ərzaq  məhsullarının  mənbələri:  (1) 
ölkədaxili istehsal və (2) idxaldan ibarətdir. 
Azərbaycanın  coğrafi  resurslarının  potensial  imkanları  buğda  istisna 
olmaq şərtilə, bitkiçilik məhsulları istehlakına olan ehtiyacı ödəməyə qabildir. 
Lakin  heyvandarlıqda  daxili  təchizat  əmsalı  ət  və  süd  üçün  uyğun  olaraq 
67-75%-dir. 
Ərzaq  təhlükəsizliyinin  proqnozlarını  təhlil  edərkən  iki  əsas  dəyişən  - 
əhalinin sayı və adam başına düşən istehlakdır. Azərbaycan Dövlət Statistika 
Komitəsinin  materiallarının  təhlili  göstərir  ki,  2010-cu  ilə  qədər  əhalinin 
artımının  ildə  1,4%  olacağı  gözlənilir.  Bir  nəfərə  düşən  istehlak  gəlir 
səviyyəsinin  artması,  əhalinin  regional  paylanması  da  daxil  olmaqla  geniş 
sayda  parametrlərdən  asılı  olaraq  dəyişəcəkdir.  Digər  tərəfdən,  aparılmış 
makroiqtisadi tədqiqat adam başına ÜDM-in (2010 il) iki dəfə artaraq 1457 
ABŞ  dollarına  çatacağını  proqnozlaşdırır.  Proqnoza  əsaslanaraq,  respublika 
üzrə adambaşına düşən gündəlik ümumi ərzaq kalori qəbulu 17% artacaq və 
2010-cu  ildə  2867  kaloriyə  çatacaqdır.  Ümumiyyətlə,  bu  dövrdə  ərzaq 
məhsullara tələbatın təqribən 50% artması gözlənilir. 
Respublika  əhalinin  tələb  olunan  miqdarda  qida  məhsulunun  istehsalı 
üçün  zəruri  olan  torpağın  və  mal-qaranın  ümumi  miqdarı  hesablanmışdır. 
Burada  potensial  məhsuldarlıq  göstəricilərindən  istifadə  edilmişdir.  Bu 
məqsədlə 2010-cu illər istehsal səviyyəsi və ona uyğün əkilən sahələrin ölçüsü 
və mal-qara sayı əsasında bir-biri ilə müqayisə edilmişdir 
Məsələn, buğda istehsalının 95 % artması üçün, əkilən sahələrin ölçüsünü 
4,3% artması kifayət edəcəkdir. Süd istehsalında hesablanmış məhsul həcmini 
potensial  məhsuldarlıq  əldə  edilərsə,  mövcud  mal-qaranın  80%-i  hesabına 
almaq mümkündür. 
Respublikanın  aqrar-ərzaq  təhlükəsizliyin  optimallaşdırılması  praktika 
şəraitində  kənd  təsərrüfatı  bitkilərin  məhsuldarlığın  əhəmiyyətli  dərəcədə 
artırılması  mümkündür.  Fikrimizcə,  buğda  (suvarılan)  bitkinin  potensial 
məhsuldarlıq  səviyyəsi  4.37  ton/ha  (cari  məhsuldarlıq  -  2,00  ton/-  ha-dır); 
buğda (dəmiyə) buna müvafiq olaraq - 3,24 (1,68); kartof (suvarma) - 21,83 
(10,74); üzüm (suvarma) - 15,28 (7.06); üzüm (dəmiyə) - 13,29 ton/ha (cari 
məhsuldarlıq isə - 6,68 ton/ha.) qaldırmaqla ərzaq məhsullarını artıra bilərik. 
Azərbaycanda  aqrar-ərzaq  təhlükəsizliyin  regional  inkişafı  bir  çox  bitki 
növləri üçün optimal ərazi təşkili və istehsalın çoxsahəli edilməsinə əsaslanır. 
Əhalinin proqnozlaşdırılan tələbatını təmin etmək, bitkiçilik və heyvandarlıq 
məhsullarını qaldırmaq texniki baxımdan mümkündür. 
-  - -    - - - - - - - - - - - - - - - - -    —  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .    =  
148
 
