Əlyazması hüququnda kamal asadpour mahmod oğlu TƏLİMİn səMƏRƏSİNİn yüKSƏLDİLMƏSİNDƏ MÜASİr pedaqoji texnologiyalardan iSTİfadəNİN İmkanlari və yollari e lmi rəhbər

Eyni zamanda, pedaqoji proses ənənəvi olaraq kamil insanın formalaşması üçün həm təlim, tərbiyə, həm də inkişaf sahələrini əhatə etdiyindən pedaqoji

Yüklə 188,26 Kb.

səhifə	9/12
tarix	19.03.2022
ölçüsü	188,26 Kb.
	#84594

1 ... 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Azərbaycan respublikasi təhsİl nazirlİyi

Eyni zamanda, pedaqoji proses ənənəvi olaraq kamil insanın formalaşması üçün həm təlim, tərbiyə, həm də inkişaf sahələrini əhatə etdiyindən pedaqoji texnologiya təhsilin bütün sahələrinə (məktəbəqədər, orta, ali məktəb, andraqogika, ailə, xüsusi, korreksivaedici, sənaye, sosial və s.) nüfuz edir. Deməli, təhsildə texnoloji yanaşma tədris prosesini demokratik prinsiplər əsasında idarə etməyə imkan verməklə bərabər, təlim məqsədlərinin yüksək səviyyədə yerinə yetirilməsinə zəmanət verən fəaliyyət sistemidir.

Pedaqoji ədəbiyyatlarda pedaqoji texnologiyaların təsnifatına da yanaşmalar fərqli olmuşdur. Q.K.Selevko (99) özünə qədər pedaqogika elminə və təcrübəsinə məlum olan bütün texnologiyaları ümumi şəkildə sistemləşdirmişdir. O, pedaqoji texnologiyaları tətbiqetmə səviyyəsinə (ümumpedaqoji, xüsusi metodik və lokal), fəlsəfi əsasına (materialist və idealist, dialektik və metafizik, humanist və antihu- nıanist), və psixi inkişafın aparıcı faktoruna görə (biogen, sosiogen, psixogen və s.) fərqləndirir.

F.Rüstəmov və 1 .Dadaşova (65) pedaqoji texnologiyaları təlim, tərbiyə, inkişaf və diaqnostika texnologiyası olmaqla dörd qrupa bölür və onların hər birinin xarakteristikasını verirlər. Müəlliflərin fikrincə, təlim texnologiyaları bilik, bacarıq vərdişlərin, tərbiyə texnologiyası münasibətlərin formalaşması, inkişaf texnologiyası fiziki \ə psixi inkişafın təmin edilməsi, diaqnostika texnologiyası isə uşağın məktəbə hazırlığının müəyyənləşdirilməsi üçün əməliyyatlar kompleksinin həyata keçirilməsini nəzərdə tutur.

Müəlliflər təlim prosesində daha çox problemli təlim, fəal təlim və inkişaf etdirici təlim texnologiyalarının tətbiqinə üstünlük verir, təlimin səmərəsinin artırılmasında pedaqoji oyunların, xüsusən sosial aspekti i işgüzar oyunların didaktik imkanlarını yüksək qiymətləndirirlər.

Pedaqoji ədəbiyyatda uşağa münasibət baxımından avtoritar, didaktosentrik (subyekt-obyekt münasibətləri) və şəxsiyyətyöntiınlü texnologiyaları da fərqləndirirlər. Bunların içərisində sonuncu xüsusi əhəmiyyət kəsb edir, çünki müasir təhsil sistemi şagirdi təhsil prosesinin yalnız passiv obyekti deyil, həm də fəal subyekti sayır, uşağın təbii potensialının inkişafı tiçün konfliktsiz, daha rahat sosial şərait yaradılmasını vacib hesab edir. Belə texnologiyaları çox vaxt antrosentrik texnologiyalar da adlandırırlar. Ənənəvi sistemin modernləşdirilməsi baxımından pedaqoji

texnologiyaların aşağıdakı növləri do göstərilir:

Pedaqoji münasibətlərin humanistloşdirilmosi və demokratikləşməsinə əsaslanan texnologiyalar;
Təlim prosesinin təşkili və idarə olunmasının səmərəliliyinə əsaslanan texnologiyalar;
Şagird fəaliyyətinin intensivləşdirilməsi və fəallığına əsaslanan texnologiyalar;
Tədris materialının metodiki təkmilləşdirilməsinə və didaktik cəhətdən işlənib hazırlanmasına əsaslanan texnologiyalar və s.

Təhsil Problemləri İnstitutunun əməkdaşlarının hazırladıqları "Pedaqoji texnologiyalar” kitabında (50) yeni pedaqoji texnologiyaların məqsəd və vəzifəsinə, onun təhsil müəssisəsinin keyfiyyət təminatındakı roluna kompleks şəkildə yanaşaraq texnoloji yanaşmanın strukturunu şaquli və üfüqi olmaqla iki yerə bölürlər. Onlar texnoloji yanaşmanın bir-biri ilə əlaqəli olan rneta, makro, mezo və mikrotexnologiya kimi növlərinin təsnifatını verirlər. Mctatcxııologiya hədəf, nişan dedikdə - təhsil sahəsində sosial siyasəti həyata keçirməyə imkan verən iimumdidaktik və ümum- tərbiyə texnologiyalar nəzərdə tutulur. Buraya inkişafetdirici, tədris yönümlii ETK- nin təşkili ilə bağlı texnologiyaları; mətn tipli, təsvir tipli, səsli, proqram formalı, elektron nəşrləri, multmediya kursunun lokal komponentləri, proqramlaşdırılmış, avtomatlaşdırılmış sistemin köməyilə tədris kartlarının mətnlərini, mətn qrafik və informasiya mənbələri ilə əlaqələndirilməsi, virtual sinif dərs layihələrinin hazırlanması, regionlarda təlim keyfiyyətinin idarə olunması, konkret məktəblərdə tərbiyə işinin təşkili ilə bağlı texnologiyaları daxil etmək olar.

Makrotexnologiya - təlim-tərbiyə prosesinin müəyyən istiqamətini, ümumpe- daqoji və timummelodiki səviyyədə fənnin tədrisi ilə bağlı texnologiyaları əhatə edir. Müxtəlif növ informasiyaların; mətn, cədvəl, qrafik, şəkil, çertyoj, foto, multmedia üçün materialın hazırlanması, tədris yöntimlü ETK-lər, tədris-metodik komplekslər vasitəsilə nəzəri biliklərin sistemləşdirilməsi, müəyyən sahələr üzrə praktiki işlərə və didaktik məsələlərin həllinə kompleks yanaşma üçün tələb olunan texnologiyalar bu qəbildəndir.

Me/.otexnologiya - çox az - verilmiş mövzunun mənimsənilməsi, dərsin gedişi, materialın mənimsənilməsi və təkrarı; keyfiyyətə nəzarətin təşkili ilə bağlı texnologiyaları göstərmək olar. Lokal - modul texnologiyaları, təlim-tərbiyə prosesinin ayrı-ayrı hissələri (modulları), xüsusi, didaktik, metodik və ya tərbiyənin bir problem sahəsi ilə bağlı məsələləri həll etmək üçün tətbiq olunan texnologiyaları, metodik imkanları, dərsin təşkilinə, dərsin gedişinə, dərsin ayrı-ayrı mərhələlərinin təşkilinə, keyfiyyətə nəzarətin təşkilinə görə tətbiq olunan texnologiyalar bu sıraya aiddir.

Mikrotexnologiya - pedaqoji prosesin subyektləri arasındakı operativ məsələlərin qarşılıqlı əlaqələrin, yazı vərdişlərinin həlli ilə bağlı texnologiyadır. Bu prosesdə müxtəlif dinamik, vizual effektlər, sxem və cədvəllərin ayrı-ayrı elementlərinin rənginə görə seçilməsi üçün tətbiq olunan texnologiyalar iştirak edir (50).

Adı çəkilən bu texnologiyalar texnoloji yanaşmanın strukturunun şaquli istiqamətinə daxildir. Texnoloji yanaşmanın üfüqi strukturu isə özündə pedaqoji nəzəriyyə və pedaqoji təcrübəyə əsaslanmış, müəyyən problemi həll etmək üçün istifadə olunan elmi-nəzəri texnologiyaları, qabaqcadan müəyyənləşdirilmiş, gözlənilən nəticələrin yerinə yetirilməsi üçün istifadə edilən modelləri, metod və vasitələri, alqoritmləri əhatə edən və özündə birləşdirən formal-təsviri xarakterli texnologiyaları, pedaqoji prosesin iştirakçılarının fəaliyyət sahələrində aldığı nəticələrin təhlili, təşkili və planlaşdırılmış yeni işlərin həyata keçirilməsini təmin etmək üçün İstifadə olunan prosessual-aktiv texnologiyaları birləşdirir. Texnoloji yanaşma təhsil sahəsində vacib problemlərin və müxtəlif xarakterli layihələrin, pedaqoji, psixoloji, sosial məqsədlərin və s. yerinə yetirilməsində və aşağıdakı problemlərin həllində yeni imkanlar açar:

Pedaqoji prosesin nəticələrinin əvvəlcədən yüksək dəqiqliklə müəyyən edilməsində və prosesin idarə olunmasında;
Qazanılmış praktiki təcrübənin yeni əsaslarla təhlili, sistemləşdirilməsi və ondan səmərəli istifadə olunmasında;
Şəxsiyyətin harmonik inkişafını təmin edən əlverişli sosial şəraitin yaradılmasında;
Təhsil, təlim-tərbiyə və sosial problemlərin kompleks həllində;
Təhsil sistemində effektliyi təmin etmək üçün toplanmış ehtiyatlardan səmərəli istifadə olunmasında;
Sosial-pedaqoji problemlərin həlli və təlim səmərəliliyinin artırılmasında yeni texnoloji yanaşmaların, modellərin işləniImosində və daha effektli metodların seçilməsində.

Bütün bıı texnologiyaların tətbiqi şagirdlərdə sərbəst, azad rəy söyləmək, hər hansı problemlə bağlı başqalarının fikrinə hörmət etmək, münasibət bildirmək, operativ qərar qəbul etməyi bacarmaq kimi xüsusiyyətlərin formalaşması və inkişaf etdirilməsi məqsədinə xidmət edir. Pedaqoji texnologiyalar yalnız təhsilin elementi deyil, həmçinin onun məqsədi, məzmunu, prosesi və nəticəsi kimi xidmət göstərir. Təhsilin səmərəliliyi və keyfiyyəti tədris prosesində pedaqoji texnologiyaların düzgün istifadəsindən çox asılıdır.

Pedaqoji texnologiyanı təhsilin məqsədi konktekstiııdə fənləri tədris etmək, öyrənmək, elmi, analitik, refieksiv və yaradıcı təfəkkür bacarıqlarını, problemləri həll etmə qabiliyyətlərini inkişaf etdirmək, beynəlxalq səviyyəli münasibətlər yaratmaq, insanlara və cəmiyyətə xeyir verə bilən şəxsiyyət formalaşdırmaq kimi do qəbul etmək olar. Pedaqoji və təlim texnologiyasını təhsilin məzmunu kontekstində yanaşdıqda pedaqoji və təlim texnologiyaları əsas təlim vərdişlərinə daxil olmaqla öyrənilən fənlərə aid geniş məlumatları oldo etməyə imkan verir, yüksək səviyyəli təfəkkürü, əməkdaşlığı və problemlərin həllini təmin edir, pedaqoji texnologiya təhsil və tərbiyənin hər pilləsi üzrə onun məqsədinin kcfıyyətli yerinə yetirilməsini asanlaşdırmaq üçün istifadə olunan sistemdir.

Pedaqoji texnologiyanı təhsilin metodları kontekstində belə başa düşmək olar ki. onlar tədris və tərbiyə üçün güclü bir alətdir. Pedaqoji texnologiyalar təlim və tərbiyənin səmərəli, fəal və yaradıcı şəkildə həyata keçirilməsi üçün onları müxtəlif növ üsullar və vasitələrlə təmin edirlər. Pedaqoji texnologiya bütünlükdə təhsil prosesi və onun nəticəsi kontekstində belə başa düşülür ki, pedaqoji texnologiyaların funksiyaları təhsil prosesinin hər bir aspektində mövcuddur, hər bir mərhələdə, fəndə, pillədə öz əksini tapır. Müasir dövrdə hər bir şəxs sürətlə düşünməyə, fəal təfəkkürə və qabiliyyətlər sisteminə, yüksək savada malik olmaqla yanaşı, sosial və intellekt vərdişinə do lazımınca yiyələnməlidir. Təlim prosesində müasir pedaqoji texnologiyaların tətbiqinə nail olan müəllim toşkilatlılığı öz üzərinə götürməklə, əsasən, şagirdlərin fəallığını artırmış olur, ənənəvi təlim metodlarından tədricən uzaqlaşır, onların interaktiv fəaliyyətləri artır, düşüncə bacarığı, interaktiv bilikləri və qabiliyyətləri dərinləşir, intellektual səviyyələri yüksəlir. Ona görə də ümumtəhsil sisteminin inkişaf istiqamətlərinin baş strategiyası şagird şəxsiyyətinin diqqət mərkəzində durmasında, tədris prosesində müəllimin, məktəb psixoloqunun şagird münasibətinin dəyişməsindən, şagirdi sosial varlıq kimi, subyekt kimi görməsindən ibarətdir. Təlimin yeniləşməsi, səmərəsinin və keyfiyyətinin artırılması yeni pedaqoji texnologiyaların prosesə optimal tətbiqindən əsaslı surətdə asılıdır.

Pedaqoji texnologiya təlim formalarının optimallaşması, təlim prosesində texniki biliklərin hesablanması, eləcə də insan amilini onlarla qarşılıqlı münasibətlərinin tənzimlənməsini təmin etmək məqsədi daşıyan müasir yaradıcılıq üslubudur. Pedaqoji texnologiya pedaqoji məqsədlərə nail olmaqdan ötrü istifadə edilən fərdi, instrumental və metodoloji vəzifələrin fəaliyyət və sistemlər toplusudur. Bu, qarşıya qoyulmuş pedaqoji məqsədlərə nail olmaq, pedaqoji funksiyalarını təmin etmək, müəllim-şagird birgə fəaliyyətini, formalarını müəyyənləşdirmək üçün istifadə olunan metodların məcmusu kimi də xarakterizə olunur. Pedaqoji texnologiya, həm də pedaqoji sistemdəki dinamik fəaliyyətin mahiyyətini təmin edən bir vasitə kimi çıxış edir.

Pedaqoji texnologiyalar ifadəsi son illərdə daha çox işlədilən anlayışlardan biridir, lilm və texnika inkişaf etdikcə, təkcə elmin və texnikanın müəyyən sahələrinə deyil, təlim prosesinə də daxil olur. Əgər ötən əsrin əllinci illərində pedaqoji texnologiya dedikdə, əsasən təlimin texniki vasitələri başa düşülürdüsə, hazırda bütün pedaqoji prosesdə mövcud paradiqmalar, vasitələr, müxtəlif təlim-tərbiyə prosesləri, məzmunun formalaşdırılması, öyrənmə modelləri və metodları, idarəetmə, qiymətləndirmə və bütün bu prosesdə korreksiya və təkamül nəzərdə tutulur. Pedaqoji texnologiyalar zaman keçdikcə yeniləşmişdir. Müasir təlim sistemi, hələlik, öz idarəedici funksiyasını qoruyub saxlayan müəllimlərdən pedaqoji ustalıq tələb edir.

