Entomofaqlari
Yüklə 3,59 Kb. Pdf görüntüsü
|
13 kimi parazitlərlə yoluxması 50-60% təşkil edir. Tədqiqat işlərinin nəticələrinə görə müəllif zərərvericilərin sayının tənzimində üstün rol oynayan 5 növ (Bracon hebetor Say., Nytobia armillata Grav., Scanbus sp., Ageniaspis fuscicollis Dalm., Paralitomastix varicornis Nees) parazitin böyük təsərrüfat əhəmiyyətini xüsusi olaraq göstərmiş, onlardan bağlarda zərərvericilərə qarşı bioloji mübarizədə istifadə edilməsinin mümkün olduğunu təklif etmişdir [57,93,94, s. 130-161]. Gürcüstan şəraitində meyvə güvəsinin təbii düşmənlərindən olan və güvənin 45-65%-ni məhv edən aşağıdakı parazitlər: Paralitomastix vari- cornis Nees, Apaneles xantastigma Grav., Habrobracon variogator Spin. aşkar edilmişdir. Qonşu ölkənin bağlarında meyvə güvəsinin 17 növ paraziti müəyyən edilmiş, onlardan Ageniaspis fuscicollis, Nythobia armillata Grav. və s. daha faydalı olduğu qeyd edilmişdir. Ölkə mütəxəssisləri tərəfindən meyvə bitkilərinin başlıca zərərvericilərindən 41 növ entomofaq əldə edilmişdir. Şərqi Gürcüstanda isə meyvə bitkilərinin fəal zərərvericilərinin sayının xeyli azaldılmasında üstün rol oynayan əsas parazit növləri müəyyən edilmişdir. Göstərilir ki, tək ipəksarıyanın müəyyən edilmiş 8 növ para- zitindən Apanteles lacteicolorRatz. bağ zərərvericilərinə qarşı bioloji müba- rizədə də müvəffəqiyyətlə istifadə edilə bilər [122, s. 130-190]. Qazaxıstanın Alma-Ata meyvəçilik zonası üçün meyvə güvəsi çəyir- dəkli meyvə bitkilərinin əsas zərərvericisidir. Çoxillik tədqiqatlara istinadən müəyyən edilmişdir ki, Qazaxıstanda meyvə güvəsinin kütləvi çoxalması zamanı Pseudosarcofaga mamillata Pand. milçəyi xeyli miqdarda meyvə güvəsini məhv edir [119]. Qazaxıstanın Alma-Ata vilayətində Ascogaster quadridentatus Wesm. növünün biologiyası və onun morfoloji xüsusiyyətləri öyrənilmişdir. Müəllif göstərir ki, bu parazit gavalı meyvəyeyəninin ilkin parazitidir. Onun sahibi yoluxdurma dərəcəsi 36-88%-dir. Qazaxıstanın meyvə bağlarında meyvə qurdlarının Ephialtes cinsinə mənsub minicilərlə yoluxma dərəcəsi 25%-ə, gavalı meyvə qurdunun isə Microdus rufipes Nees paraziti ilə yoluxma dərəcəsi 14-60%-ə çatır [129]. Qırğızıstanın meyvə bağları üçün bağ zərərvericilərin sayının tənzi- mində rol oynayan 68 növ entomofaq göstərilir. Bununla əlaqədar, Aman- kuton meşə yaylası şəraitində meyvə güvəsinin təbii tənzimləyicisi kimi 15 növ parazit və yırtıcı göstərilir. Müəllifə görə tırtıl və pupların ümumi yo- luxması 3-4%-i keçmir. Bununla belə, bəzi yırtıcılar üçün effektlivlik dərə- cəsi ayrı-ayrı illərdə 28%-ə çatır. Müəllif yerli entomofaunada effektli age- niaspis parazitinin olmadığını göstərir. O, buraya sonradan gətirilmiş age- niaspis parazitinin meyvə güvəsinin sayının aşağı (88%) salınmasında əhəmiyyətli rol oynadığını qeyd edir. Həmin mənbədə Moldova bağlarında aşkar edilmiş 255 növ parazit və yırtıcı həşəratın siyahısı verilmişdir [115]. 