Ent davlat sharqsh

Soγrā kučektarin omidi be xod rāh namidād. Sog‘ro kichkinagina umidi ham yo‘q edi.

⁸².تسا رتقلايد نم زا متسود لااخ

Hālā dustam az man delāγtar ast.

Hozir do‘stim mendan xunukroqdir.


Ushbu jumlalardagi رتقلايد va نيرتﮑچوك so‘zlar رت va نيرت qo‘shimchalarini qo‘shib qiyosiy va orttirma nisbat sifatlarini yasamoqda.

⁷⁹ Ҳазратқулов Ж.Е., Абдусаматов М.Ш. Эрон адабиёти хрестоматияси. –Тошкент: Ўзбекистон, 1992. –Б. 93. ⁸⁰ Ҳазратқулов Ж.Е., Абдусаматов М.Ш. Эрон адабиёти хрестоматияси. –Тошкент: Ўзбекистон, 1992. –Б. 161.

⁸¹ Ҳазратқулов Ж.Е., Абдусаматов М.Ш. Эрон адабиёти хрестоматияси. –Тошкент: Ўзбекистон, 1992. –Б. 55. ⁸² www.pcrsi.com/2015/
62


•Nisbiy sifatlar یبسن تفص sefat-e nesbi

یقپچ ← ی + قپچ یقاچاق ← ی + قاچاق
.⁸³تسین لحم لها نم هساو :داد باوج یقپچ درم کي yek mard-e čopoγi javāb dād: vāsse man ahl-e mahal nist.
Bir trubkali kishi javob berdi: To`g`risini aytsam men bu yerlik emasman.

.⁸⁴دش یم ناهنپ نیمز ريز رد یقاچاق یئیش هک ديد نادزد زا یﮑي

yeki az dozdān did ke šey-ye γāčāγi dar zir-e zamin penhān mišod. O‘g‘rilardan biri yer ostida yashiringan kantrobanda narsalarni ko‘rib qoldi.

Ushbu jumlalardagi ot so‘z turkumiga mansub bo‘lgan قپچ va قاچاق so‘zlari

ی yāy-nesbat ni qabul qilib nisbiy sifatlar yasamoqda.

3.3 Son ددع adad


Son- sanoqni va tarkibni bildiradigan so‘z turkumidir. Odatda ko‘pgina tillarda son so‘z turkumi turli xil o‘zlashmalardan xoli bo‘lgani holda, sanoqni ifodalash uchun tilning asl fondiga oid so‘zlar ishlatiladi. Fors tili ham bundan mustasno emas. Fors tilida son so‘z turkumida deyarli turkiy o‘zlashmalarni uchratmaymiz. Faqat ba’zi so‘zlargina kirib qolgan, ammo ular ham iste’moldan chiqib ketgan.

یشابزوي

ناموت
yuzbāshi

tumān
yuzboshi

tuman, o‘n ming

⁸³ Ҳазратқулов Ж.Е., Абдусаматов М.Ш. Эрон адабиёти хрестоматияси. –Тошкент: Ўзбекистон, 1992. –Б. 70. ⁸⁴ Ҳазратқулов Ж.Е., Абдусаматов М.Ш. Эрон адабиёти хрестоматияси. –Тошкент: Ўзбекистон, 1992. –Б. 118.

63
Bu so‘zlardagi زوي va ناموت so‘zlari uzoq tarixda juda ham qisqa doirada

ishlatilgan bo‘lib, bunday turkiy sonlar faqatgina tarixiy asarlarda saqlanib qolgan. Masalan, ناموت tumān so‘zi haqida Dehxudoning “Lug‘atnoma”sida yozilishicha, aslida son bo‘lib 10000 sanog‘ni bildirgan. Bundan tashqari bu so‘z 10000 kishilik qo‘shinni nomlashda ishlatilgan, ya’ni 10000 kishilik qo‘shin ناموت tumān deyilgan va bu qo‘shinning rahbari ناموت ریما amirtumān deb atalgan. Shuningdek, mana shu qo‘shinni yetkazib beruvchu hudud ham ناموت tumān deb atalgan⁸⁵.
Hozirga kelib ناموت tumān so‘zining bu ma’nosi deyarli ishlatilmaydi, uni faqat tarixiy yozma manbalarda uchratishimiz mumkin. Bu so‘zning yana bir ma’nosi bu pul birligining ifodalashidir. Hozirda Eronda 10 riyolni ناموت tumān deb atashadi. Bu haqida Dehxodoning “Lug‘atnoma” sida quyidagicha yozilgan: “Hozirgi riyol oldingi “qiron”ning muodilidir va oldingi “qiron” ming dinorga teng bo‘lgan hozirda muomiladagi 10 riyol sobiq “dinor” evaziga ناموت tumān deb atashadi” ⁸⁶.