Odur ki, bütün müəllimlər pedaqoji texnologiyalara yiyələnməlidirlər. Pedaqoji texnologiya konkret bilgilərdən və əməliyyat bacarıqlarından ibarətdir. Hazırda pedaqoji texnologiya adı altında pedaqoji prosesdə müsbət nəticələrə gətirib çıxaran pedaqoji ideyalar kompleksi başa düşülür.

Bu gün dünyada müxtəlif pedaqoji texnologiyalar ideyası və praktikasım nəzərdən keçirən alimlərin əksəriyyəti belə qənaətə gəlmişlər ki, pedaqoji texnologiyaların əsas elementləri onun mikrotexnologiyasındadır. Pedaqoji texnologiyaların mikrotexnologiyasına aşağıdakılar daxildir; a) məqsədlər, b) diaqnostikalar; c) təlim prosesində subyektlərin birgə fəaliyyəti; d) təlimin təşkil və forma, metod və vasitələrin seçilməsi; e) refleksiyalar, i) tədris olıınan fənnin məzmunu.

Bunlardan əlavə, tam sistemli pedaqoji texnologiya ali sistem texnologiyaları da əhatə edir: 1. Təbii təlim texnologiyaları; 2. Modul-reytinq texnologiya; 3. İnteraktiv təlim texnologiyaları; 4. Parascntrik təlim texnologiyası; 5. Biliklərin tam mənimsənilməsi texnologiyası; 6. Fərdi təlim texnologiyası; 7. Kooperativ təlim texnikası; 8. 'l əlimin nəzəri-korrektə texnologiyası.

Göründüyü kimi, pedaqoji texnologiyalar çoxdur. Və hər biri konkret təlim- tərbiyə məqsədini həyata keçirməyə xidmət göstərir. Müxtəlif təlim metod və vasitələrdən istifadə və bütün bunlar son dərəcədə qeyri-ənənəvi yanaşmalarla həyata keçirilir. Təbii ki, bunun üçün müəllimdə ciddi ixtisas, peşəkarlıq hazırlığı və təcrübəsi, təşəbbüskarlıq və yaradıcılıq, demokratiklik və humanizm keyfiyyətləri olmalıdır. Təhsilin müasir vəziyyəti, onun tərəfindən qarşıya qoyulmuş vəzifələrin keyfiyyətcə yerinə yetirilməməsi, məktəbdə və ailədə uşaqların sosial inkişafı üçün müasir tələblərə cavab verən effektli sosial inkişaf proqramlarının işlənməməsi, hazırda təhsillə bağlı olan hər kəsi düşündürür. Xüsusilə, bu sahədə daha çox məsuliyyət daşıyan məktəb müasir dövrdə özünün qarşısında duran vəzifələri müəyyənləşdirməkdə çətinlik çəkir. Nəticədə təhsildə ciddi problemlər yaranır. Müasir orta təhsil kəmiyyət və keyfiyyət baxımından sosial inkişaf şəraiti ilə uzlaşmır, əlavə təhsil və tərbiyə müəssisələri, distant təhsil yaradılır, təlim-tərbiyə prosesinin maddi- texniki və kadr təminatı günün tələblərinə cavab vermir. Müasir pedaqoji və təlim texnologiyalarından müəllimlər az, bəzən də düzgün istifadə etmirlər, hətta onlar pedaqoji texnologiyalarla adi davranışı bilmirlər, şagirdlərin tədris yükünün ağır olması onların təhsilə marağını azaldır, şagirdlərdə təlim motivasiyası zəifdir, məktəblə ailə arasında pedaqoji əlaqələr inkişaf etdirilmir, pedaqoji kadr hazırlığında köklü modernləşmə aparılmır və s.

Təbii ki, bunlar aşağıdakıları həyata keçirməyi zəruri edir.

Təhsil sahəsində çalışan insanlar, xüsusən müəllimlər və məktəb rəhbərləri pedaqoji və təlim texnologiyaları haqqında çox az məlumata malik olduqlarından onlar pedaqoji texnologiyaları bir avadanlıq, kompüter texnologiyası kimi başa düşürlər. İlk növbədə, təhsil işçilərini, müəllimləri, tədqiqatçıları, rəhbər işçiləri, bütünlükdə pedaqoji ictimaiyyəti pedaqoji və təlim texnologiyasının mahiyyəti, əhəmiyyəti, imkanları və rolu haqqında biliklərlə təmin etmək;
Təhsil sistemində pedaqoji və təlim texnologiyasının yeni sistemi təşkil olunmalı, bu sahədəki inkişaf müntəzəm və bütün səviyyələrdə koordinasiya edilməli, resursların məhdud olmasının və avadanlığın dəyərini nəzərə alaraq, ən çox ehtiyac duyulan təhsil sahələrində təlim texnologiyası üzrə mərkəzlər yaratmaq;
Səmərəli dərs təcrübəsi təbliğ olunaraq, təhsildə yüksək nəticələrin əldə edilməsinə nail olmaq məqsədilə bu materialların geniş yayılmasını təşkil etmək;
Təhsilin bütün pillələrində işləyən müəllimlərin pedaqoji texnologiyalar, yeni təlim metodları üzrə bacardıqlarını inkişaf etdirmək.

'fəlim psixoloji-pedaqoji prosesdir. İlk növbədə qeyd edək ki, pedaqoji texnologiyalarının təlim prosesinə daxil olması ərəfəsində ilk illər çoxlu psixoloji araşdırmaların aparılmasına zərurət yarandı və bu gün də bu problemlə bağlı hələ tamamilə öz həllini tapmamış problemlər vardır. Pedaqoji texnologiyalardan potensial işçilər müəllimlər, məktəb rəhbərləri, tədqiqatçı pedaqoqlar, şagirdlər, valideynlər və ümumilikdə əhali arasında hələ pedaqoji və təlim texnologiyalarına tələb olunan münasibət yaranmamışdır. Psixoloq vo pedaqoqlar tərəfindən pedaqoji texnologiyaların təlim prosesində tətbiqinə aid çoxlu məqalələr, vəsaitlər həsr olunmasına baxmayaraq, kifayətləndirici deyildir. Pedaqoji və təlim texnologiyasının istifadəçiləri müxtəlif peşə salıibləridirlər. Təbii ki, şagirdlərin pedaqoji texnologiyaya yiyələnməsinə psixi-pedaqoji yanaşmalar da müxtəlif olacaqdır. Şagirdlər pedaqoji və təlim vasitələri: kompüter, internetlə dialoq prosesində təlimin fəallaşdırma funksiyası dərindən öyrənilməlidir. I lansı metodlardan istifadə edilməlidir ki. şagirdlərin yaradıcılıq qabiliyyəti artırılsın. Təlim və inkişaf pedaqoji və yaş psixologiyanın aktual problemidir. Şagirdin psixi inkişafı təlimin həm nəticəsi, həm də başlıca şərtidir. Müasir təhsilin konsepsiyalarında fərdi yanaşmaya strateji məsələ kimi baxılır. Fərdi yanaşma şagirdin şəxsiyyət kimi inkişafı və tərbiyəsinin gedişində öyrənməyə qabillik, tədris bacarıqları, bilik səviyyəsi, idrak maraqları və başqa xüsusiyyətləri öyrənməkdə bizə imkan verir. Pedaqoji texnologiya təlim şəraitində şagirdlər üçün psixoloji ölçülərlə fərdi inkişaf proqramlarının işlənməsi problemi yüksək elmi- metodiki səviyyədə həll olunmalıdır. Təhsil həm do virtual bir dünyadır. O, bu gün dünyada baş verənləri özündə əks etdirərək reallaşır. Virtuallıq təlısili kompüter və informasiya vasitələri ilə reallaşdırır. O, kompüter, internet texnologiyalarından, audio vizual, televizor, radio və s. kimi elektron vasitələrdən, peyk şəbəkələrindən, yeni pedaqoji texnologiyalardan faydalanır.

Virtual təhsil elmi-texniki tərəqqinin məhsuludur. Elektron təhsil, məsafədən təhsil, bölüşdürücü təhsil, kompüterə və internetə əsaslanan təhsil, veb sayta əsaslanan təhsil virtual təhsilə sinonim olan sözlərdir. Bunların hamısı bir-birilə bağlı, biri digəri haqqında məlumat verən ifadələrdir. Öyrənən və öyrədənlər virtual təhsil mühitinin əsas tərəfləridir. Bu prosesdə şagirdlər fəal, məsuliyyətli və yaradıcı, öyrədənlər isə bilikli, çevik və pedaqoji ustalığa malik olmalıdırlar. Şagirdlər veb, elektron poçt, internet, kompüter, bələdçi kitabça və s. vasitələrlə işləmə bacarığına malik olmalı, ənənəvi təhsildə olan rollarını dəyişməlidirlər. Axı, informasiya cəmiyyətində informasiyanı əldə edə bilən, əldə etdiyi informasiyadan istifadə edə bilən, fəal, hərtərəfli inkişaf etmiş insanlar yaşaya bilər. Müasir dövrdə ömür boyu öyrənmə, zaman və məkandan asılı olmadan öyrənmə kimi anlayışlar ön plana çıxmışdır. Bu hal cəmiyyətlərin və təhsil sistemlərinin fərdlorin ehtiyaclarını ycnidlən sorğulamalarına səbəb olmuşdur. Çünki miiasir cəmiyyətlər ömür boyu öyrənmə qabiliyyətlərinə sahib fərdlərə ehtiyac duymaqdadır. Öyrənməyi təməl bacarığının şagirdlərə qazanılmasında müxtəlif mənbələrdən informasiya əldə etmə, informasiyanı qiymətləndirmə və istifadə bacarıqlarının əldə olunması ön plana çəkilmiş, şübhəsiz, texnologiyanın yayılması da şagirdlərin təlim prosesindəki rolunu dəyişdirməyə rəvac vermişdir. Müasir pedaqoji texnologiyalar şagirdlərdə informasiya toplama və istifadə etmə bacarıqlarını formalaşdırmaqla yanaşı, onların bu prosesdə fəal iştirakını təmin etmişdir. Şagirdlərdə olması lazım olan bacarıqları aşağıdakı kimi təsnif etmək olar:

İnformasiyaya ehtiyac duyma və axtardığı informasiyanı əldə edə bilmək;
Oldə etdiyi informasiyam seçmə, qruplaşdırma və istifadə edə bilmək;
Düşünmə bacarıqları;
Problemi həll etmək;

-Texnologiyalardan səmərəli istifadə edə bilmək;

Ünsiyyət qurmağı bacarmaq və qrup fəaliyyətində fəal iştirak;
Təlimdə yüksək yaradıcılıq keyfiyyətləri göstərmək.

Pedaqoji texnologiyalara əsaslanan təlim prosesində müəllimdən də öz funksiyalarını dəyişməsi tələb olunur. Öyrənmə və öyrətmə prosesində şagirdlərinə səmərəli və iştirakçı mühitləri təmin edə bilmək, onlara informasiya əldə edə biləcəkləri, istifadə edə və paylaya biləcəkləri mühitlər təşkil edə bilmək üçün müəllimlərin yeni bacarıqlar qazanması və təhsil prosesində texnologiyalardan faydalanması zəruridir.

1 lər bir müəllim:

Dərslərində pedaqoji və təlim texnologiyalarından səmərəli istifadə edə bilməli;
Şagirdlərini texnologiyalardan istifadə etməyə yönəldə bilməli;
Şagirdlərinə informasiya əldə etmə bacarıqlarını qazandırmada öyrənmə mühitini texnologiyadan istifadə edə biləcəkləri şəkildə təşkil edə bilməli;
Müəllim "hər şeyi bilən və izah edən"dən çıxaraq, "şagirdi ilə birlikdə öyrənən və onları istiqamətləndirən"ə çevrilməli;

-Pedaqoji və təlim texnologiyalarının fəlsəfəsini dərketməli;

Virtual öyrənmə və öyrətmənin müxtəlif proqramlarından istifadəyə yiyələnməli;
Çox sürətli və münasib reaksiya və münasibət bildirməli;

- Şagirdlərlə psixoloji ünsiyyət qurmağı bacarmalıdır.

Bu təhsil şəraitində şagird və müəllimdə yöııümlülük əsas götürülür. Bu təhsil ənənəvi təhsildən tamamilə fərqli təhsildir.

Ənənəvi təhsil:

Müəllim-mərkəzll təlimdir. Müəllim təhsildə əsas sima, şagird isə şərtsiz ona tabe olan şəxsdir;
O, birtərəfli təlimdir. Belə ki, o mövzu ətrafında baş verir və öyrənilən mövzunun digər məsələlərlə əlaqəsi çox zəif olur;
O, tək vasitəli (tək media) təlimdir;
Burada təlim fərdi şəkildə həyata keçirilir;
Təlim şagird üçün, informasiyanın ötürülməsi ilə eyni dərəcəli əhəmiyyətli və dəyəri idir;
Passiv təhsildir. Təhsilin nəticəsi hesabaalma və qiymətləndirmə ilə ölçülür;
Biliyə əsaslanan təhsildir. Yəni burada bilik sabit və dəyişməz həqiqətlər kimi təlim alana ötürülür;
Cavablar suallarla məhdudlaşır. Öyrənənlərin təfəkkürü və onların cavabları müəllimlərin suallarına cavablar İstiqamətində inkişaf edir. Cavablar müəllimin gözlədiyi və qəbul edə biləcəyi şəkildə təqdim edilir;
Məzmun inandırıcı deyil. Müəllim sinfə daxil olaraq dərhal hadisənin təsvirini verməyə və İsbat etməyə başlayır. Bu da hadisənin necə və hansı şəraitdə baş vermə səbəblərini izah etməyə imkan vermir;
Şagirdlər çox vaxt siyahı və jurnalla hesaba alınıb, qiymətləndirilir.

Müasir pedaqoji texnologiyalara əsaslanan təlim isə konstruktiv fəlsəfəyə

istinad edir. Bu fəlsəfədə bilik sabit və dəyişməz həqiqətlərin məcmusu deyil, əksinə, təlim alanların əldə etdikləri nəticələrin məcmusudur. Bu təlimdə öyrənmə və bilik artınnaya üstünlük verilir, əsas vəzifə kimi necə Öyrənmək götürülür.