14 Tacikistanın bağ və meşələrində yayılmış zərərli pulcuqqanadlıların biologiyası haqqında bəzi məlumatlar verilir, meyvə bağlarının zərər- vericilərini müxtəlif inkişaf mərhələlərində yoluxduran 20 növdən artıq ixnevmonid, brakonid, xalsid və taxin milçəkləri göstərilir [123]. Türkmənistan bağlarında çəyirdəkli meyvə bitkiləri zərərvericilərinin (9 fəsiləyə mənsub 55 növ pulcuqqanadlının) parazitləri, minicilərin-bra- konidlərin və ixnevmonidlərin üstünlüyü (cəmi 36 növ) ilə tumlu meyvə bitkilərin zərərvericilərinin 94 növ entomofaqı müəyyən edilmişdir [80]. Türkiyə Cumhuriyyətində Chrysomelidae fəsiləsinə mənsub olan Smaragdina cyanea F., S.limbata Stev. meyvə zərərvericilərinin bioloji xü- susiyyətləri, zərərvermə dərəcəsi ətraflı tədqiq olunmuş, həmin zərərverici- lərin parazitlərinin sahibi yoluxdurma dərəcəsinə (70-75%) aid məlumatlar əldə edilmişdir. Türkiyə entomoloqları tərəfindən həmçinin ixnevnomidlərin erkək fərdlərinin sahibi yüksək dərəcədə yoluxdurması faktı qeyd edilmiş- dir. Aparılmış hesablamalara görə fəal minicilərin ümumi sayının təxminən 80%-ini erkəklər təşkil edir. Meyvə güvəsinin tırtıl və puplarının parazitlərlə yoluxması 66,6% təşkil etmişdir. Cumhuriyyətin əsasən şərq vilayətlərində aparılmış entomoloji tədqiqat işləri nəticəsində meyvə zərərvericiləri və onların parazitlərinin zəngin kolleksiyaları yaradılmışdır [123,136,158]. Keçmiş SSRİ ərazisində meyvə bitkilərinin zərərvericiləri və onların parazitlərinin öyrənilməsinə 115 il bundan əvvəl başlanılmasına baxma- yaraq, ətraflı tədqiqat işləri son illərdə həyata keçirilmişdir. Hələ 1886-cı ildə parazitlərin meyvə bitkilərinin zərərvericilərinin sayının tənzimində yüksək roluna diqqət yetirilmişdir. Belə ki, Krımda meyvə zərərvericilərinin sayının aşağı salınmasında xüsusi rol oynayan 6 növ parazit aşkar edil- mişdir. Angitia armillata Erich. paraziti meyvə və yarpaq güvəsinin əsas pa- raziti kimi qeyd olunmuşdur. Leninqrad vilayəti şəraiti üçün meyvə güvəsinin 22 növ paraziti aşkar edilmişdir [86]. Rusiya Federasiyasının Uzaq Şərq bölgəsində bağ zərərvericilə- rindən 13 növ parazit alınaraq aşkar edilmişdir. Onlardan 3 növü-alma, 7 növü-gavalı və 3 növü-şaftalı meyvə qurdunun parazitləridir. Meyvə bitki- ləri zərərvericiləri və onlarının parazitləri haqqında məlumatlara əsasən Baykal gölü ətrafında meyvə bitkilərinə zərərverən 11 növ yarpaqbükəndən 17 növ parazit aşkar edilmişdir [76,77,120,155,156]. Rusiya Federasiyasının Tver vilayətində çəyirdəkli meyvə bitkilərinə zərərverən güvələrin 20 növ paraziti müəyyən edilmiş, Angitia armillata Erich. və Ageniaspis fusicollis Dalm. növlərinin biotənzimləyici kimi böyük əhəmiyyəti qeyd olunmuşdur. Bəzi illərdə parazit kompleksi tərəfindən zərərvericilərin 60-68%-i məhv edilir. Müəllif gavalı meyvəyeyəninin ento- mofaqlarını öyrənərək aşağıdakı effektli parazitləri qeyd edir: Ascogaster rufipes Lat., Baeognatha armeniaca Tel., Tetrastichus., Pristomerus Yüklə 3,59 Kb. Dostları ilə paylaş:
|