-  

---

 

---

>5
 
» 
c<
3 
>«1
 
Əkin - min hektar 
İstehsal - min ton 
Hevanların  miqdarı  -  min 
İstehsal - min ton 
 

---

Ağazeynal A.Qui'hanzadd 
Fikrimizcə,  Azərbaycan  aqrar-ərzaq  təhlükəsizlik  konsepsiyasına 
aşağıdakıları daxil etmək məqsədəuyğundur: 
*
 
aqrar sistemin və aqrar bazarın tənzimlənməsi; 
*
 
aqrar  struktur  səviyyəsinin  strateji  məqsədi,  ölkənin  ərzaq 
təhlükəsizliyin regional strategiyası müəyyənləşdirilməlidir; 
*
 
respublikada  aqrar  sənaye  sahəsinin  beynəlxalq  bazara  uyğun  ərazi 
təşkili strategiyası və investisiya proqnozları hazırlanmalıdır; 
*
 
əhalinin  ərzaq  məhsulları  üzrə  istehlak  tələbatının  təbii-ərazi  istehsal 
hesabının ödənilməsi və ölkənin ərzaq təhlükəsizliyinin qorunması. 
Tədqiqatlar  göstərir  ki,  əhalinin  ərzaq  və  kənd  təsərrüfatı  məhsullarına 
tələbatı o ölkələrdə normal sayılır ki, orada etibarlı və regional aqrar bazar, 
səmərəli  sahibkarlıq  qurumları  formalaşdırılmışdır.  Aqrar  bazarın  fəaliyyəti 
eləcə də əhalinin və qida məhsularmm aqrar-sənayeni isə xammala tələbatının 
ödənilməsi aqrar-ərzaq kompleksində çoxukladh iqtisadiyyatın formalaşması 
dərəcəsindən  asılıdır.  Respublikamızda  aqrar  islahatlar  aparıldıqdan  sonra 
kənd  təsərrüfatı  istehsalı  əsasən  kiçik  təsərrüfatlarda  həyata  keçirilmişdir 
(icarə  müəssisələr  -  1403;  kiçik  müəssisələr  -  408;  kənd  təsərrüfatı  istehsal 
kooperativləri -168; kəndli (fermer) təsərrüfat- lari - 2599; aqroservislər - 29; 
torpaq payı almış ailələrin sayı - 839196). Bütün təsərrüfat kateqoriyaları üzrə 
kənd təsərrüfatı müəssisələri 5255 vahid təşkil edir. 
Azərbaycanda adambaşına düşən qida 
məhsulunda daxili istehsalın payı 
(kiloqramla). 
 
 
1990
 
1995
 
2003
 
Məhsulun adı
 
Adambaşına
 
Cəmi
 
O cüm-
 
Cəmi
 
O cümlə-
 
Cəmi
 
O cümlə-
 
 
istehlak
 
 
lədən daxi-
 
 
dən daxili
 
 
dən daxili
 
 
norması
 
 
li istehsal
 
 
istehsal
 
 
istehsal
 
 
 
 
hesabına
 
 
hesabına
 
 
hesabına
 
Taxıl
 
185
 
153
 
111.
 
141
 
68
 
230
 
171
 
Kartof
 
50
 
27
 
16,8
 
23
 
12,0
 
60
 
54,4
 
Bostan və tərəvəz
 
106
 
68
 
64
 
69
 
67
 
131
 
130
 
Şəkər
 
22
 
35
 
-
 
12,2
 
0,4
 
9,9
 
0,7
 
Ət
 
38
 
32
 
24,2
 
15
 
10,7
 
15,8
 
14,1
 
0 cümlədən quş əti
 
220
 
295
 
134,4
 
138
 
108,1
 
155
 
132,8
 
Yumurta, ədədlə
 
150
 
144
 
136
 
76
 
59,6
 
74
 
68,5
 
I68.Az.!>i'haycan Dövlət Statistika Komitəsi materiallarına əsasən tərtib olunmuşdur. 
 . . . . . . .    -   . . . . .  -  . . . .  - -  
150
 - - - - -    - - - - - - - - -     -  
 - - - - - - - - -   

---