Pedaqoji texnologiyalara əsaslanan təlimdə:

Şagirdin öyrənməsi - diqqət mərkəzindədir; şagird təlim prosesinin mərkəzi və əsas tərəfidir. Öyrənmə, öyrətmə prosesinin bütün istiqamətləri şagirdlər tərofin- cbn müəyyənləşdirilir;
Çox sahəli irəliləmədir. Təlim prosesində şagirdin bütün hiss və bacarıqları inkişaf edir.
Əlaqəli inkişafdır. İlər bir ləlim mövzusu əvvəlki mövzularla əlaqələndirilir və müxtəlif aspektlərdə nəzərdən keçirilir.
Təhsil sistemi çox vasiləlidir. Təlimdə bütün təlim vasitələri və imkanlarından maksimum istifadə olunur. Müəllim, dərslik, yardımçı dərs vasitələri, təlim şəbəkələri, əməli sidlər, videokasetlər, radio, televizor və s. Buna görə, bu növ təlim bəzən qarışıq təlim də adlanır.
İnformasiya mübadiləlidir. Ogər müəllim tərəfindən şagirdlərə informasiya təqdim olunursa, əvəzində onlardan məlumatlar tələb olunur.
Açıq sonluqlu suallardır. Bu suallar elə suallardır ki, onlara cavab verməklə iş bitmir. Belə ki, cavablar yeni sualların yaranmasına gətirib çıxarır. Yaradıcı məsələlərdə belə sualların verilməsi təlim mənbələrinin hazırlanması və tərtibi ilə şərtlənir.
Təlim layihə şəklində həyata keçirilə bilər. Müəllimlər sözləri və məsələlərin açarını təqdim edir və şagirdlərdən onların açıqlaması ilə məşğul olmalarını və layihə işi və ya kitabxanaya müraciət etməklə məsələnin həllini tapmalarını tələb edirlər.
Analitik, yaradıcı və tənqidi düşüncə tələb edir.
Təlim işləri əvvəlcədən şagirdlər və müəllimlər tərəfindən planlaşdırılır. Müəllim prosesi istiqamətləndirir.
Qrupla iş fərdi işdən üstün tutulur. Şagirdlərdə əməkdaşlıq və həmfıkirlilik ruhu güclənir.

Pedaqoji texnologiyaya əsaslanan təlim interaktiv əlaqələrdən istifadə etməyi də nəzərdə tutur. Pedaqoji texnologiyaların köməyilə problemli situasiyaların yaradılması yolu ilə təfəkkürün fəallığına nail olunur, yəni şagirdlər biliklərin müstəqil qazanılması iizro axtarışlara cəlb olunurlar. Bu vaxt elə şərait yaradılar ki, həmin vəziyyətdən çıxmağın yollarını şagirdlər özləri axtarıb tapırlar. Naməlumu aşkara çıxararaq şagirdlər bilikləri müstəqil əldə edir və nəticə çıxarırlar. Bütün bunları nəzərə alsaq, belə təlimi əsas didaktik kateqoriya kimi qəbul edə bilərik.

Pedaqoji texnologiyalarla həyata keçirilən pedaqoji sistemdə ənənəvi didaktik pedaqoji sistemdən fərqli olaraq yeddi yox, on iki element müəyyən edilmişdir. Bu da pedaqogika elminin və praktikasının müasir inkişaf səviyyəsi, elmi-texniki tərəqqinin, xüsusilə yeni informasiya texnologiyasının yüksəlməsi və hər bir ölkənin sosial-iqtisadi və hüquqi-normativ səviyyəsi ilə şərtlənir. Buraya: məqsəd, məzmun, ləlim edən, təlim edilən, təlimin prinsipləri, metodları, vasitələri, təlimin formaları, tədris-maddi, maliyyə-iqtisadi, normativ-hüquqi, nəzarət kimi elementlər daxildir. Saydıqlarımız tədqiqatçılar tərəfindən didaktik sistemin alt sistemləri kimi mənalandırılır. Təlimin məqsədi ixtisasın modelinə və dövlət standartlarına müvafiq olaraq formalaşdırılan bilik, bacarıq və vərdişlər sistemidir. Məqsəd tədris prosesinin təşkilinin başlanğıcıdır. Təlimin məzmunu sosial sifarişin pedaqoji modeli kimi qiymətləndirilir. Məhz təlim prosesi, onun həyata keçirilməsi metodları və təşkili formaları təlimin məzmunu ilə müəyyən edilir. Didaktik prosesin mühüm ünsürlərindən biri də öyrənən və öyrədəndir. Yuxarıda hər iki tərəfin informasiya cəmiyyətində rolu və funksiyaları, hüquq və vəzifələri haqqında geniş danışılmış, tədqiqatın sonunda təkrar müraciət olunacaqdır. Pedaqoji prosesin ən mtıhüm komponentlərindən biri də təlimin metodları, təşkili formaları, təlimin vasitələri, prinsipləri, maliyyə-iqtisadi, normativ-hüquqi və nəzarətdir. Ənənəvi təlim sistemində tətbiq olıınan təlim metodları, vasitələri və prinsipləri yeni pedaqoji texnologiyalara əsaslanan təlim üçün də məqbuldurlar. Lakin yeni İKT-yə əsaslanan müasir təlimin fərqli metodları, vasitələr sistemi və prinsipləri mövcuddur. Tədqiqatın sonrakı fəsillərində yeri gəldikcə həmin problemlər barədə geniş danışılacaqdır.

Digər sahələrdə olduğu kimi, təhsildə də maliyyə-iqtisadi və hüquqi təchizat çox böyük əhəmiyyətə malikdir. Çünki, maliyyə-iqtisadi qiymətləndirmə olmadan müasir təlim mənasızdır. İndi elə yeni texniki, pedaqoji imkanlar və vasitələr meydana çıxmışdır ki, onlarsız istənilən təhsil texnologiyasını həyata keçirmək qeyri- mümkündür. Məhz, onlar təhsilə yeni məzmun verməyə qabildirlər. Təhsilin ”ağıllar"ın əmtəyə çevrildiyi bir şəraitdə bu daha çox əhəmiyyətlidir. Belə ki, bazar iqtisadiyyatı şəraitində hər bir müəllim və müdiriyyət təhsilin təşkili, ödənilməsi, maliyyələşdirilməsi iqtisadiyyatını, onun sosial-iqtisadi səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi yollarını bilməlidir. Təhsil hüquqi pedaqogikanın əbədi yol yoldaşıdır. Fikrimizcə, bütün təhsil münasibətlərinin əsası olan təhsil qanunvericiliyə təkmilləş-

dirilmactan təhsil sistemini inkişaf etdirmək, onun səviyyəsini yüksəltmək qeyri- mümkündür. Azərbaycanda və İran İslam Respublikasında bu istiqamətdə bəzi addımlar atılmışdır. Milli Məclisin və İran Ali Mədəni İnqilab Şurasının iclaslarında təhsilin hüquqi qanunvericiliyi məsələləri müzakirə edilir və müvafiq sərəncamlar verilir. İnformasiya cəmiyyətinin yaradılmasında və təhsilin texnolojiləşdirməsi sahəsində müntəzəm iş aparılır.

Pedaqoji prosesin səmərəliliyini şərtləndirən mühüm cəhətlərdən biri də onun əsaslandırılmış təlim prinsiplərinə malik olmasıdır. Təlim prinsipi pedaqoji prosesin idarə olunmasını, istiqamətləndirilməsini təmin edən əsas, başlıca, normativ tələblərdir. Təlim prinsipləri təlimin qanun və qanunauyğunluqlarının ifadəsidir. Məlumdur ki. təlimin prinsipləri, onların məqsədi, məzmunu, mahiyyəti, əhəmiyyəti, pedaqoji prosesdə tətbiqi və nəticəsi barədə ümumən pedaqoji ədəbiyyatda, o cümlədən, Vzərbaycan və İran pedaqoji ədəbiyyatında müfəssəl, məqsədyönlü təbiil edilmiş və şərhlər verilmişdir. Qeyd edək ki, təlimin ümumi strateji prinsipləri pedaqoji texnologiyalara əsaslanan təlim üçün də məqbuldurlar. Lakin yeni, müasir təlimin səciyyəvi xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla müəyyən əlavələr edilməsi və dəqiqləşdirilməsi şərtilə orada da tətbiq oluna bilər. Müasir təlim sistemində proseslərin təhlili göstərir ki, bu prinsiplər mövcud vəziyyədə kifayət deyildir. Müasir təlimin didaktik sisteminə xas olan səciyyəvi prinsipləri mövcuddur. Bu, o demək deyildir ki, yüz illər boyu təlim sistemində vətəndaşlıq hüququ qazanmış Ləlimin məlum ümumi prinsiplərindən imtina eliləcək.

Məlumdur ki, didaktikada təlim prinsipləri pedaqoji fəaliyyəti və təlim prosesini istiqamətləndirən, təlimin qanunauyğunluqlarına və təlim-tərbiyə şəraitini nəzərə almaqla pedaqoji məqsədlərə nail olmağa imkan verən zəmanətlərdir.

Pedaqoji texnologiyalar məktəblilərin biliklərini canlı təsvirlərlə əyaniləşdirir.

1 Imilik prinsipi ümumtəhsil məktəblərində tədris olunan fənlərin məzmununda elmin başlıca meyllərini əks etdirən və həm də müvafiq yaşda olan şagirdlərin anlaya biləcəyi əsas ideyaları müəyyənləşdirməyi nəzərdə tutur. Təlim prosesində şagirdlər bıı və ya digər elmin sübuta yetirilmiş ideyaları ilə tanış edilir, onların yaradıcı qabiliyyətlərinin inkişafı diqqət mərkəzində dayanır, şagirdlər cisim və hadisələr arasında

mövcud olan daxili əlaqələri başa düşürlər. Şüurluluq və fəallıq prinsipidə pedaqoji texnologiyaların, xüsusən, interaktiv təlim metodlarının köməyilə şagirdlər fakt və hadisələrdən daha yaxşı baş çıxarır, təşəbbüskarlıq göstərir, məktəbdə aldıqları bilikləri təcrübəyə tətbiq etməyi öyrənirlər. Pedaqoji texnologiyaların köməyi ilə problemli situasiyaların yaradılması yolu ilə təfəkkür fəallığı artır, şagirdlərin həm əqli fəallıq göstərməsi, müqayisə, təhlil, tərkib, ümumiləşdirmə aparması, nəticəyə gəlməsi və həm də əməli fəallıq nümayiş etdirməsi, nəzəri biliklərini öz fəaliyyəti prosesində tətbiq etməsi təmin olunur. Lakin müasir pedaqoji texnologiyalara əsaslanan müasir təlim sistemində bu ənənəvi prinsiplər kifayət deyildir. Təhlil və araşdırmalar göstərir ki, pedaqoji texnologiyaların didaktik sisteminə xas olan səciyyəvi prinsipləri mövcuddur.

İnteraktivlik prinsipi: Müasir təhsil sistemində bu prinsip təkcə şagirdlərin müəllimlərlə yeni texnologiya vasitəsilə yaratdıqları əlaqələri deyil, həm də özləri arasında olan qanunauyğun əlaqələri əks etdirir. Araşdırmalar göstərir ki, təlim prosesində şagirdlər arasında informasiya mübadiləsinin səmərəliliyi müəllimlərlə informasiya mübadiləsinin səmərəliyindən üstündür. Təbii ki, bu da şagirdlərin özləri arasındakı informasiya mübadiləsinin artırılmasını məqsədəuyğun edir.
Qabaqlayıcı tohsilvermə prinsipi. Bu problemin labüdlüyü onıınla izah olunur ki, XXI əsrdə cəmiyyətin inkişafı böyük sürətlə və əsaslı dəyişikliklər şəraitində davam edir. Belə şəraitdə ictimai şüur dünyada baş verən ciddi qlobal dəyişikliklərdən xeyli geri qalır. Buna görə də orta məktəb şagirdləri yaxın gələcəkdə cəmiyyətdə olacaq əsaslı dəyişikliklərə qabaqcadan hazırlanmalıdır. Bu isə, öz növbəsində. cəmiyyətin informasiyalaşmasını, yəni informasiyanın alınması, toplanması, saxlanması, ötürülməsi, təhlili, istifadə vasitələri və texnologiyalara xüsusi diqqət verilməsini önə çəkir. Keyfiyyətli, qabaqlayıcı təhsil verilməsiinn reallaşmasını təmin edən pedaqoji və informasiya texnologiyalarının tətbiqi və bu texnologiyaların intensiv surətdə inkişafı daim diqqət mərkəzində saxlanılmalıdır.
Təlimin nizamlanması prinsipi. Bu prinsipə görə, pedaqoji texnologiyalı ləlimdə də təhsil ciddi qayda ilə aparılmalıdır. Burada da dəqiq planlaşdırma və müntəzəm nəzarət olmalıdır.
Yeni informasiya texnologiyası vasitələri tətbiqinin pedaqoji məqsədə- uyğunluğu prinsipi. Bu prinsip pedaqoji texnologiyanın təşkili, yaradılması, planlaşdırılması və layihəloşdirilməsinə pedaqoji qiymət verməyi tələb edir.

Pedaqoji texnologiyalardan, xüsusən kompüter, internet, elektron vasitələrindən və mobil vasitələrdən təlimdə istifadə etməyi vacib sayır. Pedaqoji və informasiya texnologiyaların təlimin məqsəd, məzmun, metod, təşkili forma və vasitələri kimi bütün komponentlərinə təsir göstərdiyini nəzərə alsaq, bu, daha böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Tələbəyönümlülük prinsipi. Pedaqoji texnologiyalar təhsilin məqsəd, məzmun, fonrıa və metodlarına uyğun qurulmalı, şagirdləri cəmiyyətin tələb etdiyi on zəruri həyalı bacarıq və vərdişlərə yiyələnməli, təhsilin məzmunu daha mütəhərrik xarakter daşımalı, təlimin baş verən sosial dəyişikliklərə münasibətdə çevik və dii/gün qurulmasına yönəldilməlidir.
Şəxsiyyətyönüınlülük prinsipi: Bu prinsipə əsasən, şagird dərsdə əsas şəxs kimi çıxış edir. Onun idrak maraqları, tələbatları və imkanları inkişaf etdirilir, şəxsiyyəti üçün zəruri olan mənəvi-əxlaqi dəyərlər, həyat fəaliyyəti üçün lazım olan prakıik vərdişlər, əqli fəaliyyətlərlə bağlı qabiliyyətlər ön plana çəkilir.
İnkişafetdirici təlim prinsipinə görə, təhsil inkişafdan irəlidə olmalıdır. Şagird tərəfindən bilik və bacarıqlara yiyələnmənin potensial imkanlarına yönəlməlidir.
Əməkdaşlıq təlimi prinsipi ona əsaslanmışdır ki, təlim prosesi zamanı qarşılıqlı münasibətlər sistemində "müəllim-şagird", "şagird-şagird" münasibətləri inkişaf etdirilməli və onlar həmkar kimi birgə fəaliyyət göstərməlidirlər.
Noticəyönümlülük prinsipinin mahiyyəti şagirdlərin əldə etməli olduqları uğurları düzgün müəyyənləşdirmək və onlara nail olmağı təmin etməkdən ibarətdir. Təlimdə qazanılan nəticələrin qabaqcadan müovyon edilməsi imkan verir ki, şagirdin faktiki olaraq nəyi öyrənəcəyi ortaya qoyulsun. Bu prinsip təhsilin müxtəlif pillələrində, ayrı-ayrı sini İlər üzrə hansı nəticələrin əldə olunacağını ifadə edir.
İnteqrativlik prinsipi. Bu prinsipin əsas göstəriciləri: təhsilin səmərəliliyi, şagirdlərin fikirlər, hadisələri düzgün qiymətləndirməsi, onlar arasında əlaqə yaratması, dünyada baş verən qlobal hadisələri əlaqələndirməsi, əldə olunan zəruri bilik, bacarıq və vərdişlərin tamamlanması, möhkəmləndirilməsi və davam etdirilməsindən ibarətdir.
Müasir pedaqoji və informasiya texnologiyası vasitələri tətbiqinin pedaqoji məqsədəuyğunluğu prinsipi. Bu prinsip pedaqoji və informasiya texnologiyasına əsaslanan təhsil sisteminin yaradılmasına, planlaşdırılmasın« və layihələşdirilmosinə pedaqoji qiymət verməyi tələb edir. Bu pedaqoji və informasiya texnologiyasından, xiisuson internetdən istifadə etməyə başlananda daha vacibdir. İlkin zamanlarda insan- fırın həyatına, məişətinə yeni pedaqoji və informasiya texnologiyalarından "uşaq xəstəliyi" kimi istifadəyə həvəs göstərənlərin oyunu kimi daxil olunmuşdur. Müasir təlimdə geniş istifadə olunan informasiya texnologiyalarının təlimin məqsəd, məzmun, metod, təşkili forma vo vasitələri kimi bütün komponentlərinə təsir göstərdiyini nəzərə aldıqda daha zəruri olur. Belə ki, o, şagirdin ümumi inkişafı, onun intellektual, yaradıcı potensialından, təhlilcdici, tənqidi təfəkkürünü, biliklər qazanmaqda müxtəlif informasiya mənbələrindən istifadə etmək vəzifələrini həll etməyi təmin edir.

Təbii ki, bu təlim prinsipləri bir-birini təkrarlamır, əksinə, bir-birini tamamlayır. Beləliklə, ölkə daxilində və xaricdə xüsusi pedaqoji və informasiya texnologiyaları vasitəsilə əhalinin geniş təbəqələri üçün nəzərlə tutulan müasir təlim mtiasir dövrün zəruri tələbidir. Molum olur ki, pedaqoji və informasiya texnologiyaları zəngin və uzun sürən bir inkişaf yolu keçmişdir. O, ilk təşəkkül dövründən başlayaraq bu günə kimi insanların fasiləsiz təhsil almaq imkanının reallaşmasına imkan yaratmışdır. Müasir pedaqoji və informasiya texnologiyalarına əsaslanan müasir təlim sistemi özünə xas olan spesifik qanunauyğunluqlara, məzmuna və prinsiplərə malikdir.

Müasir pedaqoji texnologiyaların ümumtəhsil məktəblərində genişləndirilməsi vo təhsildə baş verən dəyişikliklər. Blmi-pedaqoji əbədiyyaüarda və tədqiqatlarda problemin qoyuluşu

Ötən əsrin ən mühüm nailiyyəti olan elmi-texniki tərəqqi bəşər həyatının vo fəaliyyətinin bütün sahələrinə, o cümlədən təhsilə də ö/, təsirini göstərmiş, təhsildə çox ciddi vo əsaslı dəyişikliklər baş vermişdir. Təhsilin keyfiyyət və səmərəsinin yüksəldilməsində çox mühüm amil olan informasiya-kommunikasiya texnologiyaları zəminində yeni forma və metodlardan istifadə olunmağa başlanılmışdır.

Müasir dövrün səciyyəvi xüsusiyyətlərindən biri həyatın bütün sahələrinin texnolojiloşdirilmosi və informasiya cəmiyyətinin yaradılmasıdır. Hər bir dövlətin və cəmiyyətin strateji fəaliyyət sahəsi olan təhsil də bu cəhətdən istisna deyildir. Təhsil sistemində informasiya xüsusən pedaqoji texnologiyalardan istifadə bir sıra məsələlərin birgə həllini tələb edən kompleks problemdir. Onun optimal həlli isə istifadə edilən informasiya texnologiyasının vasitələrinin həm texniki imkanları, həm də təlim prosesində səmərəli istifadə yollarının təhlilini aparmadan mümkün deyildir. Aydındır ki, təhsil sisteminin texnoloj i ləşdirilməsi və informasiyalaşdırılması keçici bir mərhələ olmayıb, davamlı, inkişaflı, ardıcıl aparılan bir mahiyyətdir. Hazırda dünyanı iqtisadi, ekoloji böhran bürüməsinə baxmayaraq informasiya texnologiyaları dayanmadan inkişaf edir və təkmilləşir. Dünya əhalisinin dörddə birindən çoxu kompüter və internetdən, elektron kitabxanalardan istifadə edir. Azərbaycanda bu yaxınlarda İnformasiya texnologiyalarının tətbiqinə həsr olunmuş üçüncü beynəlxalq konfransda qeyd olunmuşdur ki, 2010-2020-ci illərdə informasiya texnologiyalardan əldə edilən gəlir neft-qaz sahəsindən gələn gəliri üstələyəcək. Bu məqsədlə Azərbaycan və İran İslam Respublikasında mühüm layihələr həyata keçirilir.

İran da dünyanın digər ölkələri ilə layihələrin hazırlanması, qərarların qəbulu, siyasət və təhsil sahəsində texnologiyaların tətbiqi sahəsində müəyyən addımlar atmağa başlamışdır. Fava proqramı (təhsil və təlimdə informasiya və kommunikasiya texnologiyalarının tətbiqinin inkişafı üçün proqram) belə addmılardandır.

Bu nöqteyi-nəzərdən milli təhsil sahəsində Azərbaycan Respublikasında qəbul edilmiş "Azərbaycan Respublikasında timumtəhsil məktəblərinin İKT ilə təminatı Proqramı" (21 iyun 2004-cü il tarixli 355 saylı sərəncam), "2008-2012-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında təhsil sisteminin informasiyalaşdırılması üzrə Dövlət Proqramı" (10 iyun 2008-ci il) "Azərbaycan Respublikasında ümumi təhsilin konsepsiyası (Milli Kurikulum) (30 oktyabr 2006-cı il) qəbul edilmişdir.

"Azərbaycan Respublikasında ümumtəhsil məktəblərinin İKT ilə təminatı

Proqramı"nın icrası nəticəsində təhsil sisteminin İKT əsasında qurulmasında ciddi dönüş əldə edilmişdir. Son illərdə təlim texnologiyasının və İKT-nin tədris prosesində geniş tətbiqi aşağıdakıların nəzərə alınmasını tələb edir:

Texnologiyaların təhsil müəssisəsinin, şagird kontingentinin səviyyəsinə adckvallığı (fiziki və psixi sağlamlığına, tələbatına, imkanlarına, maraqlarına uyğunluğu);
Texnologiyanın uşaqların cismani, mədəni və ənənəvi inkişafını təmin elmək imkanları;
Texnologiyanın təhsildə sosial sifarişləri təmin etmək imkanları (təhsilin dövlət standartlarına, ailənin tələbatına, regionun perspektiv inkişaf tendensiyasına və s. uyğunluğu);
Texnologiyanın tələb olunan vasitələrlə (maddi-texniki, maliyyə-iqtisadi, metodiki, elmi, informasiya, normativ-hüquqi və s.) təmin olunmalı;
Tətbiqi nəzərdə tutıılan texnologiyanın, artıq istifadə olunan texnologiyalarla uyğunluğu, onların əlaqələndirilməsi.

Azərbaycan və İran ümumtəhsil sistemində pedaqoji texnologiyadan geniş istifadə etmək istiqamətində effektiv işlər aparılır. Hazırda təhsilin texnolojiləş- dirilməsi, onun keyfiyyəti və əlverişliyi (anlaşıqlı, səmərəliliyi) ilə birbaşa bağlıdır. "2008-2012-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında təhsil sisteminin informasiyalaş- dırması Dövlət Proqramı"nda yaxın perspektivdə milli təhsil sistemində texnoloji təlim mühitinin yaradılmasında aşağıdakı istiqamətlər müəyyən edilmişdir".

Təhsil sistemində pedaqoji texnologiyaların, informasiya infrastrukturasınm inkişaf etdirilməsi;

-Elektron təhsil texnologiyalarının genişləndirilməsi;

-Təhsil sistemində idarəetmənin infonnasiyalaşdırıİması;

Kadr potensialının gücləndirilməsi;
Normativ hüquqi bazanın genişləndirilməsi.

Konsepsiyanın icrası bütövlükdə müasir tələblərə civab verən milli təhsil sisteminin formalaşdın İmasına, dünya təhsil məkanına inteqrasiyasına şərait yaratmaqla, öz növbəsində, pedaqoji kadr hazırlığının texnoloji əsaslarla inkişafına zəmin

yaratmış olur.

Təhsil sahəsində informasiya texnologiyalarının tətbiqinin zəruriliyini diqtə edən əsas amillərdən biri də təhsil pilləsindən asılı olmayaraq bütün təhsil alanlarda informasiya texnologiyalarından istifadə vərdişlərini formalaşdırmaqdır. Təhsil sistemində informasiya texnologiyasının infrastrukturunun inkişaf etdirilməsi, elektron təhsil texnologiyalarının tətbiqinin genişləndirilməsi, təhsil sistemində idarəetmənin informasiyalaşması və kadr potensialının gücləndirilməsi problemləri Dövlət Proqramının həyata keçirilməsinin özəyini təşkil edir. Dövlət Proqramının əsas məqsədi təhsilin bütün pillələrində müasir təlim texnologiyaları və İKT-in səmərəli tətbiqi və istifadəsi ilə vahid ümummilli təhsil mühitinin formalaşdırılmasıdır. Bu zəmində əhalinin bütün təbəqələri üçün keyfiyyətli təhsil almaq imkanlarının təmin edilməsi, təhsil sisteminin dünya təhsil məkanına inteqrasiya olması üçün şərait yaradılmasıdır. Dünya təcrübəsi göstərir ki, təhsildə pedaqoji və İKT-ni tətbiq etməzdən əvvəl bir sıra problemlər öz həllini tapmalıdır:

Təhsil sistemləri informasiya cəmiyyətinin təşkili üçün əsas olan məqsədi

hansı dərəcədə qəbul edir və reallaşdırır?

Məktəblilər qarşıya qoyulan məqsədləri realizə etməkdə PT-dən necə istifadə edə bilər?
Təhsil sistemində PT kim tərəfindən və hansı dərəcədə istifadə olunur?
Müxtəlif ölkələrdə təhsilin təşəkkülünə, ləlim prosesinə və təlim nəticələrinə PT-nin təsiri necədir?

Araşdırmalar göstərir ki, müasir iimumlohsil sistemində yeni pedaqoji texnologiyalardan istifadə heç də ürək açan deyildir. Təhsil sistemində yeni, fəal texnologiyalardan, xüsusən internet, kompüter və elektron vasitələrdən az istifadə olunur, ən yaxşı halda, dərslərdə ləlimin ənənəvi texniki vasitələri pərakəndə halda tətbiq edilir, kütləvi məktəblərdə öyrənənlərin hamısının şəxsi qabiliyyətlərini və təcrübəsini r.dzərə almadan öyrənməyi öyrətmək müşkül işdir. Ona görə də, öyrənmə prosesi idarə olunmalı, başqa sözlə, tədris prosesinin təşkilinə münasibət dəyişməlidir. Bu halda problemi tədris prosesinin texnolojiləşdirməsi və informasiyalaşdırılması yolu ilə həll etmək olar. Texnoloji yanaşma bütövlükdə tədris prosesinin qabaqcadan

planlaşdırılmış nəticəsinin alınmasına istiqamətləndirilməlidir. Tədqiqat göstərir ki, bütün məktəblər hələ də pedaqoji və informasiya-kommunikasiya texnologiyaları ilə tam təmin olunmamışdır. Şagirdlər qarşıya qoyulmuş məqsədləri realizə etməkdə pedaqoji texnologiyalardan istifadə bacarıqlarına malik deyillər. Ona görə də təhsilin texnolojiləşdirilməsinə həm orta təhsilin keyfiyyətli təşkili vasitəsi, həm də müxtəlif fərdi xüsusiyyətlərə, psixi və fiziki inkişafın fərqli səviyyələrinə malik olan öyrənənləri keyfiyyətli, effektli bilik, bacarıq və vərdişlərlə təmin etməyə geniş imkanlar açan səmərəli sistem kimi baxmaq lazımdır.

Texnoloji planlaşdırma qabaqcadan müəyyən edilmiş nəticəni təmin etməlidir. Öyrənənlərin imkanları, öyrənilən materialın çətinlik səviyyəsi, öyrənmə tempi və s. qabaqcadan müəyyən olunmalıdır. Təhsilin lexnolojiləşdirilməsinin başlıca vəzifəsi təlimin diferensasiyasını həyata keçirməkdən ibarətdir. Təbii ki, birinci növbədə, əqli inkişafın və qabiliyyətin difcrensasiyası həyata keçirilməli, əvvəlcə şagird öyrənilməli, onun fərdi xüsusiyyətləri aşkarlanmalı, sonra isə onun inkişafının optimal strukturu müəyyən 1 əşdiri 1 məl id i r.

Təlimin texnolojiləşdirilməsi bütünlükdə pedaqoji sistemin yeniləşdirilməsini və inkişafını təmin edir. Belə fəaliyyətin əsas istiqaməti tədris prosesinin idarəolun- masını, onun effektivliyini, praktiki tətbiqini həyata keçirmək üçün texnoloji şəraitin yaradılmasını tələb edir. Təhsilin texnolojiləşdirilməsi zamanın tələbidir. Ona görə də bu halda texnologiyanın xüsusiyyətləri ilə bağlı məsələləri aşağıdakı ardıcıllıqla həll etmək tələb olunur.

Çoxparametrli, variativ, anlaşıqlı məzmunun formalaşdırılması;
Şagirdlərin psixofiziki və yaş xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq təlim prosesinin keyfiyyətli qurulmasına və nəticələrin proqnozlaşdın İmasına imkan verən vo texnologiyanın tərkib hissəsi olan metodikanın düzgün seçilməsi;
Tədris prosesinin təşkili üçün müsbət şəraitin yaradılması;
Təlim prosesində qruplarda şəxsiyyətiərarası münasibətlərin, müəllim şagird qarşılıqlı əlaqələrinin səmərəli qurulması;
Öyrənənlərin differensasiyası; bircins tədris prosesinin formalaşdırılması, təhsilin ixtisaslaşdırılması, təhsil imkanlarının inteqrasiyası ilə bağlı şagirdlərin

seçilməsi.

Texnoloji prosesin idarə olunması bütünlükdə texnologiyaya bütövlük verir və onun effektiv 1 i 1 iyinL artırır. Toplanmış təcrübə və ümuıntəhsil sistemində texnologiyanın genişləndirilməsi və tətbiqi müasir dövrdə keyfiyyətli tədris-təlim prosesinin qurulmasını təmin edir və təhsilin texnolojiləşdirilməsi üçün zəmin yaradır. Təhsilin lexnolojiləşdirilməsi, ö/, növbəsində, təhsilin-xüsusi halda ümumi orta təhsilin infor- ınatlaşdırılmasına çevrilməsidir. Ona görə də müasir dövrdə məktəblərdə informat- laşma önə çəkilməli, onun səmərəli tətbiqinə xüsusi fikir verilməlidir. Təhsil sisteminin kütləvi intbrmatlaşdırılması ötən əsrin sonunda başlasa da, rəqəmli informasiya texnologiyaları cəmiyyət və təhsil sistemi tərəfindən tamamilə mənimsənildikdən, onları sistemli olaraq dəyişdikdən sonra başa çatacaq və yenidən perspektiv inkişafı təmin edən texnologiyaların tətbiqinə başlanacaqdır. Son illərdə aparılan işlərin nəticələrinə əsasən, belə nəticəyə gələ bilərik ki, məktəblərdə pedaqoji və İT vasitə- larinin tətbiqi şagirdləri və müəllimləri həvəsləndirmiş və onlar innovasiya potensialını mənimsəməyə başlamışlar.

Bu işlər müəllim mövqeyini dəyişdirməklə, yeni informasiya texnologiyalarının pedaqoji innovasiyanm aləti kimi qəbul etməyə yönəldilməsidir. İstənilən təhsil sistemində ən fəal texnologiyalar belə heç vaxt müəllimi əvəz edə bilməz. Əgər XXI əsrin müəllimi hökmən müasir pedaqoji və İT texnologiyaları ilə işləmə vərdişləri və bacarıqlarına yiyələnsə, öyrətmə prosesində hər şey normal ahəng alacaq. Buna görə də müəllimlərin İT sahəsində ixtisaslaşdırılması çox vacibdir. Müasir müəllim öz fənnini əla tədris etməklə yanaşı, həm də şagirdlərin fəaliyyətini pedaqoji və İT-nin tətbiqi üzrə praktik işləri təşkil etməli, onları əlaqələndirməli və səmərəli idarə etməlidir. Təhsil sistemində müasir yeni pedaqoji və İKT-in tətbiqi bu gün cəmiyyətin zəruri tələbat!arındandır. Təhsilin informasiyalaşması ənənəvi təhsili yeni çalarlarla zənginləşdirir. Ənənəvi təlimdə əks-əlaqənin həyata keçirilməsi baxımından, informasiya-qarşılıqlı əlaqənin yaradılmasında iki fəal tərəf var: öyrədən və öyrənən. Pedaqoji və İT əsaslı təlim prosesində isə operativ əks-əlaqə baxımından övrədon və öyrənənin yeni interaktiv tərəfdaşı kimi meydana gəlir. Bu prosesdə artıq müəllim şagird üçün yeganə informasiya mənbəyi deyil. Müəllimin əks-əlaqə yaratmaq, şagirdin biliyini qiymətləndirmək imkanı tədricən məhdudlaşır, bu imkanların bir qismi PT və İT vasitələrinə transfer olunur. Bu zaman Öyrədən daha çox məs- ləhətçi-tyutor funksiyasını daşıyır. Müəllim şagirdlərinə yeni informasiyanı ötürməkdə vaxt sərf etmir. Tədris materialının şagirdlərə nəql edilməsi, fərdi qaydada mənimsənilmiş tədris materialının onlardan qəbul edilməsi kimi mərhələlərə vaxt itirilmir. Qazanılmış əlavə vaxt ərzində şagirdlər digər yaradıcı məsələlərin həllinə imkan qazanırlar. Beləliklə, tədris-informativ qarşılıqlı əlaqənin strukturu tədricən dəyişir, informaisya-təhsil mühiti formalaşdıqca öyrədən, Öyrənən, PT və İT vasitələri arasında yeni səviyyəli informasiya mübadiləsi imkanları yaranır. Nəticədə şagird informasiya proseslərinə daha fəal cəlb edilir. Onlar yeni bilik axtarmaq və əldə etmək, informasiya resurslarına və proseslərinə tənqidi, yaradıcı yanaşmaq, bu əsasda yeni-yeni informasiya resursları yaratmaq, öz rəyini bildirmək imkanı əldə edirlər.

Müasir dövrdə təhsilin informatlaşdırıİması təhsil məkanında pedaqoji və İT- nin praktik tətbiqinin və optimal istifadə olunmasının təmin edilməsinə istiqamətlənmiş, tədris-təlim prosesinin psixo-pedaqoji məqsədlərinin reallaşdırılması vasitəsi kimi başa düşülməlidir. Beləliklə, iimumtəhsil məktəblərində təhsilin informatlaşdırıl- nıastnın əsas istiqamətlərinin məzmununu açaraq, əminliklə belə nəticəyə gəlmək olar ki, bunların reallaşması həm təhsil sisteminin bütövlükdə yeniləşdirilməsinə, həm də yeni yetişən gənc nəslin informasiyalı, müasir tələblərə cavab verən kommunikasiya!ı cəmiyyətə adaptasiya olunmasına geniş imkanlar açır.

Müasir təhsil sistemində pedaqoji və informasiya texnologiyaların tətbiq sahə- lorinin jenişləndirilməsi bu gün cəmiyyətin zəruri tələblərindən, ehtiyaclarmdandır. Təhsilin texnolojiləşdirilmosi və informasiyalaşması ənənəvi təlimi yeni çalarla zənginləşdirir. Təhsil sistemində müasir yeni pedaqoji və İT-nin tətbiqi bu gün qloballaşan dünyanın, informatlaşan cəmiyyətin zəruri tələblərindən biridir. Yeni pedaqoji və informasiyaların təlimdə tətbiqinin səmərəsi bir neçə amildən: kadr təminatı, məktəbli səviyyəsi, PT və İT-nin genişləndirilməsi üsulları, formanın dəyişdirilməsi, məktəbin fəaliyyətinin müxtəlif cəhətləri, öyrənmənin fəlsəfəsi, layihə və siyasətlərin genişlənməsi, imkanlar və mənbələr, təhsil proqramının dərki, məktəb işçilərinin peşəkarlığı, cəmiyyətin prosesə hazırlığı, dəyərləndirmədən və s. asılıdır.

Aşağıdakı cədvəldə iki ölçülü matris verilmişdir. Bu matrislər PT və JT-nin məktəblərdə təhsil proqramlarında genişləndirilməsi və tətbiqi məsələsinin həyata keçirilməsinə kömək edəcəkdir.

Məktəblərdə PT-nin genişləndirilməsi üçün iki ölçülü matris

Şaquliüfüqi	Meydana gəlmə (1)	İşlədilmə (2)	Əlaqələndirmə (3)	Formanın dəyişdirilməsi (4)
ümumi naxış (1)	baxış, PT-yə əsaslanan təlimi məktəblərdə genişləndirir. Hər hansı bir şəxs ö/, ixtisası və biliyinə əsasən məktəblərdə mövcud olan kompüterlərdən tədris, müdiriyyət vo məktəbin əməli proqramları üçiin faydalanır.	PT mütəxəssisi PT ilətəlimlə bağlıməl umatlar hazırl ayırvə məktəbin imkan vəmənbələriningenişləndirilməsinixüsusilə vurğulayır.	Məktəblərin PT-yə əsaslanan genişləndirilməsi məsələsi biitün öyrənənlər və şagirdlər tərəfindən qəbul edilir. PT vasitəsilə təhsil səviyyənin artırılmasına səbəb olmuşdur.	PT-nin rolu məktəbin hədəflərinin müəyyənlik qazanmasında gələcəyi təmin edir, məktəb özünü müəyyən bir sistem kimi dərk edir və öyrənmə iiçün fiziki məkanı tədricən aradan götürür və veb fəzası ilə əvəz edir ki, öyrənmə istənilən zaman və istənilən məkan çərçivəsində öyrənənlər və şagirdlər üçün mümkün olsun.
Öyranmə va təlim və tərbiyə (2)	Müəllim PT-nin inkişaf etmiş xüsusiyyətlərinə əsaslanan və təhsil və biliklərin şagirdlərə ötürülməsinə söykənən tədris məsuliyyətini öz öhdəsinə götürür.	Təhsil yönümlü üsulda PT-nin üsiün- lükləriningenişləndirilməsi və ötürülməsi və P l'-yo əsaslanan əsas hilik xüsusilə vurğulanır.	Yenilikçilik üsulunu yayır və PT köməyilə təhsil alan şagirdlərin qeydinə qalır. Şagirdlər digər təşəbbüskar insanlarla həmkarlıq etmək və təlimi bütün mövzularla əlaqələndirmək kimi keyfiyyətlərə vivələnirlər.	Şagirdlər vo yeni öyrənənlər tənqidi təfəkkürə və müstəqil qərarlar verməyə əsas diqqəti yönəldirlər vo hər bir şagird öz təliminə cavabdehdir. Belə ehtimal olunur ki, PT ciddi təlim üsulları üçün istifadəyə yarasın.
Layihə vo siyasətləriDgenişləndirilməsi(3)	Pl-nin məktəblərdə genişləndirilməsi hər bir məktəbin proqram və apardıqları siyasətlərin bir hissəsidir və onun inkişafı üçün müəyyən fürsətlər	PT layihələrinin və apardığı siyasətlərinin genişləndirilməsi məsuliyyəti PT mütəxəssislərinə tapşırılır ki, məktəblərdə nəzərdə tutulan proqramların	i PT-nin.genişləndirilməsi digər sayt və proqramların arasında üstünlük təşkil edir. PT-nin büdcə təmini \|məktəbin illik	'Məktəblər və təhsil müəssisələri PT-dən istifadə edirlər ki. yaradıcı təfəkkürə malik olsunlar və şagird və işçilərin öy- ,rənmə mühitləri, o

	nəzərdə tutulur ki, kompüter və kompüter proqramlarından istifadə etməkdə PT- nin təhsil proqramlarını genişləndirsinlər.	icrası iiçün kompüter avadanlıqları və proqramlarının təminini həyata keçirsinlər. Təhsil və tədris proqramlarının iş keyfiyyət 1 əri ni n arlı n I ması PT-nin köməyilə həyata keçirilir.	büdcəsi ilə bütünlük təşkil edir.	cümlədən ge- nişləndirimə məktəblərinproqramlaşdırma! a nnı və apardıqları siyasəti təşkil edir.!
İmkanlarV3mənbələr(4)	Kompüter, printer, müdiriyyətin kompüter proqramları və PT üçiin mümkün olan bütün işlər imkan və mənbələrə daxildir.	Məktəbin məsulmütəxəssislərikompüteravadaıılıqIart, internetə qoşulma, xərclərin təxmini qiymətinin müəyyənləşdirilməsi nə, lavihələrin< *hazırlanmasına, təhsil proqramlarına, veb sayt lara cavabdeh 1 i rl ər.	Məktəb internet, kompüter salonlarının sayının artırılması, bütünmüəllimlərin, şagird və işçilərin əldə edə biləcəyi imkanları təmin edən bir neçə mənboli və zəngin şəbəkə rolunu oynayır.	PT məktəbin əsil strukturu rolunu oynayır vo daima dəyişən mənbələr və təlim üsulları, texnologiyaya əsaslanan müdiriyyət ilə aktualdır.
1 əhsil proqramı nm dərki(5)	PT iio tədris zamanı gərək şagirdlərin kom püter bi 1 i k 1 əri ndə əminlik yaransın və təhsil proqramı təşkil edilsin ki, mövcud kompüterproqramlarının əsaslı və düzgün dərki şagirdlərə öyrənilsin vo müəllimlər PT-yə əsaslanan proqram və bilikləri hazırlaya bilsinlər.	Şagirdlərkompyuterdən istifadə məharətini dərs zamanı qazanırlar. Müəllimlər də təhsil proqramını təşkil edirlər ki, lazımi biliklərdən istifadə etsinlər.	Təhsil proqramı şagirdlərə fürsət verir ki. öz kompüter biliklərindən (PT) çətinliklərin həllində istifadə etsinlər və ya PT vasitəsilə öz biliyini müəllimlərə nüma.viş etdirsin və PT-dən fərdi müəllim kimi istifadə etsin.	Təlimin ehtiyaclarını dərk edərək hər bir şagird təhsil proqramı hazırlayır vo daimi bir mənbədən təhsil sistemləri müdiriyyətinə xəbər verirlər. Təhsil proqramı əsil dəıs mövzusu kimi virtual fəzada PT köməyilə həyata keçirilir.
Məktəbişçilərininpeşəkarinkişafı(6).	Təlim və təhsil işçilərə və icraçı qüvvələrə, PT-niıı genişləndirilmə layihəsi isə məktəblərdə işçilərin peşəkar ehtiyaclarının təminində sərmayəyə ehtiyac duvıır.'	Təhsil PT rəhbərliyi üzərində qurulur və PT-nin şəxsi məharətinin genişləndirilməsini vurğulayır. İnternetlə təhsil bu üsuldan istifadə üçün kompüter proqramları ilə kifayət qədər tanışlıq tələb edir.i	Müştərək təhsilin genişləndirilməsi işçilər arasında PT vasitəsilə formalaşır və bütün təhsil proqramında PT- dən işçilərin peşəkar səviyyədə inkişafı üçün istifadə olunur.	Bütün işçilər və şagirdlər PT-ni öz təhsil proqramlarının bir hissəsi kimi qələmə verirlər.Və bütün məktəbdə bir ümumi baxış formalaşır ki. hamı öz vəzifəsini PT vasitəsilə həyata keçirsin. Müəllimlər peşəkar in-

		\|		kişali, daimi bir proses kimi, işin tabeliyində yerləşir.
Cəmiyyət	Cəmiyyətin əhatə	PT-nin rəhbərliyini	Şagirdlər və	Cəmiyyət
(7)	olunması məktəbin	öhdəsinə götürən	işçilər yerli və	məktəbin təbii
	fəaliyyətində PT-nin	şəxslər PT-nin	dünyəvi təlim	şərikidir. Və ləlim
	layiholəşdirilməsi	genişləndirilməsində	mühitlərindən	prosesinin bütün
	üçün nəzərdə tutulub.	valideyn və cəmiyyət	istifadəyə hazır	sahələrində fəal
		üzvləri ilə məktəbin	olurlar və	şəkildə iştirak
		münasibətlərinin	beləliklə, PT	edir. Məktəb
		yaxşılaşdırılması üçün	vasitəsilə	biiliin cəmiyyət
		təqdim olunan işlərin	hazırlanan	üçün təlim
		qaydaya salınması və	köməklərdən,	mənbəyidir.
		cəmivətin himayə	xüsusilə internet,	Məktəb
		ol ıınarn asında	msn kimi	cəmiyyətin,
		məsuldurlar.	vasitələrdən	cəmiyyət isə
			bəhrələnirlər.	məktəbin ayrılmaz
			Məktəb PT	hissəsi kimi
			mənbələrinin genişləndirilməsi üçün məntiqi proqramlara sahib olmuş olıır.	qələmə verilir.
Dəyərlən	Dəyərlonirmə PT	Kompyuter biliklərinin	Məktəblərinin PT	Şagirdlər daima
dirmə (8)	sahəsində məktəbin	və şagirdlərin baearıq	ilə tanışlığından	özlərini
	dəyişiklik, mənbələr.	və məharətlərinin	sonra əldə edilən	dəyərləndirməkdə
	sürət, təlimin inkişafı.	dəyərləndirilməsi PT-	məlumatlar bütün	məsuldurlar ki,
	əməli proqramlar kimi	niıı təlim və təhsil	müəllimlər və	şəxsi təhsil
	strategiyalarını əhatə	sahəsində istifadə	icraçı şəxslər PT-	proqramlarını öz
	edir.	olunması üçiin	ni daima inkişaf	ehtiyaclarına
		məktəbin təhsil	etdiklərinin şahidi	əsasən təşkil
		məzmunlu və digər	olacaqlar. Bütün	etsinlər və ö/.
		proqramlarını əhatə	şagirdlər il ərzində	istəklərinə uyğun
		edir.	ö/, şəxsiyyətlərinin	təhsil üsullarını
			və təb si İdək i	seçsinlər.
			simalarının	Şagirdlər
			qorunmasına	öyrəndiklərini
			özləri	şəbəkələrdə
			cavabdehdirlər və	saxlayırlar ki,
			məlumallarm tək-	lazım olduqda.
			milləşdirilməsində	ondan istifadə
!			PT-ninimkanlarından istifadə edirlər.	etsinlər.

Üfiqi istiqamətdə müasir pedaqoji və İT-nin genişləndirilməsinin dörd cəhəti (meydana gəlmə, işlədilmə, əlaqələndirmə və formanın dəyişdirilməsi) verilmişdir. Şaquli istiqamətdə isə məktəblərdə pedaqoji və İT-nin genişləndirilməsi ilə bitən

səkkiz xüsusiyyəti (ümumi baxış, öyrənmə və təlim-tərbiyə, layihə və siyasətlərin genişləndirilməsi, imkanlar və mənbələr, təhsil proqramlarının dərki, məktəb işçilərinin peşəkar inkişafı, cəmiyyət, dəyərləndirmə) göstərilmişdir. Məktəb matrisinin hər bir sırası ola bilsin ki, verilmiş xanalardan yalnız birində tam əks olunmuş olsun. Matris çərçivəsində həm tanış olduğumuz yeni üsullardan, həm də məktəblərin özünəməxsus cəhətləri təhsildə PT və İT-nin istifadə olunması ümumpraktik metodlardan bəhrələnmişdir.

Matrisin təhlili göstərir ki, müasir məktəbin texnolojiləşdirilməsi və infor- matlaşdınlması pedaqoji innovatikanın çox vacib sahəsidir. Tədris prosesində innova-

kütləvi in format) aşdırılması keçən əsrin sonunda başlasa da, rəqəmli informasiya texnologiyaları cəmiyyət və təhsil sistemi tərəfindən tamamilə mənimsənildikdən, onları sistemli olaraq dəyişdikdən sonra başa çatacaq və yenidən perspektiv inkişafı təmin edən texnologiyaların tətbiqinə başlanacaqdır. Ona görə də müasir dövrdə məktəblərdə texnolojiləşdirməni və informatlaşdırmanı tədris-təlim prosesində ön plana çəkməli, onun səmərəli tətbiqinə xüsusi llkir verilməlidir. Deməli, təhsilin informatlaşdırılmasına təhsil sistemini yeni konseptual metodologiyalarla, elmi- pedaqoji, tədris-metodiki işləmələrin optimal texnologiyaları ilə təmin etməyə istiqamətlənmiş, rahat və sağlamlığın qorunması şəraitində informasiya texnologiyaları ilə təmin olunmasına imkan verən proses kimi baxmaq lazımdır.

Bir çox mütəxəssislərin fikrincə, XXI əsrdə təhsil mümkün qədər çox əlaqə yaratmaq, qruplarda işləmək, tənqidi təfəkkür, yeniliklərə adaptasiya olmaq, yaradıcılıq bacarığı və yeni texnologiyalarla tanışlıq əsasında mərkəzləşməlidir. İki qlobal elm və ictimai öhdəliklər sammitində (1998-ci il Budapeşt sammiti və XXI əsrdə ali təhsil 1998-ci il Paris sammiti) təhsil və cəmiyyətin ehtiyacları arasında əlaqə yaratmaq, dünyəvi təhsil istehsalında rol oynamaq və elektron təhsil istiqamətində addımlamaq üçün yeni təhsil proseslərinin birliyinin əhəmiyyəti xüsusi qeyd olunmuşdur.

Təhsil sistemində rabitə texnologiyalarından istifadə və onların inkişafı hətta uzaq məsafələrdə belə təhsil proqramının təqdim edilməsi və onun mənimsənilməsinin asanlaşdırılmasma səbəb olmuşdur. Yeni texnologiyalar camaatın və təşkilat- larin ehtiyac növlərini dəyişdirir. Həmçinin, kompüter, internet, veb texnologiyalarında da inkişaf müəllimlərin qarşısında yeni tədris metodlarının yaradılması və artırılması üçün yeni yollar açmışdır. Tcxnologivalardakı dəyişiklik təhsilə, xüsusilə də tədris metodlarına böyük təsir etmişdir.

Pedaqoji texnologiyalara əsalanan təhsil və ya elektron təhsil sözü ilk dəfə kerass tərəfindən işlədilmişdir. Onun fikrincə, burada internetdən öyrənmək üçün istifadə edən təhsil növləri nəzərdə tutulur. Kuper isə (2004) elektron təhsili həm audio. həm vizual, həm kompüter və həm də şəbəkəli elektron alətlərin vasitəsi ilə həyata keçən təhsil fəaliyyətləri məcmuəsi adlandırır. Maycr (2005) isə elektron təhsili fəal və ağıllı təhsil adlandırır. Onun fikrincə bu cür təhsil öyrənmə və tədris prosesindəki dəyişiklikləri genişləndirəcək, dərinləşdirəcək və İKT-dən istifadəni daha uzun müddətli edəcək.

Robert Mordakm fikrincə, internetin böyük bir hissəsi təhsildə istifadə olunacaq (Vaizi Nejad). Bir araşdırma mərkəzi proqnoz vermişdi ki, elektron təhsil sahəsində diinva iqtisadiyyatının inkişafı 1,23 milyard dollar (68%-lik inkişaf göstəricisi) olacaq.

Statistika göstərir ki, 2004-cü ildə elektron təhsil 63%-Iik inkişafla birinci yeri tutmuşdur. İnformasiya texnologiyasının təlim-tərbiyəyə təsir troycktoriyası aşağıdakı kimi olmuşdur.

1983-cü ilə kimi dərslər ənənəvi qaydada və müəllim yönümlli idi. 1984-cii ildən !993-cü ilə kimi bir neçə vasitəli proqram təminatından istifadə olunmuşdur. 1994-cii ildən 1999-cu ilə kimi web texnologiyasının ilk növlərindən istifadə olunmuşdur. 2000- ci ildən indiyə kimi isə internet əsasında yeni nəslin inkişafı formalaşmışdır.

Kerzvil “Psixoloji maşınlar’ adlı məqaləsində XXI əsrin sonuna kimi bir inqilabın olacağını proqnozlaşdırmışdır. Bu inqilab təkcə təlim-tərbiyəni deyil, hətta insanlar arasındakı əlaqələri də dəyişdirəcək. Onun fikrincə, 2009-cu ildə kompüterdən istifadə genişlənəcək və insanlar özləri ilə kompüter gəzdirəcəklər. Həmin ildə təhsil kompüterlərlə baş tutacaq və şagirdlər özləri ilə kompüter və onun ləvazimatlarını gəzdirəcəklər. Bundan əlavə, təhsil sinısiz rabitə vasitələri ilə (məs: internet və s.) olacaqdır.

Kerzvilin proqnozlarına görə, 2019-cu ildə məktəb və universitetlərdə elektron

müəllimlərlə üzləşəcəyik. İntellektual proqramlar müəllimləri əvəz edəcək. Kerzvilin proqnozlarına görə, 2039-cu ildə maşınlı təhsilə əsaslanan bir cəmiyyət meydana gələcək. Maşınlar insanın köməyi olmadan təhsil verəcək, insan müdaxiləsi olmadan yeni biliklər yaradacaq. Bilik istehsalında insanın rolu azalacaq. Maşınlar insanların əksinə olaraq, əldə etdikləri elmi bir-biri ilə paylaşacaqlar. Buna görə də kompüter elmləri üzrə mütəxəssislər psixoloqların və təlim-tərbiyə üzrə mütəxəssislərin köməyi ilə müəllimlik qayda-qanunlarını nəzərə almaqla intellektual hazırlanırlar. İntclektual müəllim qaydaları şagirdlərin bilik səviyyəsini dəqiq müəyyən edə bilən tədris kompüterlərinə deyilir. Araşdırmaların nəticələri göstərir ki, təhsilin səviyyəsi və təhsil səviyyəsində onların səmərəliliyinin artması sübut olunmuşdur.

Tədqiqatlar göstərir ki, təhsil sahəsində texnologiyalardan istifadə etdikdə təhsilin tərkibinin səmərəliliyini və öz yerini tutmasına şərait yaradır. (Kərimi, (2008) h.ş.)

Klarkm fikrincə, texnologiya yalnız təhsil təqdim edən vasitələrdir. Lakin onlar şagirdlərin uğuruna təsir etmir. Aparılmış araşdırmanın nəticələrinin təhlil olunması (vasitələr haqqında) Klarkın dediklərini təsdiq edir. Ənənəvi təhsillə müqayisədə audio, vizual və kompüter vasitələri təhsil üçün istifadə olunduğu zaman şagirdlər daha çox öyrənir. Aparılmış tədqiqatlar göstərir ki, yaxşı öyrənmənin səbəbi təhsil vasitələri deyil. Bunun əsl səbəbi təhsilin tərkibinə sıxışdırılan təhsil prosesləridir. Elə bu cür də Şeram nəql edərək bildirir ki, təhsil daha çox təhsilin tərkibi və bu tərkibdə olan proqram məcmuəsinə görədir. Təhsil təlimi sahəsində istifadə olunan texnologiya növlərinə görə deyil. Nik Vemiyoldzun fikrincə (1997), internet yöniimlü təhsildə daha üstün təfəkkür bacarıqlarını inkişaf etdirmək üçün öyrənmə mühiti tədqiqatçı fəaliyyətləri və səyləri stimullaşdıran olmalıdır ki, öyrəncilər köhnə informasiyalarla yeni informasiyaları birləşdirə, daha mənalı bir bilik əldə edə, öz üstün bacarıqlarından faydalana bilsinlər. Bu səbəbdən də, təhsilin keyfiyyətini təsir altına salan texnologiya deyil, proqramlar məcmusudur.

Kuzma (2001) sübut edir ki, real həyat nümunələrini öyrəncilərə olduğu kimi təsvir edə bilməsi üçün kompüter proqramlarının xüsusi bacarıqlara ehtiyacı vardır. Bu səbəbdən texnologiya təhsili təsiri altına almır və kompüter öz-özünə şagirdlərin öyrənməsinə səbəb olmur. Oksinə, real həyat nümunələrinin layihəloşdirilməsi, bənzətmənin verilməsi və şagirdlərin bu nümunələrlə qarşılıqlı əlaqəsi daha çox öyrənməyə səbəb olur. Çünki kompüter, əslində informasiya ilə işləmək bacarıqlarım hazırlayan və təlimi öyrəncilərə təqdim edən bir vasitədir.

Deyoi elektronik təhsili seçim imkanlarına, müxtəlifliyinə, fəal və fərdi araşdırmalar aparmaq imkanlarına malik olmasını qəbul edir. Elektronik təhsil və internet çoxlu sayda ideyaların mənbəyi sayılır. Amma, o, həqiqətən də ardıcıl olmalıdır.

Elektronik təhsil, adətən təhsil əldə etmək baxımından zaman və məkana görə uyğunlaşa bilir. Əslində, iştirakçılara zaman və məkan baxımından hərəkət etməyə icazə verilir.

Merif Karlaynerinə görə, (1999) elektronik təhsil kompüter vasitəsilə təhsil proqramının təqdim olunma üsuludur. Eləcə do Kal (1997) uzaq məsafədən öz auditoriyasına təhsil vermədə internetin imkanlarından istifadə etdiyinə görə elektronik təhsili yenilik yaradan bir proses kimi görür.

Enderson elektronik təhsili yalnız internet vasitəsilə təhsil proqramının təqdim olunması hesab edir. Öyrəncini və öyrənmə prosesini isə elektronik təhsilin mərkəzləşmə nöqtəsi adlandırır. Buna görə də o, elektronik təhsili bu cür adlandırır. "Öyrənci, bilik əldə etmək və fərdi məna quruluşu məqsədi ilə təhsil təcrübələrinin inkişafı, təhsil proqramının mənimsənilməsi, proqramla, müəllim və öyrəncilər arasında qarşılıqlı əlaqənin yaradılması və bu təhsil müddətində dəstək və himayə üçün internetdən istifadə edilir".

Karvel gələcək məktəblər layihəsində deyir: "İnformasiya texnologiyasından uşaqlarımızın və nəvələrimizin oxuyacağı məktəblərin layihələşdirilməsində bir vasitə kimi istifadə edəcəyik. Gələcək məktəbdə hər bir nəfərə bir kompüter düşməlidir. Bundan əlavə uşaqların sinifdə öz dostları, eləcə do dünyanın hər bir nöqtəsi ilə damşa bilmələri üçün kompüterlər həm bir-birinə, həm də şəbəkəyə bağlı olmalıdır".

Beynəlxalq təhsil şirkətindən olan Nansi Ken Versinin dediyi kimi, "Bir neçə vasitəli sistemlər öyrənmək üçün daha yaxşı bir metoddur". Bu gün işçilərin ək- səriyyotinin şəxsi kompüterlər vasitəsi ilə bu sistemə qoşulmaq imkanları var. Özünün və ya bir qrupun bir biliyə, qaydaya və ya digər bir köməyə ehtiyacı olsa, harda olmasından asılı olmayaraq bu sistemdən istifadə edə bilər. Bu məfhumu "azad

təhsil" adlandırmışdır.

Bu proqramın araşdırılması göstərir ki, təhsilə sərf olunan vaxt 50% azalmış, mövzular 80% yaxşılaşmış və xərclər yarıya enmişdir. 1 Iiyolt-Pekard şirkəti bundan istifadə etməklə özünün "söz, təhsilini" 90%-ə qədər azalda bilmişdir. Apple kompüter şirkəti də bu təhsili 75%-ə qədər azaltmışdır. Bu prosesin nəticələrindən faydalanma o qədər çoxdur ki, başqa digər şirkətlər də onu təqlid edəcəklər.

Real həyatla layihədəki dərs sinifləri fərqlidir. Texnologiya vasitəsi ilə təhsilin nüfuzunu genişləndirirlər. Şagirdlər və müəllimlər hamı ilə, hər bir mənbə ilə qarşılıqlı əlaqə saxlaya bilər və təhsili öz həyatlarına, əlaqələrinə və düşüncələrinə daha yaxın edə bilərlər.

Yeni İnformasiya və kommunikasiya texnologiyalar (İKT) hadisəsi dünya ölkələrinin təhsil sistemində bəzi köklü dəyişikliklərin yaranmasına zəmin yaratmışdır. Avstraliya, Ilonq Konq və Finlandiya hökumətləri, eləcə də ikinci beynəlxalq araşdırmada iştirak edən ölkələr təhsildə İKT-dən istifadəni dəyərləndirmiş və onun nəticələri də bu ölkələrin yüksək inkişaf göstəriciləridir. Bu sahədə öndə gedən ölkələrin strategiyalarının müqayisəli araşdırılınası arzu olunan bir vəziyyətin ortaya çıxmasına səbəb olur. Bu cür araşdırmalar üç ölkənin Avstraliya, Honq Konq və Finlandiyanın təhsilində İKT-nin yaxşılaşdırılmasında parlaq bir mənzərə dörd əsas istiqamətə - siyasi kurs, müəllimlərin hazırlanmasına, dərs proqramlarına və təhsil təşəbbüslərinin layihəlondirilmosinə əsaslanaraq izahlı araşdırmalarla işıqlandırılan və internet saytlarda və kitabxanalarda əldə olunmuş biliklərin mütaliəsinə əsaslanan bir təhsil əmələ gətirir. Milli siyasi kurs sahəsində bu araşdırmaların nəticəsi göstərdi ki. Avstraliyanın əsas strategiyası "informasiya cəmiyyəti üçün təhsildir". Onun da məqsədi insan qüvvəsinin və elmi infrastrukturun inkişafıdır.

Ilonq Konq 2004-cü ildə proqramlar məcmusu elan etməklə öz məktəblərinin dərs proqramlarında öyrənmə və öyrətmə prosesini informasiya texnologiyaları vasitəsi ilə gücləndirməyə və bunları İKT ilə birləşdirməyə başladı. Finlandiya "2004-2006-cı il strategiyası" tərtib elməklə şəbəkəli və daha yüksək biliyə malik bir cəmiyyətə çevrilmək məqsədini öz qarşısına qoydu. Ehtiyacların və imkanların ölçülməsi və İKT-nin təhsilin hədəfləri ilə birləşməsi də, o cümlədən bu sahədə təklif olunan maddələrdən idi. İKT sahəsində müəllimlərin hazırlanmasının nəticələri göstərdi ki, həm bu xidmətlərdən öncəki, həm də bu xidmətlər ərzindəki dövrləri və eləcə də. icra olunan xüsusi dövrləri nəzərə aldıqda İKT müəllimlər üçün onların dərs mövzularına əsaslanmaqda məcburi bir xarakter almışdır. "Şəlalə" modelindən və bir neçə sahəli müşavirlərin hazırlanmasından istifadə olunur.

İKT sahəsində təhsilin təşəbbüs layihələrinin yoxlanılması göstərir ki, ehtiyacların və imkanların ölçülməsi, dövlətin qrup halında iştiraka maliyyə yardımları etməsi, aşağı-yuxarı səviyyələrin olması bu layihələrin icrasının dəstəklənməsidir.

1998-2004-cü illərdə Yeni Zellandiyamn məktəblərində İK İ inkişaf strategiyası hazırlandı. Bu məktəblərin məsləhəti ilə tədqiqatçıların və cəmiyyətin iqtisadi təbəqələrinin razılığı ilə tərtib olunmuş strategiyanın uğurları əsasında hazırlanmışdır.

Aparılmış araşdırmalar göstərir ki, texniki bacarıqların sərf olunmasını təkid etmək İKT-nin tətbiq olunması sayəsində təhsilin arzu olunan nəzərləri üçün bir sıra məhdudiyyətlər yaradır. Bu səbəbdən strategiya gərək genişlənmə, inkişaf, təhsil, eləcə də İKT sahəsində təcrübə mübadiləsi əsasında cəmiyyətdə öz həyalını davam etdirə bilməsi üçün inkişaf və yeniliklər əldə etməlidir. Yeni Zellandiya da informasiya texnologiyası təhsildə ikinci beynəlxalq araşdırmada iştirak edə bilər. Bu nəticələrdən bəziləri aşağıdakı kimidir: İKT-don istifadə etməklə məktəblərin davamlı fəaliyyətinin yaxşılaşdırılması uzunmüddətli bir proqramdır.

İran İslam Respublikası alim-pedaqoqları orta məktəblərdə İKT-nin tətbiqi və genişləndirilməsinə münasibət bildirmişlər. Ilekeymi (140) "İnformasiya texnologiyasından istifadə olunmamasına təsir edən amillərin araşdırılması" adlı namizədlik işində yazır: "Araşdırmalar və tədqiqatlar sübut edir ki, müəllimlər İKT vasitəsi ilə keçirilən tədris üçün hazırlanmamışlar. Müəllimlər üçün lazım olan təhsil və xidmətlər çox az və məhdud səviyyədə olmuşdur. Eləcə də tədqiqatların nəticələri göstərir ki, müəllimlər kompüter və əlaqədar proqramların istifadəsinə lazımı qədər hazır deyillər. Bundan əlavə, müəllimlərin aparılan sorğu vərəqəsinə yazdıqları cavablar və bu cavabların təhlilindən alman nəticələr göstərir ki, kompüter proqramından istifadə müəllimlərin ən əsas problemlorindəndir.

Fərruxzad (2005) "İranda informasiya göndərmə, kitabxanaçılıq və internet vasitəsi ilə disiant təhsil imkanlarının tədqiqi" adlı bir tədqiqat aparmışdır. Nəticələr göstərdi ki, kitabxanaçılıq və informasiya çatdırma qruplarının 50%-dən çoxu belə kursların keçirilməsi üçün ilkin imkanlara və şəraitə malikdir. Universitet müəllimlərinin 50%-dən çoxu indiyədək bu mövzu ilə məşğul olmamış və heç vaxt belə dərslər təşkil etməmişlər. Nəhayət, kitabxanaçılıq qruplarının 91%-dən çoxu da gələcəkdə distant kitabxanaçılıq və informasiya çaldırma sahəsində heç bir proqramları yoxdur.

Sədi Təbatəbai 2004-cü ildə "Məscidlərin, ineəsənət və mədəniyyət ocaqlarının müdirləri üçün distant təhsilin tətbiqinin imkanlarının araşdırılması" adlı bir tədqiqat aparmışdır. Araşdırmanın nəticələri göstərir ki, əksər mədəniyyət və tərbiyə ocaqlarının müdirləri birbaşa iştirak tələb etməyən təhsil üsuluna üstünlük verirlər.

Video lentindən, kitabdan, CD və kompüter proqramlarından istifadə etməklə təhsilin quruluşunda irəliləyiş etmək mümkündür.

Fəthi (136) "Ölkənin ali təhsil sistemi üçiin uyğun bir modelin təqdim edilməsi məqsədi ilə virtual universitetlərin tədqiqi" adlı bir layihə hazırlamışdır. Nəticələr göstərir ki, virtual təhsil məqsədi ilə internetlə işləmək sahəsində müdirlərin və elmi heyətin üzvlərinin bacarıqları orta səviyyədədir və onların əksəriyyəti ünsiyyət vasitəsi kimi internetdən çox az istifadə edir və ya heç istifadə etmir. Ölkədə virtual universitetlərin yaradılması və onda təhsil verilməsinə cavab verənlər tərəfindən orta həddə olduğu elan olunmuşdur.

Çekini (2002) "Tehran rayonlarında yenidən təhsil alan yaşlı, sonuncu kurs tələbələri üçün distant təhsildən istifadənin praktiki tətbiqinin araşdırılması" adlı tədqiqat işi aparmışdır. Bu tədqiqatın nəticələri göstərdi ki, distant təhsil alan qrupu ilə əyani qrupdakı təhsilin səviyəsi arasında fərq vardır.

Distant təhsil alan qrupun öyrənmə səviyyəsi, ənənəvi təhsil metodu ilə tədris alan bir qrupun öyrənmə səviyyəsindən nəzərə çarpacaq dərəcədə yaxşı idi. Bu iki qrupun öyrənməsi arasındakı fərq mənalı idi. Təcrübədən keçirilən qrupun öz təhsillərinə baxışları ənonvi qrupa nisbətən daha yüksək idi. Bundan əlavə, şagird- lorin fikrincə, distant təhsil qrupu üçün hazırlanan tədris materialları dorsliklərdoki materiallara nisbətən daha münasib idi.

Forahani (2004) "Əyani təhsil sistemli bədən tərbiyəsi tələbələri ilə distant təhsil alan bədən tərbiyəsi tələbələrin təhsil fəaliyyətinin müqayisəsi və distant yolla bədən tərbiyəsinin proqramlaşdırılması nümunəsinin təqdimatı" adlı tədqiqat aparmışdır. Nəticələr göstərdi ki, distant. təhsil alan tələbələrin Öyrənmə səviyyəsi fflənəvi təhsil sistemindəki tələbələrə nisbətən humanitar dərslərdə orta səviyyədən daha yüksək, nəzəri dərslərdə isə orta həddən çox aşağı səviyyədə olmuşdur. Həmçinin, distant təhsil alan tələbələrin öyrənmə səviyyəsi əyani təhsil alan tələbələrin- kinə nisbətən orta səviyyədən daha aşağı və yazılı mətnlərin müstəqil şəkildə öyrənmə səviyyəsi müxtəlif dərslərdə tələbələrin öyrənmə səviyyəsinə təsir etmişdir.

Baqirzadə və həmkarlarının (139) "Kaşanın Fin şəhərində orta məktəblərin dərs proqramlarında informatika və texnologiyaların inkişafı strategiyasının tədqiqi" başlıqlı tədqiqatda bildirilir ki, İKT-dən, xüsusilə də, kompüterdən istifadə edən məktəblərin sayı orta təhsil dövründə 50%, hazırlıq təhsili dövründə 45%, ibtidai təhsil dövründə 44.1% olmuşdur. Bu tədqiqat göstərir ki, informasiya texnologiyasına əsaslanan təhsilin inkişafı üçün yeddi bacarığın (İCDL) olması kifayət etmir. Məktəblər lazımi avadanlıqlarla təmin olunmalı, dəyərləndirmə meyarları daha dəqiq şəkildə nəzərdən keçirilməlidir. Həmçinin, dərslikdə kompüterdən istifadə üçün bir yer nəzərdə tutulmalıdır.

Mohəqqeqi 2009-cu ildəki məqaləsində İKT-dən istifadə üçün cəmiyyətin mədəni rolunu qeyd etmişdir. Təkid olunur ki, əslində, bu problemlərin əsasını onla- nn əldə edilməsinin məhdudiyyətində deyil, bu vasitələrə bağlı mədəni sahədə axtarmaq lazımdır. Təhsilin yayılması, elmin inkişafı və öyrənmənin genişlənməsində İKT-nin saysız-hesabsız imkanlarından istifadə etmək üçün infrastrukturun yaxşılaşdırılması, maliyyə mənbələrinin təmin olunması ilə yanaşı böyük təhsil siyasətlərinin və proseslərinin də islah olunmasına ehtiyac vardır.

2009-cu ildə Minunun araşdırdığı mövcud təşkilati mədəniyyətlə arzu olunan və İnformasiya texnologiyasının ehtiyacı olan təşkilati mədəniyyətin tədqiqindən belə nəticə çıxır ki, arzu olunan və İnformasiya texnologiyasının ehtiyacı olan təşkilati mədəniyyətin bütün dəyişikləri arasında kəmiyyət baxımından kifayət qədər böyük bir məsafə olacaqdır. Bütün bunlara yenidən baxılması və islalı olunması gözlənilir.

Bıı tədqiqatdakı mövcud informasiyalar onu göstərir ki, insanların birbaşa iştiraka olan əvvəlki meylləri və bütün bu fərqlərin nəticəsi proqramlaşdırmada dəyişikliklərin baş verməsinə səbəb olmuşdur.

Şirazi 2009-cu ildə "Məlayer şəhristanınm təlim-tərbiyə sahəsindəki çalışmalarla tanışlıq və onların öyrənilməsi” adlı tədqiqat işi aparmış və belə bir nəticəyə gəlmişdir ki, təlimlər aşağıdakı istiqamətlərlə İK.T ilə əlaqəclə qarşı-qarşıyadırlar:

Tədris saatının azlığından bu işin icrasım öhdəsinə götürən müəllimlər.
Müəllimlərin layihələri müsbət qarşılamama sı.
Avadanlıqların köhnə və yararsız olması.

Bütün bunlar informasiya texnologiyasının öz əsas istiqamətlərindən uzaqlaşmasına səbəb olıır.

Tahcri 2009-cu ildə "Kompüterin bənzətmə proqramlarının istifadəsinin kimya dərsində şagirdlərə təsiri" adlı tədqiqat işi aparmış və belə bir nəticəyə gəlmişdir ki, kimya dərsində kompüterin bənzətmə proqramlarından istifadə şagirdlərin əyani öyrənmək və laboratoriya bacarıqlarının inkişafına kömək edir və onların kimya dərsinə marağını artırır.

"İnformasiya texnologiyasının Ərdəbil şəhərinin orta məktəb şagirdlərinin təhsilinin inkişafına təsiri" 2008-2009-cu təhsil ilində Nəcəfi (145) və həmkarlarının tədqiqat işi olmuşdur. O, adı çəkilən tədqiqat işində göstərib ki, 99% əminliklə demək olar ki, şagirdlərinin təhsil səviyyəsinin inkişafında kompüterdən və informasiya texnologiyasından istifadə ilə bu təhsil vasitəsi olmadan keçirilən ənənəvi təhsil arasında böyük fərq vardır. Başqa sözlə, kompüter və informasiya texnologiyası oğlan və qız şagirdlərin bir yerdə oxuduğu təhsil modelində təsirli rola malikdir. Həmçinin, kompüter otağma malik şagirdlərin tohsildəki inkişafı orta hesabla başqalarına nisbətən daha çoxdur.

Sobhani Nejad və həmkarları 2009-cu ildə "İsfahan şəhərinin təhsil sistemində 'KT-dən istifadənin inkişaf yolları, zərurəti və bu yoldakı maneələr" adlı araşdırma aparmış və belə qərara gəlmişdir ki, təhsil sistemində İ KT-dən faydalanmanm on əsas istiqamətləri aşağıdakılardır:

- Məhdudiyyətlərin aradan qalxması;

Tədris və təlim metodlarının dəyişməsi ilə müxtəlif sahələrdə yeni uğurların və imkanların yaranması;
Aktiv öyrənməyə tərəf yönəlmək və informasiya kasadlığının azalması;
Elm və informasiya əsrinin tələblərinə uyğun bir insani qüvvənin yetişdirilməsi.

Təhsil sistemində İKT-don istifadədəki ən əsas maneələr iki istiqamətdədir:

Təhsil sistemlərindəki daxili maneələr (müəllim, direktor, avadanlıq, fikirlər, təşkilati atmosfer və s.) və mühitdəki maneələr.

Təhsil sistemində İKT-dən istifadənin inkişafının ən önəmli yollan aşağıdakılardır:

Təhsilin tərkibinin təhlili üçün zəmin yaradılması.

Müdir və müəllimlərdə həvəs və stimulun yaradılması;
İKT üçün həılorəfli və makroproqramlaşdırma;

Şəbəkə təchizat və təsisatlarına kapital qoyuluşu ilə yanaşı, onun tərkibi də inkişaf etdirilməli, təlim və tərbiyədə İKT layihələrinə və proqramlarına dəqiq qiymət verilməli və nəzarət edilməlidir;

Təhsildə İT-mn istifadəsi üçtin müəllim stimullarının artırılması metodları başqa layihələrdəndir ki, 2008-ci ildə Müvəhhedi tərəfindən yerinə yetirilmişdir. O qeyd edir ki, İKT-nin istifadəsi üçün müəllimlərin stimulunun artırmasında maddi və qeyri-maddi amillərin müsbət təsiri vardır. Aparılan sorğuda iştirak edənlərin 86%-ı da belə düşünür.

Aparılan sorğuda iştirak edənlərin 76%-ı inanır ki, tədris prosesində İKT-nın istifadəsinin həm müəllimlərin stimulunun artırılmasında, həm də müəllimlərin qiymətləndirilməsində müsbət təsiri vardır.

Sorğuda iştirak edənlərin 64%-nin fikrincə, tədris prosesində texnologiyanın praktiki nəticələrindən istifadə, təlim və təhsildə İKT-dən istifadə üçün müəllimlərin stimullarının artmasında müsbət təsiri vardır.

Aparılan sorğuda iştirak edənlərin 95%-ı inanır ki, texnologiyadan istifadə etmə metodlarının öyrənilməsi təlim və təhsildə İKT-don istifadə üçün müəllimlərin stimullarının artmasında müsbət təsiri vardır.

H.Abadu (125) 2009-cu ildə "Qərb məktəblərində İKT-don istifadə edilməsi vo onun keyfiyyətcə inkişaf yollarının tədqiqi" adlı araşdırmasında yazır: "Təlim və təhsildə İKT-dən istifadə edilməsi və onun ən mühüm inkişaf yolları bunlardır: İdari, sistematik təhsil və stimulla bağh vasitələr və mədəniyyət yaratma və informasiya çatdırmadın

İnformasiya texnologiyasından istifadə üsullarına görə Malayziya İslam Respublikasının intellektual məktəbləri ilə İranın intellektual məktəblərini müqayisə etdikdə görürük ki, Malayziya 1996-cı ildə İKT-dən istifadə etməklə tədris metodikasında, təhsildə və öz rəhbərlik sistemində keyfiyyətcə irəliləyişlər əldə etmişdir. Bu ölkənin intellektual məktəblərinin aşağıdakı beş ali hədəfləri vardır:

Btitün vətəndaşların inkişafını təmin etmək;
fərdi bacarığın inkişafı üçün imkan yaratmaq;
İnsan resurslarının və savadlı işçi qüvvəsinin yetişdirilməsi;
Demokratik qaydada təhsil vermək;

-Təhsil prosesində səhmdarların iştirakının artması.

İranın yenilikçi-intcllektual məktəblərinin təhsil sistemi 2004-cü ildə işə başladı və hər zaman yeni sənaye bacarıqlarının öhdəsindən gələ biləcək layiqli insanların yetişdirilməsi məqsədi ilə yeni metodlardan istifadə etməklə ixtiraçılığm artınlmasmı və təhsil səviyyəsinin yuxarı qaldırılmasını özünə hədəf seçdi. Aparılan araşdırmaların nəticələri göstərir ki, İranın intellektual təhsil sistemi və İKT-dən istifadə üsulları ilə Malayziyada istifadə olanunan standartlar arasında çox böyük fərq vardır. Malayziya bu sahədə irəlidədir.

Müasir pedaqoji texnologiyaların metod və vasitələri

Müasir pedaqoji texnologiyalar təlim prosesində müəyyən metod və vasitələrlə həyata keçirilir. Əslində, pedaqoji texnologiyalar özündə təhsilin təqdim olunan məzmunun aşılanmasının təlim metodları, səciyyəvi vasitələri və formaları sistemini ehtiva edir. Pedaqoji texnologiyalar elmi biliklərin didaktik tətbiqinə, təhlili və təşkilinə elmi yanaşmasına xidmət edir. Pedaqoji texnologiyalar bunu müəyyən metodlar, formalar və vasitələrlə gerçəkləşdirir. Təlim metodu dedikdə, təlim prosesində

qarşıya qoyulmuş məqsədə nail olmaq üçün öyrədən və öyrənənlərin birgə fəaliyyətin in yolları başa düşülür. Metod öz didaktik təbiətinə görə mürəkkəb və çoxcəhətli bir anlayışdır. Təlim metodları təlim prosesinin komponentlərinin reallaşmasında və yüksək nəticənin alınmasında həlledici rol oynayır. Təlim metodları təhsil, tərbiyə, inkişafetdirici, sövqedici. təşkiledici, stimullaşdırıcı, nozarət-qiymət- bndirmə və b. funksiyaları yerinə yetirir. 1 lər bir metod təlimdə özünəməxsus aparıcı, dominant funksiyanı yerinə yetirməklə yanaşı, digər funksiyaların da həyata keçirilməsində müəyyən dərəcədə iştirak edir. Təlimin metodıı məsələsi həm klassik pcdaqoqların, həm də müasir alim-pedaqoqların həmişə diqqət mərkəzində olmuş, bu gün də olmaqdadır. Pedaqoji ədəbiyyatda təlim metodu müxtəlif forma və məzmunda şərh olunur. Metod, bir halda, öyrədən və öyrənənlərin iş vasitələri (B.P.Yesinov), öyrədən və öyrənənlərin qarşılıqlı fəaliyyəti (T.Qolant), digər halda, öyrədənin öyrənənlərə biliklər verməsi, öyrənənlərin isə onları mənimsəməsi yolu və vasitəsi (D.I.ordkipanidze), öyrənənlərin idrak vo əməli fəaliyyətinin təşkilinə yönələn fəaliyyət sistemi (M.Skatkin, İ.Lemer), qarşıya qoyulmuş təhsil-tərbiyə məqsədlərinə nail olmaq üçün müəllimin və təhsil alanların qarşılıqlı əlaqə vasitəsi (Y.K.Babanski) kimi təqdim edilir.

Təlim metodlarının təsnifatı məsələlərində də fikir ayrılığı mövcuddur. Belə ki, rus və Azərbaycan pcdaqoqlarmdan bir qismi (E.Qolant, D.Lordkipanidze, M.Muradxanov, B.Ohmədov, Y.Talıbov, O.Ağayev, Ə.Paşaycv, F.Rüstəmov, A.Qasımov, S.Pcrovski, İ.Sorokin və b. bilik mənbələrinə əsaslanan ənənəvi təsnifata üstünlük verirlər. Bəzi pedaqoqlar (İ.kerner, M.Skotkin) idrak fəaliyyətinin xarakterinə, didaktik məqsədlərə (Q.Şukina, İ.Oqorodnikov), bir və ya bir neçə əlamətə görə, (M.Maxmutov, V.Palamarçuk). tədris-idrak fəaliyyətinin funksiyasına (Y.Ba- banski), öyrədən və öyrənən arasında əməkdaşlığın formalarına (L.Klinqberq), təlim prosesinin mərhələlərinə (N.Kazımov) görə verməyi təklif edirlər. Birincilər, yəni ənənəvi təsnifatı dəstəkləyənlər təlimin metodları sırasında söz, kitab və dərslik ti/.ərində iş, əyani, praktik və video metodloarını daxil edirlər. Müstəqil idrak fəaliyyətinə əsaslananlar izahlı-illüstrativ, reprodııktiv, problemli şərh, müsahibə, disput, çalışmalar, variativ çalışmalar kimi metodları; binar, yəni bir və ya bir neçə əlamətə

görə təsnifat aparmağı təklif edirlər. Məlumatverici-idarəedici, izahlı-reproduktiv, bilikvermə-praktik, stimullaşdırıcı - qismən axtarış, sövqedici-axtarış və s. təlim metodlarını irəli sürmüşlər.

Bəzi fərqlər istisna olmaqla göstərilən metodlar pedaqoji texnologiyalarda da tətbiq olunur. Onlardan məlumatverici, qismən-axtarış, tədqiqatçılıq, problemli şərh, problem müsahibə metodları xüsusilə diqqətəlayiqdir. Bu ümumi didaktik metodlar pedaqoji texnologiyalara əsaslanan təlimdə fənlər səviyyəsində müxtəlif yollarla konkret materialın öyrənilməsinə, qarşıya qoyulmuş məqsədə nail olmağa imkan verirlər.

Tarixi kateqoriya olan metod cəmiyyətin inkişaf səviyyəsi, konkret tarixi şəraitdə hökmran olan ictimai münasibətlər, elmin və texnikanın, texnologiyaların təlimə gətirilməsi və tərəqqisi ilə müəyyənləşir.

Təhsilin humanistləşdirildiyi, qloballaşdığı və inteqrasiya edildiyi müasir dövr təlim metodlarım "müstəqillik, şüurluluq, və fəallıq", "fəaliyyət vasitəsilə göstərmək", "sərbəst iş prosesində öyrətmək", "ünsiyyət, və əməkdaşlıq prosesində öyrətmək", "özüm edirəm, anlayıram", "fəal axtarış" və digər tələblər əsasında qurmağı özündə ehtiva, edir. Son ədəbiyyatlarda pedaqoji texnologiyada istifadə olunan bəzi yeni təlim metodlarından, xüsusən; interaktiv, "əqli hiiciim", "dəyirmi masa", "insert", "bibo cədvəli" metodu, "diaqram" metodu, "venn", "klaster" metodu, "ziqzaq" (ekspert) metodu, "fəal təlim" metodu, "əməkdaşlıq şəraitində ləlim" metodu, "layihələr" metodu, "müxtəlif səviyyəli təlim" və "şagird çantası" kimi yeni metodlardan söhbət açılır və onların təhlili verilir.

Tarixi baxımdan problemə yanaşsaq görərik ki, ta qədimdən bu günə kimi öyrədən və öyrənənin qarşılıqlı təsirlərinin üç forması geniş yayılmışdır: passiv metodlar, aktiv metodlar, interaktiv metodlar. Bu metodların hər biri öz xaraketrik xüsusiyyətləri ilə seçilir. Passiv metod-öyrədən və öyrənən münasibətlərinin qarşılıqlı təsirinin forması olub, öyrədən dinamik fəaliyyət göstərən əsas şəxs kimi dərsin gedişini idarə edir, öyrənən isə bu prosesdə öyrədənin direktiv göstərişlərinə tabe olan passiv dinləyici kimi özünü aparır. Passiv metodla həyata keçirilən dərslərdə öyrədənin öyrənənlərlə əlaqəsi fərdi sorğu, yoxlama işləri, testlər və s. vasitələrlə həyata keçirilir. Müasir pedaqoji texnologiyaların mövcud olduğu informasiyalı

cəmiyyətdə, ümumtəhsil məktəblərində belə metodlardan istifadə keyfiyyətli tədris- telim prosesinin qurulmasının tələblərini ödəmir.

Aktiv metod öyrədən və öyrənən münasibətlərinin qarşılıqlı təsirinin forması kimi, dərs prosesində öyrədən və öyrənən bir-biri ilə qarşılıqlı təsirdə olur, öyrənən dərsdə aktiv iştirakçıya çevrilir. Fəal təlim şagirdlərin fəal idrak fəaliyyətinə əsaslanan və təlim prosesinin digər iştirakçıları ilə əməkdaşlıq şəraitində həyata keçirilən telim nəzərdə tutulur.

Şagirdlərin ləlim-idrak fəallığına necə nail olmalı? Bu problem ötən əsrin yetmişinci illərində V.O.Kon, A.M.Matuşkin, T.V.Kuduryadtsev, M.N.Maxmulov, İ.Y.Lcrner və başqalarının tədqiqatlarında öz əksini tapdı, 'fəlim motivlərini, idrak maraqlarını inkişaf etdirən, öyrənənlərin yaradıcılıq qabiliyyətini formalaşdıran, fəal *■ metodlar axtarışı bu gün də davam edir. Fəal təlim metodlarına (kompüter, internet, televizor, sxem və cədvəllərlə iş, işgüzar polu oyunlar, mətn üzrə iş, elektron təlim vasitələri və s.) daxildir. Fəal təlim şagirdlərin zehni və əməli fəallığına, müstəqilliyinə əsaslanan tədqiqatçılıq və əməkdaşlıq şəraitində həyata keçirilən təlim modelidir. Buraya daxildir: motivasiyanın yaradılması, təlimin emosionallığı, fəal diskussiya şəraiti, təfəkkürün fəallığı, əməkdaşlıq, problemlərin kollektiv həlli və əks əlaqə.

İnteraktiv metod interaktiv (inter-qarşılıqlı, acm-tosir) - müsahibə, dialoq və b. rejimlərdə qarşılıqlı təsir göstərmək mənasını verir. Başqa sözlə, fəal təlim metodlarından fərqli olaraq, interaktiv metodlar öyrədən və öyrənənlər, həm də öyrənənlərin özləri arasındakı fəal qarşılıqlı münasibətlərin daha geniş formada baş verməsini nəzərdə tutur. Buraya debatlar, mozaika, ictimai dinləmələr, təqlid etmənin bütün formaları daxildir. Pedaqoji metod kimi interaktivlik müəllimin iştirakı ilə şagirdlərin müxtəlif informasiya mənbələrinin (internet, dərslik, xəritə, illüstrasiya materialları, cədvəllər, kino, foto və s.) və ya ünsiyyət prosesində yeni biliklərin əldə olunmasına imkan verən bütün təlim metodlarının məcmusundan ibarətdir. Müəllim istər təlimin səmərəliliyini, istərsə də şagirdlərin fəallığım, dərsə, elmə marağını müxtəlif interaktiv təlim metodlarından, xüsusən cütlər və qruplar, oyunlar, rəsm çəkmə, sxem, insert, layihələrin işlənilməsi, söz assosiyasiları, şəkil çəkmə və s. istifadə etməklə artırır.

Bəzi tədqiqatçılar əməkdaşlıq şəraitində təlimə metod kimi baxırlar. Omək-

da§liq §sraitind9 telim metodunun basjica ideyasi nsyi iss birlikdo icra etmsk deyil, bidikds oyrenmskdir. Bu, telimin bu vo ya digar metodunun §agirdlor tersfindsn qrup halmda тнэууэп ardicilhqla hsyata ke9iriten hsrskst iisullannin mscmusu olmaqla Troyyən didaktik sistemin realla§dinlmasi demskdir. Bu prosesds §agirdbr materiah ki9ik qruplarla birlikdo oyranir vo ayn-aynliqda icra edirter. Bu metodun basjica msqssdi he9 da nsyiss birlikds icra enroK olmayib, ham do birlikda dork edib oy- ranmakdon ibarstdir. Omskdasjiq §oraitind9 telim metodu oten osrin 20-ci ilbrindsn talims daxil edilib. 70-ci ilterdsn basjayaraq qruplarla telim texnologiyasi kimi $эпПтэyэ basjami§dir.

Layihotar metodu dunya praktikasinda yenilik deyildir. O da oten ssrin 20-ci ilbrinds problemter metodu kimi Amerikada yaranmi§, sonralar iso Fransa, Ingiltero vs Almaniya moktebterinda tetbiq olunmu§dur. Bu metod §agird fealiyyotinin miiste- qilliyins xidmot etmis, fordi, cut, qrup halmda, тнэyyэп zaman kssiyi miiddotindo hsyata ke9irilmi§dir. Muasir dovrdo layihoter metodunun ba§hca msqssdi maktoblari эпдпэw_l telim metodundan qurtarmaq mfin diinya miqyasinda axtansjar aparmaqla bir sira yeni telim metodlan musyysntes.dirmokdon ibaretdir.

Muxtelif soviyysli telim metodu ^sxsiyyste yonsldilmis, telim ideyasma asaslamr. Bu metod §agirdterin yas. xiisusiyyotteri vo psixoloji hazirhqlan пэгэгэ ali- naraq tetbiq edilir. Molumdur ki, yuxan sinif §agirdtari artiq oz proflltarini тнэyyэп- b§dirir, hansi ixtisasi secmsbri ib slaqsdar, hom do xiisusi qabiliyyotlorino goro bu vo ya digsr fenbri se9ir vo diferensialla§dinr. Bu metodun basjica qayssi telimi §agirdb- rin xiisusi qabiliyystbrino, imkanlanna gora diferensialla^dirmaq vo fordib§dirni9kdir.

"§agird ^antasi" tolim metoduna goro sagird vo onun yaradici foaliyysti telim prosesinin msrkozindo durmahdir. Bete telimin osas moqsodi sagirdin intellektual vo yaradicihq qabiliyystbrini inkFaf etdirmskdan ibarstdir. O, eb formala§mahdir ki, msktsbi bitirends ozunii comiyyote teqdim etmsyi, miisteqil fikir soybmsyi bacarsm, ozu F9Un vacib olan qsrarlan miisteqil qsbul edo bilsin.

Yüklə 188,26 Kb.

Dostları ilə paylaş:

1 ... 4 5 6 7 8 9 10 11 12